In een glanzend kantoor treedt Russisch privéleger Wagner uit de schaduwen

De kraamkamer van Ruslands alternatieve defensie-industrie ligt aan een oorverdovend Petersburgs kruispunt, net over de in een gure najaarsmist gehulde Neva-rivier. Hier opende de Russische zakenman Jevgeni Prigozjin begin november onder veel media-aandacht zijn splinternieuwe ‘Wagner Centrum’. Het zakencentrum onderhoudt nauwe banden met Prigozjins gelijknamige Russische huurlingenleger Wagner, een uitdijende groep paramilitairen die al maanden vecht in Oekraïne.

In het 23 verdiepingen tellende spiegelcomplex aan de Zolnaja-straat geen wapens of militair vertoon. Het centrum afficheert zich als technologische hub waar tech-savvy Russen projecten kunnen ontplooien „om de defensiebereidheid van Rusland te verhogen”, zo luidt de missie van het centrum.

Zie dit als een militairpatriottisch Silicon Valley

Anna Zamarajeva Wagner Centrum

Wie door de draaideuren naar binnen gaat, stuit op een enorme balie met de letter ‘W’. Daar liggen op dik plastic gedrukte folders met de tekst: „Vandaag breken wij stereotypen af. Wij weten hoe wij de beste moeten zijn. En vanaf dit moment bouwen wij samen aan de toekomst.”

Bij de balie staat een jongeman met een gele muts en een verfomfaaide rugzak die een afspraak komt maken. Tegen een pilaar staat een potige vijftiger in groene camouflagekleding te wachten. „Nee, ik werk hier niet”, snauwt hij desgevraagd en kijkt weer op zijn telefoon. Op een televisiescherm aan de muur herhaalt een geheimzinnige, anonieme figuur eindeloos de missie van het centrum.

Ondanks de licht dystopische sfeer is er volgens Anna Zamarajeva niets geheimzinnigs gaande in het nog nagenoeg lege pand. De 31-jarige vrouw draagt een roze houthakkersvest en witte sneakers en zwaait de scepter over de afdeling ‘media en bloggers’. Ze geeft de onaangekondigde journalist graag een rondleiding. Die begint bij de balie, waarboven een ovalen dakraam uitzicht biedt op de oprijzende wolkenkrabber. Vandaar gaat het naar een lift zonder bedieningsknoppen naar de eerste verdieping, de enige waartoe buitenstaanders toegang krijgen.

Geheimzinnige ondernemer

Na een jarenlang verblijf in de coulissen van het Kremlin is de geheimzinnige Russische ondernemer Jevgeni Prigozjin dit jaar uit de schaduw gestapt. Samen met andere ‘haviken’, onder wie oud-president Medvedev en de Tsjetsjeense leider Kadyrov, ontpopte hij zich de afgelopen maanden tot fel criticus van het Russische Defensieministerie, dat in Oekraïne nederlaag op nederlaag lijdt. Ook de heersende Russische elites ontkomen niet aan zijn scherpe tong. Onlangs verweet hij hen de mobilisatie te ontlopen en noemde hen „verraders” die in hun kantoren zitten en niet malen om hun land.

Jevgeni Prigozjin (61) heeft een wonderlijke levensloop. Met zijn in 1995 opgerichte bedrijf Concord Group begon de geboren Petersburger een reeks restaurantketens en kreeg hij lucratieve horecacontracten in handen. Eerst van scholen en ziekenhuizen, daarna bij het Kremlin en het Russische leger. Vanaf 2001 figureerde Prigozjin als chef-kok bij diners van de kersverse president Poetin, wat hem de bijnaam ‘kok van het Kremlin’ opleverde. In 2018 gaf Poetin toe hem te kennen, maar ontkende vriendschappelijke relaties.

Ondanks een verbod op private military contractors werden Wagner-huurlingen in 2014 gespot in Oekraïne, waar zij betrokken waren bij de inname van de Krim en de oostelijke Donbas. In daaropvolgende jaren dook de groep steeds vaker op in conflicthaarden wereldwijd en vestigde zijn reputatie middels geheimzinnige militaire interventies, lucratieve beveiligingscontracten met Afrikaanse overheden en vermeende oorlogsmisdaden. Na jarenlange ontkenningen gaf Prigozjin begin deze maand toe met zijn Petersburgse ‘trollenfirma’ IRA in 2016 de Amerikaanse verkiezingen te hebben beïnvloed.

Ook zijn link met Wagner was lange tijd taboe, tot hij in september verklaarde de oprichter te zijn. „Ik heb zelf oude wapens schoongemaakt, kogelwerende vesten uitgezocht en specialisten gevonden die mij konden helpen. (…) Ik ben er trots op dat ik hun recht heb verdedigd om de belangen van hun land te beschermen.” Daarvoor krijgen ‘wagnerianen’ goed betaald, salarissen zouden oplopen tot duizenden dollars per maand.

Lees ook: Met gedeeltelijke mobilisatie wordt angst van Russen werkelijkheid

Ook binnen de organisatie wordt grof geweld niet geschuwd. Vorige week kwam een video naar buiten waarin te zien is dat een oud-medewerker, die zich in Oekraïne zou hebben overgegeven, met een voorhamer wordt gedood. „Uitstekend regiewerk”, prees Prigozjin de video in een verklaring op het Telegram-kanaal van zijn bedrijf Concord. Hoewel hij de moord omschreef als een „hondse dood voor een hond”, suggereerde hij deze week dat de CIA erachter zou zitten. Volgens mensenrechtenactivisten staat het incident niet op zichzelf. Ook zouden al duizenden gevangenen door Wagner zijn gerekruteerd voor de strijd in Oekraïne. „Het zijn of private militaire bedrijven en gevangenen, of jullie kinderen”, snoerde Prigozjin critici de mond.

