In expositie ‘Plantiarchy’ mag iedereen helpen om met papier-maché de mens te onttronen

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Recensie

Beeldende kunst

Hedendaagse kunst Een activistisch kunstenaarscollectief zet het Maastrichtse cultuurhuis Marres op zijn kop. Meer dan duizend mensen bouwden aan een ecosysteem, met planten aan de macht.






Cultuurhuis Marres is volgehangen en -gezet met planten van pulp.
Cultuurhuis Marres is volgehangen en -gezet met planten van pulp.

Foto Gert Jan van Rooij

Het materiaal van de tentoonstelling plakte nog uren aan mijn nagelriemen. De expositie Plantiarchy is grotendeels gemaakt van papier-maché, of ‘pulp’, zoal de makers het noemen. Pulp heeft deze zomer het Huis voor Hedendaagse Cultuur Marres in Maastricht overgenomen, en van vloer tot zolder is er een hele botanische wereld uit gegroeid.

Het ‘plantiarchaat’ dat het jonge kunstenaarscollectief Sunflower Soup in Marres creëerde, is een maatschappij die gedomineerd wordt door planten – en iedereen die niet bang is voor pulp aan zijn handen, mag eraan mee boetseren.

Een grenzeloze kluwen van stengels en doorns, wortels en peulen, bladeren en knollen, bloemen en lianen heeft de Maastrichtse expositieruimte verzwolgen. De planten van papier-maché en karton, in vooral pastelkleuren, hangen boven het parket, kruipen over de plavuizen en slingeren langs de trap. Dat de orde hier is verstoord, wordt nog versterkt door de indeling: de bloemen bloeien op de begane grond, het duistere domein van wortels en knollen is op zolder te vinden.

Planten hebben het hier voor het zeggen, aldus het kunstenaarscollectief. Aktivistiese spandoeken in jaren 70-stijl zetten de groene macht kracht bij: ‘Ik heb een pesthekel aan monocultuur’, ‘Het land gaat naar de knoppen’ of, hartstochtelijk melig, ‘Power to the pieper’.

Meer dan duizend makers

Plantiarchy is de eerste grote expositie van vijf Nederlandse kunstenaars die in 2021 collectief Sunflower Soup oprichtten. Maar al bij de entree van de expositie wordt benadrukt dat meer dan duizend anderen de werkelijke makers van Plantiarchy zijn. De kunstenaars trokken maandenlang met bakken vol pulp langs buurthuizen, scholen en zorgcentra. Ze gaven gastlessen en workshops, en lieten zo honderden mensen, van kleuters tot ouderen, meebouwen aan een botanische maatschappij.

Het resultaat lijkt op het eerste gezicht natuurlijk, maar is totaal artificieel, van oud papier. Plantiarchy gaat evenzeer over planten als over mensen, en is nadrukkelijk het resultaat van een sociaal proces: wat gebeurt er als je mensen aan het werk zet voor planten, in plaats van andersom?

Veel van de duizenden botanische objecten die deze mensenhanden en -handjes knutselden, zijn onopmerkelijk – al zijn er ook bizarre, wellustige bloemkelken bij. Aan de muren hangen tientallen aandoenlijke maar doodgewone kindertekeningen: steel, blaadjes, margriet of zonnebloem. De makers hebben goed voorzien dat uit al die onderdelen vanzelf een landschap zou ontstaan: Plantiarchy is veelvormig als een jungle.

Symbioceen

De biologische wereld zal rijker zijn als je mensen het roer uit handen neemt, lijken de kunstenaars te willen zeggen. Dat is geen vernieuwend principe; al generaties activisten en biologen verzetten zich tegen de vernietiging van de natuur door overexploitatie. Een nieuwe beweging onder aanvoering van de Australische milieufilosoof Glenn Albrecht bepleit zelfs dat de aarde alleen te redden is als we weer leren samenleven met de natuur in een nieuw tijdperk, het ‘Symbioceen’.

De makers van Plantiarchy verbeelden een dergelijke nieuwe hiërarchie in twee korte films. In de eerste zien we een man en een vrouw in een kostuum dat doet denken aan dat van 16de-eeuwse conquistadores. In een bos zoeken ze iets: gewassen als banaan en cacao. De man zegt dat hij zich dichter bij de Heer voelt dan ooit. Het beeld draait weg naar blaadjes en kabbelend water, maar we weten allemaal hoe het afliep.

