In Rouvali’s nevelige Sibelius wil het zonnetje maar niet doorbreken

Als de Finse dirigent Santtu-Matias Rouvali te gast is weet je één ding zeker: saai wordt het in elk geval niet. Alleen zijn balletachtige armzwaaien zijn al fascinerend om te zien. De baton houdt hij vast als een lichaamsvreemd object, ver voor zich uit gestrekt, soms priemend in het orkest gestoken alsof er elk moment een toverspreuk uit kan vliegen. Het Koninklijk Concertgebouworkest laat zich er deze week flink door oppoken, maar van betovering komt weinig terecht. Het grootste deel van de avond zit je vooral te hopen op wat reinheid, rust en regelmaat.

Er klinkt geliefd repertoire: de Vijfde symfonie van Rouvali’s landgenoot Jean Sibelius, voorafgegaan door solist Kirill Gerstein in Sergej Rachmaninoffs Derde pianoconcert. Het kleinbezette Fractured time van componist Anna Clyne (1980) fungeert als jachtige opmaat.

Kennelijk hebben dirigent en pianist uiteenlopende opvattingen van hoe Rachmaninoff moet klinken. Je vraagt je af wat er in de repetities is besproken, want waar Gerstein het eerste deel benadert als een Arabische volbloed, met frases die elegant opwellen en weer in de ruimte verdwijnen, dendert Rouvali als een boerenknol door de orkestpartijen. Climaxen worden haastig platgetreden. De pianist is virtuoos genoeg om de boel bij te benen, maar ruimte voor adem of articulatie krijgt hij niet. Soms wordt zijn aandeel zelfs volledig overspeeld.

Poëtische verbeelding

Pas in de lange solo-cadens (en in Gersteins toegift, de lyrische ‘Mélodie’ uit Rachmaninoffs Morceaux de fantaisie) hoor je wat je eerder hebt gemist. Poëtische verbeelding, een dosis melancholie – aan de Russisch-Amerikaanse meesterpianist zal het niet gelegen hebben. Hij kan de vleugel heerlijk laten zingen, zolang-ie de gelegenheid maar krijgt.

In de ‘Finale’ van het pianoconcert, eindelijk, synchroniseren alle musici hun galop. Droog knetterende trompetten kondigen het naderende einde aan, en hoor, daar flitsen Gerstein en het orkest gezamenlijk over de finish.

Dan die Vijfde symfonie: een taaie puzzel voor Sibelius. Hij reviseerde het werk grondig, en tevreden was hij pas jaren later met een derde versie. Daarin smeedde hij de eerste twee delen op briljante wijze aan elkaar, maar gaf hij de hele symfonie ook een volkomen nieuw karakter. Is de oerversie nog schimmig en nevelachtig – een voortvloeisel uit zijn raadselachtige Vierde – in de revisie breekt de Finse boslucht open. Mist klaart op, zwanen trekken monter over. De orkestratie is wat opgeschoond, een aantal houtblazersmotiefjes zijn doorgeschoven naar de trompet, en de symfonie maakt een meer heroïsche en opgeruimde indruk.

Ongedifferentieerd geluid

Bij Rouvali wil het zonnetje niet doorkomen. Hij slaagt er maar beperkt in klaarheid te scheppen tussen orkestgroepen, die Sibelius in laagjes op elkaar heeft gestapeld. Als je elk laagje hetzelfde gewicht meegeeft, krijg je een dik en ongedifferentieerd geluid. Vooral de strijkers missen vanavond scherpte.

Het slot van het openingsdeel wordt zo’n kloeke massa, dat haast geen enkele partij meer te onderscheiden is – een prestatie op zichzelf in de topakoestiek van Het Concertgebouw. Gelukkig is de trompetsectie van het KCO sterk genoeg om haar melodie nog boven het maaiveld uit te krijgen.

Is er dan niks moois? Natuurlijk wel. Wat Rouvali verliest aan scherpte en precisie, wint hij aan klankkleur en onstuimige kracht. De houtblazers grommen, het koper is lekker smeuïg. Maar Rouvali heeft de neiging contrasten in de partituur uit te melken, met vreemde tempowisselingen en zelfverzonnen climaxen. Van de twee bliksemende paukenvoorslagjes in de slotmaten maakt hij logge kwartnoten. Dat past misschien wel bij zo’n gecondenseerde verklanking van de Vijfde, maar niet bij het heldere karakter waarop Sibelius zo lang heeft geploeterd.

Delen

Mail de redactie

„Twee had ik aangekund. Maar ik zag die derde niet.” Bij aanvang van De dood van Benny Simons is meteen duidelijk hoe Benny zich in een gevecht op straat liet lokken en om het leven kwam. Daniël Kolf is Benny, de knokgrage jongeman, en hij eist meteen de aandacht op met zijn energieke boksbewegingen en grote mond. In de negentig minuten dat Benny’s leven wordt geschetst, tekent Kolf met zijn aanstekelijke, overrompelende spel een gelaagd portret van een vrolijke branie die ook een bedremmeld jochie is.

In zijn eerste theaterregie vond filmregisseur Shady El-Hamus (De libi) een knappe vorm om dat leven te tonen. Kolf is deels verteller, deels commentator, deels deelnemer in scènes met zijn vader, moeder, broertje en vriendin.

Cruciaal, want symbolisch voor de invloed van ouders, is het moment dat Benny als tienjarige niet in het zwembad durft te springen. Ondanks de hevige, vloekende aanmoedigingen van zijn vader, van wie in twee zinnen een turbulente achtergrond wordt geschetst. Kolf belichaamt moeiteloos dat bange kind, bevroren op de waterrand. Zoals hij ook het trillende, dan boze, dan trotse kind is dat van zijn vader terug moet vechten op het schoolplein. Zijn vechtlust is hem aangepraat.

Liefdevol portret

Met zijn soepele tred in zijn royale zwarte pak straalt Kolf zelfvertrouwen uit als puber. Prachtig en hilarisch is hoe hij solo zijn eerste vrijpartij als veertienjarige met een meisje uitbeeldt, van onhandig naar genietend. Maar dan laat hij zich ook kennen als onsympathiek rotjoch. Die charmante blik behoort opeens toe aan een jongen die zijn valse gedrag goedpraat.

De dood van Benny Simons is geen heiligverklaring van het slachtoffer van zinloos geweld. In de kern is het een liefdevol portret van een kwetsbare jongen, opgevoed door een zorgzame moeder en een gevoelsarme vader. De band met die ouders is sterk. Als hij zijn vader onverwacht een keer ziet huilen, vraagt Kolf hem heel klein: „Gaat het, pa?” Dat zinnetje, en dat zachte geluid barsten van de genegenheid.

De tekst van Shady en zus Ashgan El-Hamus is een schoolvoorbeeld van effectiviteit, die de acteurs alle ruimte geeft emoties te kleuren. Dat doen ze: Kolf, en naast hem Sidar Toksöz en Sophie Höppener als vader en moeder, dubbelend als broertje en vriendin. Een belangrijke schakel is de soundtrack van een ijzersterk live-trio. Hun muziek jubelt en swingt in dansscènes en schuurt op pijnlijke momenten.

Dit komt samen in een verhaal dat niet gaat over spijt of schuld, maar over hoe een kind wordt gevormd, en hoe het worstelt om volwassen te worden. Hij wordt iemand die gemist gaat worden. Dat ontroert. In al zijn ogenschijnlijke eenvoud is De dood van Benny Simons theater op zijn best: emotioneel, puur, intiem.

Delen

Mail de redactie