Juryselectie

Van Wagners schimmige reputatie en activiteiten is in het Petersburgse zakencentrum niets te merken. „Openheid en transparantie staan voorop”, zegt Zamarajeva. „Wij willen laten zien dat we verenigd zijn in onze politieke ambities en dat we ons niet schamen voor wie wij zijn: patriotten. Zie dit als een militair-patriottisch Silicon Valley”, lacht ze opgewekt. Dat het centrum zijn deuren opende op 4 november, de Dag van de Nationale Eenheid, was dan ook geen toeval.

Sowieso heeft het centrum niets te maken met de rekrutering van betaalde paramilitairen voor Oekraïne, benadrukt Zamarajeva. „Hier willen we het grote publiek bereiken met lezingen over patriottische onderwerpen, exposities en er komt een museum voor de speciale militaire operatie in Oekraïne”, somt ze lachend op. Gebruikers van het pand kunnen straks wel gevechtstrainingen volgen „maar alleen om fit te blijven!”

Prigozjins initiatief is niet aan dovemansoren gericht, zo blijkt. Uit heel Rusland stromen de projectaanvragen binnen, variërend van het ontwerpen van militaire drones en initiatieven om sancties te ontwijken, tot het ontwikkelen van alternatieve, ‘patriottische’ mediaprojecten. Komt een idee door de juryselectie, dan krijgt de start-up gratis kantoorruimte en financiële ondersteuning. Geld van de overheid is er niet, benadrukt Zamarajeva. Alles komt uit de zak van directeur Prigozjin zelf.

Met de feestelijke opening van het Wagner Centrum sluit Prigozjin een jaar af waarin hij steeds meer op de voorgrond trad. Met zijn opmerkelijk harde kritiek op het verloop van de militaire operatie in Oekraïne, schijnbaar uitstekende connecties en slimme socialemediagebruik, trekt de huurlingenbaas internationaal de aandacht. Een anonieme Kremlin-bron noemde hem onlangs tegenover Meduza niet „zomaar een boodschappenjongen, maar iemand met het oor van de president, die in hem een effectieve oorlogsmanager ziet.” Hetzelfde Meduza schreef dat Prigozjin zou zinspelen op de oprichting van een „patriottisch-conservatieve beweging”, die mettertijd een politieke partij zou kunnen worden. Volgens de Russische politicoloog Ivan Preobrazjenski zou dat de kleine, maar radicale achterban van de deze zomer overleden, ultranationalistische politicus Vladimir Zjirinovski kunnen aanspreken.

‘Schisma’

De goed ingevoerde analist Tatjana Stanovaja twijfelt of er voor Prigozjin een leiderschapsrol is weggelegd. Volgens haar wordt de dienst nog altijd uitgemaakt door functionarissen als Defensieminister Sergej Sjoigoe en Viktor Zolotov, de leider van Poetins elite-ordetroepen Rosgvardija. Wel lijkt zich volgens Stanovaja sinds de val van Cherson een schisma af te tekenen, waarbij machtige politiek-zakelijke elites – zij die iets te verliezen hebben – bij het Kremlin zouden aansturen op deëscalatie, terwijl mensen als Prigozjin belang hebben bij een nog radicalere koers. Vooralsnog moet blijken hoever zijn politieke ambities reiken, en hoeveel vrijheid het Kremlin hem daarbij gunt.

In het Wagner Centrum lijkt Anna Zamarajeva net zo ambitieus als haar baas. Wat zijzelf onder patriottisme verstaat? „Het is geen schande om je land te willen beschermen. Er waren hier in Rusland allerlei liberale media, die van alles schreven over normen en waarden die ons land vreemd zijn. Ik koester heus geen vijandschap tegen het buitenland, maar ik vind dat een belediging. Vaderlandslievende bloggers pakken het veel beter aan, maar zij blijven vaak onzichtbaar.”

Wij werken om het Russische volk te verenigen. Zie je nu, dat is helemaal niet eng!

Anna Zamarajeva Wagner Centrum

Ze gaat voor naar een ruimte met ronde tafels, waar bij een raam een jonge, blonde vrouw in haar eentje achter een laptop zit. De 26-jarige Alina Kabidoelina werkt sinds een week met een groep vrijwilligers in het pand. Enthousiast laat ze zien waar ze aan werkt: een ‘patriottische’ video voor kinderen, die op een binnenkort te lanceren Telegram-kanaal zal worden verspreid.

Kabidoelina zet het filmpje aan en een schattige jongen van een jaar of acht verschijnt op haar scherm. „Mijn papa is sterk en slim, hij is nu op reis om mij en mijn moeder te beschermen. Hij belde ons van zijn nieuwe werk. Hij vertelde dat alles goed gaat en dat hij veel nieuwe vrienden heeft gemaakt. Het werk is zwaar, maar heel interessant. Als ik straks klaar ben met school, dan wil ik ook zo worden.”

Zamarajeva straalt als ze de beelden ziet. Zij hoopt dat in het Wagner Centrum een bloeiende smeltkroes van projecten zal ontstaan, waarmee het ware patriottisme zich over Rusland kan verspreiden. „Wij werken om het Russische volk te verenigen. Zie je nu, dat is helemaal niet eng!” Of het zover zal komen, is nog de vraag. Onlangs werd duidelijk dat de Petersburgse autoriteiten het Wagner Centrum een vergunning hebben geweigerd. Mogelijk zou dit het gevolg zijn van een al langer woekerende machtsstrijd tussen Prigozjin en de invloedrijke Petersburgse gouverneur Aleksandr Beglov.