In Lelystad is de opkomst traditioneel laag: ‘Politiek is trammelant en rotzooi’

„Als je niet stemt, mag je ook niet zeuren”, zegt Monica Nijs (63). Ze komt net uit het stemlokaal van het Leonardo Hotel in het centrum van Lelystad en klikt haar fietsslot open. Als stemrecht synoniem is voor klaagrecht, wordt het in Lelystad steeds stiller. De verkiezingen in de polderhoofdstad kennen een trend: de mensen stemmen hier steeds minder.

Zo stemden bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 in Lelystad zo’n 5 procent minder mensen dan de landelijke stembusgang ervoor. Die daling werd bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 voortgezet: een ruim 10 procent lagere opkomst in vergelijking met 2018.

Wellicht lag het aan de beperkingen rond het coronavirus, maar het is opvallend dat in geen enkele gemeente de daling zo groot was als in Lelystad, waar de opkomst altijd onder het landelijk gemiddelde heeft gelegen.

In de maling genomen

Nijs woont al jaren in Lelystad en vertelt dat veel mensen het gevoel hebben dat ze „in de maling genomen zijn” door de politiek – zij het landelijk, gemeentelijk of provinciaal. „Mensen hebben steeds minder te besteden en daarom het idee dat politici hun beloftes niet nakomen. Maar de politiek werkt eerder met richtlijnen en doelen dan beloftes. En in je eigen leven heb je soms toch ook doelen die je niet haalt?”

Rond tien uur ’s ochtends druppelt het winkelcentrum naast het stadhuis langzaam vol. Een man van in de tachtig die niet met zijn naam in de krant wil beweegt zijn rollator richting het streepje zon voor de Kruidvat en draait een sjekkie. Hij vertelt één keer in zijn leven – op zijn achttiende – naar een stemlokaal te zijn gegaan.

„Toen ging een oningevuld stembiljet nog automatisch naar de grootste partij. Ik maakte dat papiertje daarom ongeldig door erop te schrijven dat ik voor Heinekenbier stemde.” Lachend: „Politiek is trammelant en rotzooi. Ik heb geen zin om daar moeite voor te doen.”

‘Wat moet ik daar nou mee?’

Ondertussen zijn Jamal Jari en Albert Bezema, twee oudere mannen van wie de leeftijd „een geheim” is, onderweg naar de loods van Bezema. Diens werk bestaat uit het ontruimen van de huizen van overleden mensen.

Bij het noemen van het woord ‘Waterschappen’ steekt Bezema zijn handen in de lucht. „Wat moet ik daar nou mee?” Hij stemde wel voor de Tweede Kamerverkiezingen in 2021, maar gaat vandaag niet naar het stembureau.

Meer voorbijgangers geven aan het niet duidelijk te vinden waar de Provinciale Statenverkiezingen over gaan, en vinden dat niet stemmen beter is dan een niet-geïnformeerde stem. Het is de politieke kip-of-eivraag: wat was er eerst, onbegrip of onverschilligheid?

Voor zorg naar Harderwijk

Bezema heeft het idee dat de politiek sowieso niet naar de kiezer luistert. Hij vertelt over een geschil dat hij ooit met de gemeente had, en een rijksweg die niet tijdelijk maar definitief afgesloten werd.

Jamal Jari gaat wel stemmen, zoals altijd. Toch snapt hij de onvrede van Bezema wel. Voor sommige medische zorg moeten inwoners van Lelystad naar een ziekenhuis in Harderwijk, „terwijl we ruim 80.000 inwoners hebben”.

Meer niet-stemmers noemen onvrede over Lelystad als reden niet te gaan stemmen. Het gebrek aan woningen voor jongeren en de vele lege winkels worden genoemd, maar ook de recente sloop van een schoolgebouw.

Dat het om een ander bestuursorgaan gaat, maakt niet uit voor het algemene gevoel dat je stem niet telt. Een ondernemer stelt voor dat de winnende partij verplicht een balie moet inrichten waar je als kiezer langs kunt gaan, om te verzekeren dat verkiezingswinst niet wordt opgevolgd door politieke desinteresse.

In het stemlokaal in het Leonardo Hotel brengt Topsy Langereis (76) tijdens de Provinciale Statenverkiezingen voor het eerst in dertig jaar weer haar stem uit. „Ik heb nooit het gevoel gehad dat de politiek de problemen oplost waar we mee te maken hebben, de woningnood bijvoorbeeld. Het gaat om geld en niet om het mens-zijn. Dan heb ik niet het gevoel dat mijn stem iets uitmaakt.”

Dit jaar heeft Langereis van vrienden een partij aangeraden gekregen die volgens haar niet meedoet aan het politieke „spel”, en daarom echt naar oplossingen zoekt. Voor de Waterschappen laat ze haar stem echter achterwege – daar heeft ze naar eigen zeggen te weinig onderzoek naar gedaan.