In het spoor van Wagner

115 km van Moskou

Stoepinos

Op het centrale plein van het stadje Stoepino aan de Oka – een zijtak van de Wolga – staat straatveger Aleksandr op de vroege ochtend naast zijn blauwe tractor van het merk Belarus. De ronkende motor maakt een hels kabaal en blaast stinkende rookwolken uit. Met de grote borstels achter de wagen heeft hij vanochtend de natte straten van de stad geveegd. Hier, in de Andropov-straat met zijn roodbakstenen huizen, werden inwoners vorige week zaterdag opgeschrikt door een konvooi van het Russische leger, dat was opgerukt om de gestage protestmars van Wagner naar Moskou te stoppen. „We zullen alles vernietigen op onze weg”, had Prigozjin gedreigd, die het de Mars der Gerechtigheid noemde.

Aleksandr – donkerblauwe werkjas, grijs stekeltjeshaar – kreeg zaterdag een telefoontje van zijn baas bij de reinigingsdienst. Of hij als de wiedeweerga naar de snelweg kon komen om met zijn tractor de parallelweg langs de M4 naar het zuiden af te zetten. Veel vragen stelde de vijftiger, die net als de andere Russen langs de route zijn volledige naam niet wil geven, zich niet. „Ik zette m’n tractor neer en ben weer weggegaan.” Wel maakte hij nog snel een filmpje van een lange rij stilstaande vrachtwagens voor de Oka. „Die mochten de brug niet oversteken, want daar hadden ze mijnen gelegd. Als Prigozjin de brug was overgestoken, hadden ze hem opgeblazen.”

Zo ver kwam het uiteindelijk niet. Ruim voor Stoepino maakten de getergde huurlingen zaterdagavond rechtsomkeert, nadat de Wit-Russische president Loekasjenko en Prigozjin een deal sloten over een straffeloze aftocht.

De tweedaagse muiterij van huurlingenleger Wagner heeft veel losgemaakt langs de twaalfhonderd kilometer lange verkeersader, die het zuiden van Europees Rusland met Moskou verbindt. Russen langs de route breken zich het hoofd over de vraag, die de hele wereld zich stelt: ‘Wat is er nu precies gebeurd?’

Om antwoord te geven op die vraag en de reputatieschade te beperken, draaien het Kremlin en de staatsmedia al dagen overuren. De boodschap die Poetin naar buiten bracht luidde: een burgeroorlog is afgewend, voor ‘verraders’ is in Rusland geen plaats. Om zijn populariteit te onderstrepen bracht de president deze week een werkbezoek aan de deelrepubliek Dagestan, waar hij zich met een groepje uitzinnige inwoners liet fotograferen.

In Stoepino heeft het leven na vier verwarrende dagen grotendeels zijn gewone loop hernomen. Mensen gaan naar hun werk, scholieren halen hun afgelaste examens in en over het lot van Prigozjin en Wagner maakt niemand zich veel zorgen. Ook tractorbestuurder Aleksandr. „Waarom zouden wij bang zijn? Ik ken hem niet, maar hij kwam toch niet om óns te grazen te nemen? Hij ging naar Sjoigoe en Gerasimov in Moskou om openstaande rekeningen te vereffenen.” Hij lacht. „Het enige waar ik bang voor was, was dat ze mijn tractor zouden platwalsen.”

Of hij iets kwijt wil over Poetin? „Als ik mijn mening geef, ga jij schrijven dat ik een of andere opruier ben. Maar goed. Ik ben geen fan, en bij de laatste verkiezingen heb ik niet op hem gestemd. Hij heeft de afgelopen jaren alles bij elkaar gejat. En Loehansk en Donetsk zijn nu dan wel Russisch, maar waarom zet Poetin in Oekraïne niet méér raketten in?”

