In Japan haal je het uit de automaat: slagroom, sashimi, sigaretten – wat eigenlijk niet?

Op zijn eerste dag in Japan probeert de Australische hoofdpersoon uit James Pollards boek Memoirs of a vending machine de weg naar zijn appartement in Osaka terug te vinden met behulp van de verkoopautomaten die hij eerder die dag heeft gezien. Hij verdwaalt, want die automaten zijn overal en ze lijken voor hem allemaal op elkaar.

Ze mogen dan vloeken met het romantische beeld dat veel mensen van het land hebben (tempels, geisha’s, kimono’s, samoeraizwaarden, kersenbloesems); verkoopautomaten zijn niet weg te denken uit Japan. In Tokio was dat ook de ervaring van de Indonesische fotograaf Hendra Eka, maker van deze serie. Hij hoefde er nooit (lang) naar op zoek; het leek wel alsof de verkoopautomaten naar hem toe kwamen.

Jidohanbaiki tref je in steden op bijna elke hoek van de straat, in hotels, stations, maar ook op het platteland, tot op de heilige berg, de Fuji. Een van de eerste in Japan, met tabak, werd in 1888 gemaakt door Takashichi Tawaraya. De oudste nog bestaande verkoopautomaat in Japan is ook van zijn hand, uit 1904: die zat vol met postzegels en ansichtkaarten, en is nog te zien in het postmuseum in de Japanse hoofdstad, op de negende verdieping van de majestueuze Skytree.

Japan telt meer dan 4 miljoen verkoopautomaten, in de helft van de gevallen gevuld met drank.
Hendra Eka


Hendra Eka
De Asakusa wijk in Tokio.
Hendra Eka
In Urayasu, Tokio

Inmiddels telt Japan meer dan 4 miljoen verkoopautomaten, in de helft van de gevallen gevuld met drank. Alle grote drankenfabrikanten, Coca-Cola als belangrijkste buitenlandse speler, maken er een groot deel van hun omzet, op betrekkelijk weinig vierkante meters kostbare grond. Voor Japanners de gewoonste zaak van de wereld: hete koffie uit een blikje, vaak uit dezelfde automaat als de koude dranken. De eerste koude drank die uit een Japanse automaat kwam: sake.

Een greep uit het enorme aanbod: warm en koud eten, van noedelsoep en ramen tot sashimi, slagroom, speelgoed, telefoonopladers, sigaretten, vapes, bier, ijsco’s, versgeperste jus d’orange, yoghurt, rijst, mondkapjes en coronazelftests. In Yokohama haal je zelfs walvisvlees uit de automaat.

Ook al lijken ze soms lukraak neergezet, de plaatsing ervan moet van overheidswege aan hoge eisen voldoen, zodat ze ook bij lichte aardbevingen overeind blijven staan. 
Foto Hendra Eka

Aardbevingen en tsunami’s

Wat bijdraagt aan het succes van de automaten is dat Japanners vertrouwd zijn met automatisering en robotisering. En het helpt dat Japan betrekkelijk weinig vandalisme kent, en dat er nog veel muntgeld in omloop is – al kun je steeds vaker met prepaidkaarten afrekenen. De ontwikkeling van de apparaten staat niet stil: steeds meer exemplaren met touchscreens, en de machines die 24 uur per dag aanstaan verbruiken steeds minder – maar nog steeds heel veel – energie.

Ook al lijken ze soms lukraak neergezet, de plaatsing ervan moet van overheidswege aan hoge eisen voldoen, zodat ze ook bij lichte aardbevingen overeind blijven staan. Sinds kort zijn er zelfs automaten die zo ontworpen zijn dat hun inhoud bij natuurrampen zonder betalen beschikbaar komt – na waarschuwingen voor zware regenval en verplichte evacuatie bij aardbevingen vanaf 5 op de schaal van Richter, berichtte de krant Mainichi Shimbun. Noem dat het sociale gezicht van de verkoopautomaat.

In het eerste deel van de light novel-reeks Reborn as a vending machine – I now wander the dungeon, ook in strip- en tekenfilmversie, probeert een man op straat een omvallende drankautomaat (door een dichtbij passerende vrachtwagen) overeind te houden. Vergeefs, het loodzware ding wordt zijn dood. Maar, eind goed al goed, zoals de titel al verraadt, hij ‘reïncarneert’. Als een verkoopautomaat.

Akihabara, Tokio
Foto Hendra Eka


Foto Hendra Eka
Bij de Ueno Zoo in Tokio
Foto Hendra Eka
Een ijs verkoopautomaat op het Tokio station


Een verkoopautomaat met Halloween-accessoires en lokale specialiteiten uit de wijk Toyama in Tokio.
Foto Hendra Eka