Hoe het cultuurlandschap in Nederland eruit ziet, wordt sterk beïnvloed door de adviezen van de Raad voor Cultuur. Woensdag adviseerde de Raad welke instellingen de komende vier jaar aanspraak kunnen maken op 250 miljoen cultuursubsidie. Een belangrijk deel daarvan gaat naar vaste waarden in de ‘culturele infrastructuur’, maar voor andere posten is de concurrentie stevig. Ook spelen beoordelingsaspecten als sociale veiligheid en diversiteit en inclusie een grotere rol.
Voormalig cultuur-staatssecretaris Gunay Uslu wilde de sector rust bieden. Is dat met dit advies gelukt?
„De opdracht van staatssecretaris Uslu was rust en ruimte. Wij denken dat we een mooie balans hebben getroffen tussen die twee. In het advies zijn er negen instellingen uitgegaan, twaalf erin. Vorige keer waren er vijfenvijftig nieuwkomers, nu maar twaalf.”
Heeft het veranderde politieke klimaat een rol gespeeld bij de beoordeling van de aanvragen? Heeft de Raad bijvoorbeeld meer veilige keuzes gemaakt?
„Nee. De Raad voor Cultuur is een onafhankelijk adviesorgaan, dat betekent dat je het beoordelingskader hetzelfde toepast op iedereen. Bovendien loopt de advisering voor de basisinfrastructuur volgens een gedegen procedure, met wettelijk verankerde stappen. Dat beoordelingskader is vastgesteld in november 2023.”
Lees ook
Na de ontwrichtende coronajaren koerst de Raad voor Cultuur op rust
Eind vorig jaar heeft de Tweede Kamer in nieuwe samenstelling een motie aangenomen om het criterium diversiteit en inclusie niet toe te passen voor cultuursubsidies. Dat kan niet met terugwerkende kracht, maar laat wel zien hoe de Kamer denkt. Was dat voor de Raad geen aanleiding om conservatief te adviseren, omdat de Kamer uiteindelijk achter de subsidies moet staan?
„Nee. In Nederland kennen we het Thorbecke-principe: de politiek houdt zich niet bezig met de inhoud van cultuur. Het advies van de Raad over de instellingen wordt eigenlijk altijd overgenomen. Bij de kamerbehandeling worden soms instellingen toegevoegd, zo is het vorige keer ook gegaan. Dat kan in principe wel, want dan intervenieer je niet in het advies.”
De Raad voor Cultuur wil vanaf 2029 de manier herzien waarop rijkscultuursubsidie wordt verdeeld. Daar heeft de politiek toch invloed op?
„Ook daarvoor heb je checks and balances. Het is wettelijk verankerd dat de Raad advies geeft over de regeling, over wat de elementen en de criteria zijn; daar heb je een onafhankelijk adviesorgaan voor. De politiek staat op afstand, en beslist over de regeling op basis van het advies van de Raad. Daarin zie je ook dat Thorbecke-principe terug.”
Lees ook
Cultuurbestel moet op de schop, vindt adviesraad: minder Randstad, meer vernieuwing
Theaterhuis Likeminds krijgt geen subsidie meer, terwijl ze in het vorige advies zeer werd geprezen. Waarom?
„Bij Likeminds waren er de afgelopen periode problemen met sociale veiligheid. We misten een reflectie op hoe die situatie heeft kunnen ontstaan, en op waarom er niet in een veel eerder stadium serieuze stappen zijn gezet, toen die problemen werden geagendeerd. Sociale veiligheid is voor alle bis-instellingen relevant, maar zeker ook voor een instelling met een ontwikkelfunctie. In zulke instellingen zijn vaak jonge mensen werkzaam die sterk afhankelijk zijn van begeleiding, daarvoor moet je je wel veilig voelen. We constateerden dat er bij Likeminds te veel onduidelijk is rond de cruciale randvoorwaarde sociale veiligheid.
Wij hadden verwacht dat in de aanvraag van het ITA meer te lezen zou zijn over de artistieke visie
Een ander opvallend advies is dat ITA, waarvan voorstellingen doorgaans zeer goed worden ontvangen, veel minder subsidie krijgt en ook een internationale bonus misloopt. Hoe is dat gegaan?
„Daar is heel lang over gesproken, zowel in de beoordelingscommissie als in de Raad. Hier zat de regeling voor een aanvullende internationale subsidie in de weg. ITA vroeg subsidie aan voor een van de drie plekken voor groot theatergezelschap in de grote steden. De nieuwe artistiek directeur, Eline Arbo, heeft een kwalitatief sterk, geëngageerd profiel. Wij hadden in de aanvraag een duidelijke artistieke visie verwacht, en hoe die doorwerkt in programmering en hoe je met mensen omgaat. Maar de aanvraag was vrij summier.
„Met ITA zijn we in het kader van tussentijdse monitoring ook in gesprek geweest over sociale veiligheid en de werkdruk. Wij hadden verwacht dat daarover in de aanvraag dan meer te lezen zou zijn.
„Theater Rotterdam had ook subsidie aangevraagd als groot theatergezelschap, en heeft de artistieke visie gewoon veel beter uitgewerkt. Wij vonden dat het echt wat toevoegde aan het landelijke theaterlandschap. Dus de Raad heeft Theater Rotterdam beoordeeld als groot theater, en ITA als middelgrote instelling. Maar daardoor kwamen we in een onmogelijke situatie omdat je in de regeling geen internationale suppletie kan toekennen aan een middelgroot theatergezelschap. Terwijl we dat wel wilden. Daar moet het ministerie dan een oplossing voor bedenken.”
Sociale veiligheid is voor alle bis-instellingen relevant, maar zeker ook voor een instelling met een ontwikkelfunctie
De Raad was vorige keer kritisch over hoe de instellingen uitwerking gaven aan de codes voor goed bestuur, diversiteit en inclusie, en fair practice. Hoe was dat nu?
„Bij de Fair Practice Code is een grote sprong voorwaarts gemaakt, er is meer aandacht voor eerlijke betaling. Diversiteit en inclusie wordt nu als integraal onderdeel meegewogen bij de beoordelingscriteria. Dat werkt beter dan als afzonderlijk beoordelingscriterium, omdat instellingen nu voor zowel personeel, publiek als programmering duidelijk moeten maken hoe ze daarnaar kijken. We zijn blij dat er een aantal voorbeeldstellende instellingen bij zijn gekomen, maar de verschillen tussen de instellingen zijn nog vrij groot.
„Bij de governance code is nog wel werk aan de winkel. Hoewel raden van toezicht hun rol adequater invullen, is het nog niet overal zoals het moet. Bijvoorbeeld op het gebied van sociale veiligheid zou men soms krachtiger hebben kunnen optreden.”
Lees ook
Fonds Podiumkunsten: ‘Nadenken over je reden van bestaan is voor alle makers – nieuw en oud – belangrijk’