500 km van Moskou

Voronezj

Stoepino bleef de intocht van Wagner bespaard. Maar toen zaterdagavond de verlossende boodschap kwam, dat Prigozjin zijn opmars had gestaakt, was de schade op veel plekken al geleden. Aan de zuidrand van Voronezj plaatsten angstige inwoners zaterdag schokkerige video’s op sociale media. Daarop was te zien hoe een Russische K52-gevechtshelikopter laag over een oliedepot vloog, dat vervolgens ontplofte. Een uitslaande brand volgde en een dikke, zwarte rookkolom steeg op. Zo zou het Russische leger hebben gepoogd te voorkomen dat de grootste olieopslag van de regio in handen van Wagner zou vallen.

Enkele dagen later is de schade van de brand rond het depot nog goed zichtbaar: zwartgeblakerde gebouwen en resten van verkoolde bomen. Maar niemand bij het enorme warenhuis aan de overkant slaan acht op de ravage.

Op de stoep zijn de lange, dunne Gleb en de mollige Vladimir druk in gesprek . „Het brandde hard. De opslag werd door een raket van Wagner geraakt”, zegt Vladimir. „Nee, zo ging het niet”, valt Gleb hem in de rede. „Een Russische legerhelikopter schoot vuurpijlen af, om de raketten van Wagner uit koers te brengen. Iedereen vertelt iets anders, maar Russen vielen Russen aan, gelukkig is hier niemand omgekomen.” In totaal kwamen bij de muiterij vijftien Russische soldaten om.

De twee bezweren dat van paniek weinig sprake was. „Er was meer rook dan vuur. Ik moest hierlangs vanuit mijn datsja, maar moest weer omkeren”, zegt Gleb. „Er stonden wel rijen bij de benzinestations”, vult Vladimir aan. Van Wagner moeten de mannen weinig hebben. Het verhaal van Prigozjin, dat het Russische leger een Wagner-kamp zou hebben aangevallen, geloven ze niet. „Prigozjin is geen eenvoudig type, hij zat in de gevangenis en schrikt nergens voor terug. Uiteindelijk is hij gewoon een rijke zakenman, geen militair.”

Hoewel respect klinkt voor de inspanningen van Wagner in Oekraïne, weerspreken de twee met kracht verhalen dat Wagner meer steun zou hebben dan het leger. „Wij Russen staan stevig achter onze drie militaire leiders: Sjojgoe, Gerasimov en president Poetin zelf. Dat zal altijd zo zijn, welke Prigozjin er ook voorbijkomt”, zegt Gleb plechtig. Ook op de Russische ‘speciale operatie’ in Oekraïne zal de muiterij volgens de twee geen invloed hebben. De oorlog steunen ze van harte. „Amerika probeert ons te pakken en houdt Europa in zijn greep. Maar wij zijn óók Europa! Wij moeten de Donbas bevrijden. Het is van ons, net als de Krim. Al acht jaar worden Russen daar door Oekraïners vermoord en mogen ze hun taal niet spreken. Nu is het tijd om die nazi’s te vernietigen.”

550 km van Moskou

Rogatsjovka

In het gehucht Rogatsjovka, een uur zuidelijker, staat een mollige zestiger in haar moestuin diep voorover, met haar handen in de zwarte aarde. Hier in Rogatsjovka zouden volgens Telegram-berichten diezelfde zaterdag gevechten tussen Wagner en het leger zijn uitgebroken. Alle inwoners zouden zijn geëvacueerd, zo werd bericht. Op onduidelijke videobeelden was te zien hoe gemaskerde Wagner-mannen een niet nader genoemd café innamen. Maar de inwoonster weet desgevraagd van niets. „Hier een evacuatie?”, mompelt ze stug. Daar weet ik niets van. Ik was niet thuis en de buren hebben er niets over gezegd.” Dat een stuk verderop een legerhelikopter zou zijn neergekomen, zoals op Telegram werd gemeld, heeft ze niet geregistreerd.