De tweede film, in een bakstenen ruimte die je alleen kunt bereiken via de weelderige tuin van Marres, is deels een diapositief van de eerste. Nu dragen de mensen zwarte kleding die past bij de donkere aarde waarop ze liggen. Ze glimlachen.

Dan verandert de toon van die film: een vrouw, in zakenpak en met absurd grote witte plakwimpers, begint een pleidooi – ze wordt gespeeld door acteur en klimaatactivist Gerda Havertong. „En wat kun jij doen? Nutteloze ziel? Nutteloze kijker van deze nutteloze film?” Zeg nee tegen „chemische chrysanten”, auto’s en „melk die niet van uw moeder is”. En zeg ja tegen distels, oreert ze, tegen konijnen en de fiets. En: „Laat u eens vrijwillig natregenen, natregenen tot uw onderbroek!”

Het is een oproep die activistisch is, maar ook speels. Daarin schuilt de kracht van Plantiarchy: de expositie droomt over een wereld die niet alleen de mens onttroont, maar ook meer ruimte biedt om onverwachte vormen te creëren, om te spelen. Het is een optimistische gedachte dat iedereen kan bijdragen aan dat nieuwe ecosysteem – ook als je alleen een misvormde orchidee van papier-maché hebt gekleid.

Related Posts

In ‘Hulde!’ vliegt een liefdesverhaal van zeventig jaar binnen anderhalf uur voorbij

  • admin
  • November 18, 2024
  • 0

„Het is net of ik jou al heel lang kende”, zegt Geesje (Carine Crutzen) bij de eerste ontmoeting. Ze is jong en brutaal, met een witte rok die ze soms langzaam heen en weer laat wiegen. „Ik zag jou en ik dacht: bóém.” Adam (Bert Luppes) lijkt zich niet direct raad te weten met al haar aandacht. Ook hij is jong, ook hij heeft nog veel eerste keren te gaan. Heeft hij weleens een Limburgs meisje gekust, wil Geesje weten. Wanneer het antwoord „nee” is, besluit ze dat gebrek aan ervaring meteen te verhelpen: ze neemt zijn hoofd in haar handen en drukt haar lippen tegen de zijne, een beetje te hard, een beetje onwennig. Adam blijft even stil als ze hem weer loslaat. „Doe nog eens”, zegt hij dan. „Ik zat niet op te letten.”

Veel tijd om bij die ontgroening stil te staan is er niet. Geesje en Adam denderen samen voort naar de rest van al hun gedeelde eerste keren: seks, kinderen, huwelijksproblemen. Hulde! is een trip langs de hoogte- en dieptepunten van twee met elkaar verstrengelde levens; van de eerste onhandige zoen tot de nadagen in een verzorgingstehuis. Een liefdesverhaal van zeventig jaar vliegt in anderhalf uur voorbij.

Al is die liefde bij tijd en wijle ver te zoeken. De tekst van Peer Wittenbols zet Geesje en Adam neer als twee heel gewone mensen, inclusief alle imperfecties die daarbij komen kijken. Met het verstrijken van de jaren steken gevoelens als jaloezie en teleurstelling de kop op. Sommige verwijten neem je nooit meer weg: de verhuizing die de één liever wilde dan de ander, het buitenechtelijke avontuur met vergaande gevolgen. Er zijn genoeg momenten dat die ongenoegens de overhand krijgen. En dan volgt weer het moment dat mama en papa hun ruzies bijleggen in een sinterklaasgedicht, waarin ze al rijmend de kinderen beloven komend jaar wat liever te zijn voor elkaar.

Droogkomisch

Verbaal doet het echtpaar niet voor elkaar onder. Wittenbols schreef voor beiden scherpe reacties en venijnige grapjes, droogkomisch gespeeld door Crutzen en Luppes. Zij beelden veel uit met weinig, alsof ze hun eigen verhaal naspelen. Als Crutzen op het toneel een kussentje onder haar shirt schuift is ze zwanger, als Wittenbols een wollige opatrui aantrekt, is hij in één keer jaren ouder. De kostuums en soundtrack (van Grace Slick tot Stromae) voeren de kijker ook mee op een reis door de verschillende decennia.

