Voordat je de expositie in het Amsterdamse fotografiemuseum Foam betreedt, wordt in het trappenhuis de toon gezet: op de metershoge muur hangt een collage, samengesteld uit vrouwelijke ledematen, stukjes van Griekse standbeelden en gebruiksvoorwerpen als witte jerrycans. Luguber misschien, maar het heeft tegelijkertijd iets speels en vrolijks. Kunstenaar en fotograaf Viviane Sassen liet zich inspireren door de ‘exquisite corpse’-techniek, een populair spel onder surrealisten in de jaren twintig van de vorige eeuw. De eerste persoon tekent een stel onderbenen, vouwt het papier om en geeft het aan zijn buur, die de romp tekent en het papier omvouwt, waarna de volgende het hoofd erop zet.
Zo ontstaat een hybride figuur, een ‘prachtig lijk’. Een veelzeggend spel dat een metafoor lijkt voor haar hele oeuvre, waarin de kunstenaar boetseert, overschildert, knipt, plakt, samenstelt en stapelt om nieuwe beelden te maken.
Phosphor: Art&Fashion is het eerste retrospectief van de Amsterdamse Viviane Sassen (1972), waarin meer dan dertig jaar van haar internationale modefotografie en abstract werk samenkomt. Voorheen hield ze die werelden strikt gescheiden, vertelt ze in een interview: „Modefotografie schrikt de kunstwereld af; ik wilde niet dat mijn autonome werk zou worden geïnfecteerd door de mode.” Met deze tentoonstelling schudt ze die angst overtuigend van zich af. Als je het ‘exquisite corpse’ uitvouwt, blijken de ogenschijnlijk willekeurige onderdelen bij elkaar een wonderlijk geheel te vormen.
Lees ook
‘Dat ik ‘vrouwenkunst’ zou maken kan me niet boeien’
In de eerste zaal loop je recht af op een hypnotiserend rood plexiglas vlak in een desolate Namibische woestijn, een beeld uit de serie Umbra (2014). Leegte, dood, verbinding en seksualiteit zijn enkele van de thema’s waar Sassen als kunstenaar door geïntrigeerd is. Dat is ook te zien in de foto Small Grave (2007); daar staan de handafdrukken nog op het graf van aarde, waarop bloemen van crêpepapier zijn. Verbinding wordt gezocht in een foto van twee jongemannen die door felle belichting oplichten in het duister, met een groot bananenblad tussen hen in.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/04171546/data122435571-35bffc.jpg)
Sassen begon haar carrière als model voor onder anderen Viktor & Rolf, maar was al snel meer geïntrigeerd door het werk achter de camera. De expositie toont – naast vele aantekeningen en voorbereidende schetsen – ook haar vroege serie zelfportretten uit het begin van de jaren negentig, waarin ze zelf haar lichaam vastlegde, als weerwoord op de dominante ‘mannelijke blik’ in de modewereld.
Haar rauwe, vroege werk is beïnvloed door fotografen als Nan Goldin, die haar eigen vriendenkring fotografeerde. Ook Sassen begon met het portretteren van haar vrienden. Maar waar tijdgenoten vooral niet geënsceneerde momenten fotografeerden, begon Sassen haar vrienden al snel als standbeelden in specifieke posities te kneden. Door ledematen in gekke poses vast te leggen, lijken het net hoeven.
Met haar visuele taal vol surrealistische poses weet Sassen met een enkel beeld een sfeer, gevoel of verhaal op te roepen
Duister en licht wisselen elkaar af in haar werk, zoals ook te zien in de serie Flamboya (2004-2008). De gezichten van haar veelal zwarte modellen gaan soms bijna geheel schuil achter schaduwen van bomen of bloemen. Daar kreeg ze ook kritiek op: omdat je hun gezichten bijna niet ziet, zou ze de geportretteerden reduceren tot hun huidskleur. Tegelijkertijd getuigen juist de foto’s uit die serie van enorme kwaliteit. Haar wereldberoemde werk D.N.A. (2007) is er onderdeel van. Een rijzige vissersman staat aan het strand met zijn zoon in haast onmogelijke houding om zijn hoofd heen gevouwen. Sassen woonde vanaf haar tweede tot haar vijfde levensjaar in Kenia en keerde er later meermaals terug. Toch voelt ze zich er ook altijd ongemakkelijk, een buitenstaander.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/04171553/data122435490-9f116a.jpg)
Foto’s: Foto Viviane Sassen / Stevenson
Sassen fotografeerde in opdracht van modehuizen als Dior en Louis Vuitton, wat haar in staat stelde om daarnaast autonoom werk te maken. Die commerciële opdrachten ademen niets plichtmatigs, ook daarin is haar kleurige speelsheid terug te zien. Neem de foto voor Dior uit 2019, waarin een groot zwart paardenhoofd pontificaal voor het hoofd van het model in het frame opduikt. Niet alleen trekt dat paardenhoofd de aandacht, met het onttrekken van het menselijke gezicht aan onze blik wordt je aandacht naar het matzwarte korset en de zadeltas verlegd.
Slechts één zaal is gewijd aan Sassens modefotografie, een pijpenla waar over de hele breedte foto’s in een slideshow voorbijglijden. Een strakke beat klinkt uit de speakers. Er loopt een smalle bank over de hele lengte van de ruimte, en wie gaat zitten voelt zich waarschijnlijk net zo opgewonden als wanneer je voor het eerst front row zou plaatsnemen bij een modeshow. De projecties met modellen komen net als op de catwalk aan je voorbij, worden met een spiegel verdubbeld en uitgesmeerd over het plafond en de vloer.
Van de manier waarop de installatie Totem (2014) is tentoongesteld, zou je willen dat je de oorspronkelijke installatie (die te zien was in het Museum of Contemporary Photography in Chicago) had kunnen zien: een 360-graden-ervaring van de Umbra-serie, waarbij bezoekers door de lichtprojecties konden wandelen om zich er volledig in te laten onderdompelen. Het is jammer dat die hier op klein formaat als 2D-videoprojectie aan je voorbijglijdt.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/04171555/data122435526-d78e1b.jpg)
Het monumentale videowerk Venus and Mercury (2020) krijgt wél de ruimte die het verdient. Van vloer tot plafond en over de hele breedte van de zaal wordt het werk afgespeeld, dat Sassen maakte tijdens een residentie in het Paleis van Versailles. Verleden, heden en fictie vermengen zich in dit videowerk, waarin foto’s van standbeelden worden afgewisseld met portretten van jonge vrouwen die in de buurt van het paleis opgroeiden. Sassen vroeg schrijver en theatermaker Marjolijn van Heemstra om paleisverhalen op te tekenen over de roddels in het paleis, die actrice Tilda Swinton met onderkoelde stem voordraagt.
Met haar visuele taal vol surrealistische poses weet Sassen met een enkel beeld een sfeer, gevoel of verhaal op te roepen. Zelfs als je denkt dat je haar werk kent, blijkt in deze overzichtstentoonstelling dat er zich nog een randje papier omvouwt dat een nieuw stukje ‘exquisite corps’ onthult. De tentoonstelling bevestigt Sassens status als kunstenaar en modefotograaf van wereldformaat. Tegelijkertijd leest haar oeuvre als een pleidooi om het vermeende onderscheid tussen kunst en mode achter ons te laten.
Lees ook
De collages van Viviane Sassen zijn zomers, sensueel en vaak ronduit broeierig