Op de M4-snelweg mag van Wagner daags na de opstand geen spoor meer te bekennen zijn, het reguliere Russische leger is daarentegen alomtegenwoordig. Donkergroene legertrucks, de portieren beplakt met de oorlogstekens Z en V, denderen over het asfalt naar het front, zo’n driehonderd kilometer zuidelijker. Langs de wegen hangen billboards, die oproepen voor de dienst ter „verdediging van het vaderland”. In de tankstations staan potige soldaten bij de kassa voor koffie, hotdogs en chocoladerepen. De badges op hun mouw verraden divisies uit het hele land, inclusief het Tsjetsjeense ‘Achmat Kadyrov-bataljon’. Anderen dragen opschriften als ‘fuck Bandera’ op hun mouw, een verwijzing naar de Oekraïense tegenstander.

Op de vraag hoe de Wagner-trucks ongehinderd de vele tolstations op de snelweg konden passeren, lopen de antwoorden uiteen. „Ze hadden politiebegeleiding, die heeft de doorgang voor ze betaald”, verklaart een van de tolbeambtes door een klein loket. Andere beambten stellen dat er instructies waren gegeven om de slagbomen op te halen, „zoals we doen voor alle Russische legeronderdelen die hier passeren”, zegt een van hen, die Wagner wel zegt te steunen.

1.100 km van Moskou

Rostov aan de Don

Op de brede Boedjonnovsk-boulevard in het centrum van Rostov aan de Don herinnert weinig meer aan de kortstondige bezetting, die de 1,1 miljoen inwoners vorig weekend in rep en roer bracht en winkels deed sluiten. Terwijl sommigen in het centrum joelend uitliepen om de gemaskerde huurlingen welkom te heten, hun tanks te beklimmen en selfies te maken, ontvluchtten anderen in allerijl de stad. „Mijn ouders schrokken zich dood en haalden meteen al hun geld van de bank. Maar een vriend van me is met ze op de foto gegaan. Ze waren heel beleefd”, vertelt een blonde scholier in korte broek. Met een groepje vrienden zit hij in de schaduw van de bomen voor het gebouw van Rostelekom aan de boulevard, waar enkele schoten werden gelost. De kogelgaten in de muur van het gebouw zijn net gedicht.

Aan de overkant van de straat staat het imposante hoofdkwartier van het zuidelijke militaire district van het Russische leger. Hier maakte huurlingenbaas Prigozjin zaterdagochtend persoonlijk zijn opwachting, om de legerleiding de les te lezen en een onderhoud met Poetin zelf te eisen. In de zinderende warmte is het een komen en gaan van gewapende militairen in groene legeroutfits. Bij de ingang staat een legertruck met luchtafweergeschut op het dak, op de balkons van het negentiende-eeuwse pand hangen militairen bellend en rokend over de reling. Rond het gebouw staan glimmende standbeelden van goedmoedige soldaten met kinderen.

Bij het circusgebouw aan de overkant, waar een Wagner-tank tot hilariteit van internetgebruikers kwam vast te zitten, hurken drie mannen naast een grote stapel witte bakstenen. Ze zijn druk doende de stoep te herstellen, maar bij de naam Wagner kijkt één van hen slechts glazig op. „Wagner? Geen idee”, zegt hij, om door te gaan met het kloppen van zijn stenen.

Dan breekt er een vreselijk noodweer los, die inwoners een veilig onderkomen doet zoeken in winkels en op terrassen. Onder de luifel van een hotdogkraampje in het plaatselijke Gorki-park, om de hoek, laten twee middelbare dames in zomerjurken de wolkbreuk vrolijk kwetterend passeren. Voor huurlingenbaas Prigozjin hebben ze geen goed woord over. „Hij heeft onze soldaten gedood en helikopters neergehaald, en waaróm?! Die man is niet goed bij zijn hoofd, zulke mensen willen wij hier absoluut niet hebben.”