Hulde! begint en eindigt met het zeventigjarige jubileum van het huwelijk van Geesje en Adam. Dat de twee het zo lang met elkaar uithouden mag een wonder heten, hoewel een gezamenlijk einde na al die gedeelde eerste keren ook steeds vanzelfsprekender begint te lijken. En aan het eind van de rit kijk je zelfs op de dieptepunten wat ontroerd terug. „Het is mooi als je ernaar verlangt en het is mooi als het voorbij is”, zegt Adam als hij en Geesje zich klaarmaken om voor de eerste keer het bed te delen. „En daartussen door rommelt iedereen maar wat.”


Een goede slagwerker heeft gevoel voor theater, blijkt op het TROMP Concours

  • admin
  • November 18, 2024
  • 0

Bij percussie komt veel meer kijken dan alleen muzikaal talent. Op de Eindhovense slagwerkcompetitie TROMP scoor je vooral punten met performances die ook visueel interessant zijn, zo blijkt zondagmiddag.

Het tweejaarlijkse TROMP Percussion is een internationaal festival en concours waar slagwerk een ruime week in de spotlights staat, dit jaar voor het eerst onder artistieke leiding van Dominique Vleeshouwers. De Eindhovense binnenstad is het decor voor creatieve performances – zo is er een optreden voor haarkam en snaredrum in een kapsalon – en van een belangrijke percussiewedstrijd.

Achtentwintig jonge kandidaten komen vanuit Texas tot Taiwan naar het Muziekgebouw Eindhoven om daaraan deel te nemen; drie van hen plaatsen zich voor de finale op zondagmiddag. Op hun programma: een verplichte compositie met begeleiding, plus een solostuk naar eigen keuze.

Het verplichte werk is Box Office, speciaal voor deze editie gecomponeerd door Martin Fondse en David Dramm. Een wereldpremière dus, al kun je misschien beter zeggen: drie wereldpremières. De finalisten krijgen zoveel vrijheid in de partituur, dat het werk geen twee keer hetzelfde klinkt. Voor het publiek een leuk puzzeltje om de gedeelde motiefjes te herkennen in drie compleet verschillende uitvoeringen. Wel zo verfrissend, want met een finaleprogramma van in totaal zo’n vier uur is het best een lange zit.

Lees ook

Dominique Vleeshouwers: ‘Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn’

Dominique Vleeshouwers: ‘Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn’

Kartonnen dozen

De bezetting van Box Office bestaat uit percussie-instrumenten en kartonnen dozen. Hoe die eruitzien mag iedere kandidaat zelf bedenken, net als de volgorde van de verschillende onderdelen van het stuk. De finalisten worden begeleid op toetsen en elektrische gitaar door het duo Avenue Azure.

De Portugese finalist Miguel Traquina (derde prijs) gebruikt een functionele opstelling: een paar identieke, rechthoekige dozen staan als een soort aanrecht rond hem opgesteld. Dat je daarop kunt trommelen spreekt voor zich – in het midden, op de rand, aan de zijkanten – maar Traquina gebruikt ze bijvoorbeeld ook als klankkast voor een duimpiano, of om interessante geluidseffecten te produceren. Geluiden die je nog nooit uit een kartonnen doos hebt gehoord, zoals kikkerachtige kwaakjes, of een soort snaarachtig geploink zodra hij in zigzagbeweging over het oppervlak wrijft.

Tweede-prijswinnaar SeongYeon Kong (Zuid-Korea) neemt de titel van Box Office het letterlijkst en het meest beeldend. Als een zakenvrouw met werktas en koffie-to-go komt ze al bellend het podium op, en neemt plaats achter een kartonnen bureautje. De poten, het ladekastje, zelfs het pennenbakje – alles is van karton, en overal wordt op getrommeld. Heel vermakelijk hoe ze opgaat in haar rol als verveelde kantoorklerk. Ze krast ritmisch op een clipboard en zit verwoed te typen.

Theatraliteit valt bij zowel publiek als vakjury in de smaak: winnaar van de competitie is de in China geboren Yuan Xia, die met de beheersing van een vechtkunstenaar door zijn instrumentarium van bananendozen beweegt. Xia krijgt de lachers op zijn hand als hij, volledig ritmisch, een kartonnen plaat aan gort slaat, in de vorm van een smiley.

Zo zie je maar: een goed percussionist verstaat de kunst van het theater. Zuiver muzikaal gezien is de performance van Traquina het boeiendst: hij tovert het rijkste kleurpalet uit zijn karton – slechts goed voor een derde prijs.

Toch komen ook de liefhebbers van melodisch slagwerk zondag weinig te kort: bij de gastoptredens van oud-finalisten bewijst Gabriel Michaud waarom hij in 2022 terecht concourswinnaar werd. Een chaconne voor luit van Sylvius Leopold Weiss, maar dan gespeeld op marimba met een waanzinnig gevoel voor balans en dynamiek. Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn, zei artistiek leider Vleeshouwers ooit in deze krant – en zo is het maar net.


Vrouwelijke 17de-eeuwse kolonialist Maria van Aelst krijgt in toneelbewerking weinig verdieping

  • admin
  • November 18, 2024
  • 0

Er is een meme die vaak opduikt in de context van Amerikaans imperialisme en oorlogszucht. Op de tekening zien we een man en een vrouw met een Arabische achtergrond, in een bergachtig gebied. In de lucht hangen drie vliegtuigen met de Amerikaanse vlag erop, die bommen boven het landschap loslaten. De man kijkt met een blik van verwondering naar boven en zegt: „They say the next ones will be sent by a woman!” De vrouw slaat haar ogen neer en antwoordt: „Really makes you feel like you’re part of history.”

Ik moest aan de satirische cartoon denken bij het zien van De mannen van Maria, de theaterbewerking van de gelijknamige roman van Anneloes Timmerije. De voorstelling is een initiatief van actrice Anna Drijver, die tevens de hoofdrol speelt, en werd aangekondigd met dezelfde heldhaftige publiciteitstekst als het boek: „Het waargebeurde verhaal van een vrouw die in een bikkelharde tijd zag wat haar mogelijkheden waren, haar eigen weg koos en deed wat geen enkele vrouw voor haar had gedaan.” Expres of per ongeluk word je als kijker zo op het verkeerde been gezet. Wat hoofdpersonage Maria van Aelst namelijk heeft ‘gedaan’ is, zo blijkt uit de voorstelling: in het begin van de zeventiende eeuw net zo’n gruwelijke kolonisator van het latere Indonesië worden als de mannen om haar heen.

Anna Drijver in de voorstelling ‘De mannen van Maria’.
Foto Sanne Peper

Eenzijdig perspectief

Toneelschrijver Maxine Palit de Jongh traceert in haar bewerking hoe Van Aelst van slachtoffer van het patriarchale systeem zélf tot dader werd. Als meisje wordt ze naar ‘de Oost’ verscheept als ‘volksplanter’: ze wordt op een ‘meisjesmarkt’ geveild aan de hoogste bieder om Batavia met witte kinderen te kunnen bevolken. Als haar eerste echtgenoot overlijdt, zet ze via een zaakwaarnemer een eigen handel in sieraden op, en laat zich in haar huishouden ondersteunen door enkele tot slaaf gemaakte vrouwen. Haar gruwelijkste daden komen voort uit haar seksistische indoctrinatie: omdat haar is ingepeperd dat haar enige bestaansrecht als vrouw voortkomt uit haar rol als moeder, drijft haar kinderloosheid haar tot het ontvoeren van de dochter van een van haar dienstmeisjes.

Hoewel Palit de Jongh twee passages heeft toegevoegd waarin dieren aan het woord zijn, als metaforen voor het land dat de Nederlanders exploiteren, blijft het eenzijdige perspectief van Van Aelst dominant in de voorstelling. Haar gebrek aan introspectie levert voor een hedendaagse theatervoorstelling onoverkomelijke problemen op: ze is in haar slaafse hunkering naar weelde, huwelijk en moederschap een voorspelbaar product van haar opvoeding en omgeving en wordt nooit een interessant individu. De conventionele spelregie van Olivier Diepenhorst biedt ook geen verdieping: het spel van Drijver toont weinig tegenkleur ten opzichte van de emoties die al in de tekst besloten liggen en neigt in haar portrettering van de personages die Van Aelst tegenkomt naar karikatuur.

Vanwege het gebrek aan opvallende regiekeuzes blijft onduidelijk wat Drijver nu precies zo interessant vond aan dit verhaal, en waarom ze het naar het toneel wilde brengen. De spanning tussen proto-feminisme en kolonialisme is te zwak uitgewerkt om te beklijven, waardoor je als kijker lang voor het einde je aandacht verliest.