In dit Servische dorp blokkeren vrouwen de weg naar de vervuilende mijn

Wat is je thuis? Is dat een specifieke plek of kan je een thuis overal creëren door met je kennissen, buren, vrienden – misschien zelfs gebouwen – ergens anders heen te gaan?

Een rij oranje trucks kronkelt door de vallei bij het Oost-Servische dorp Krivelj. Bergen mijnafval domineren het landschap. Huizen vertonen scheuren, die volgens bewoners zijn ontstaan door ondergrondse explosies. De mijnbouw belast het leven ernstig in het dorp met z’n pakweg 700 inwoners. Mijnbouwbedrijf Zijin, een van de grootste van China, exploiteert er vlak naast een enorme, nog steeds groeiende kopermijn. Jaarlijks haalt het er duizenden tonnen koper uit de grond.

Het bedrijf heeft de afgelopen jaren al een groot deel van de bevolking uitgekocht. Maar sommige bewoners blijven er, strijdend voor wat zij het liefste willen: een gezamenlijke verhuizing naar een volledig nieuw dorp, waar bovendien zoveel mogelijk gebouwen naartoe worden verplaatst.

Vukosava Radivojevic (78) is een van de vrouwen uit het dorp die regelmatig de wacht houden bij een kleine wegblokkade, die moet voorkomen dat trucks de mijn bereiken. Het zijn met name zo’n twintig vrouwen, van allerlei leeftijden, die het verzet aanvoeren, zo merkte persbureau Reuters op. Terwijl hun mannen werken, voeren zij actie.

Vukosava Radivojevic (78) is een van de vrouwen uit het dorp die regelmatig de wacht houdt bij een kleine wegblokkade, die moet voorkomen dat trucks de mijn kunnen bereiken.
Foto Marko Djurica/Reuters
Milosava Fufanovic, basisschoollerares, op haar bank thuis in Kirvelj. „Ik wil een nieuw Kirvelj. Ik wil een stukje land, een kerk en een begraafplaats. Als anderen de barricade verlaten, zal ik als laatste overblijven.”
Foto Marko Djurica/Reuters
Deane Jovanovic (40), professor in de antropologie, staat voor een uitzichtpunt met een gezicht op Bor, een stadje in de buurt van Krivelj. „Ik verwacht van de heldinnen dat ze krijgen waar ze voor vechten: systematische support van de regering en van Zijin, zodat ze hun leven met waardigheid kunnen leven. Ik hoop dat ze hun toekomst samen kunnen plannen.”
Foto Marko Djurica/ Reuters

„We zijn gedwongen de weg te blokkeren omdat we vergiftigd worden”, aldus Radivojevic. „Alles is vervuild, we kunnen geen groenten meer verbouwen.”

De blokkade begon in januari en leidde een maand later tot een tijdelijke stillegging van de mijn omdat werkmateriaal niet meer kon worden aangevoerd. Het huidige effect van de blokkade is onduidelijk; bewoners zeiden tegen Radio Free Europe dat Zijin inmiddels andere routes heeft gevonden om de mijn te bereiken.

Radivojevic behoort tot een minderheidsgroep, de Vlachen: orthodoxe christenen met een eigen, Romaanse taal – anders dat de Slavische taal die de meeste Serviërs spreken.

De overgebleven dorpsbewoners willen samen verhuizen – niet een voor een, zoals tot nu toe gebeurde. Actievoerder Marija Bufanovic (53). „Als we een voor een gaan, zullen we voor altijd vreemden van elkaar worden.”

Een werknemer van Zijin kijkt uit over de mijn.
Een werknemer in een installatie in de kopermijn.
Chinese lampen hangen ter versiering in het raam van het kantoor van Zijin in Servië.
Een tweetalig bord afkomstig van een bouwplaats van Zijin.

Foto’s Marko Djurica/Reuters

Het mijnbouwbedrijf erkent dat er in de regio grote problemen zijn. Zijin, dat op diverse locaties in Servië samen zo’n 7.000 werknemers heeft, liet zelf onderzoek uitvoeren. Daaruit bleek dat het riviertje dat door Krivelj stroomt ernstig vervuild is met zware metalen, zoals lood en arsenicum.

Een van de redenen waarom Zijin relatief open is over de problemen, is dat het de mijn pas in 2018 overnam. De grootschalige winning van koper begon er echter al in de jaren zeventig, toen Servië nog onderdeel was van Joegoslavië. Een groot deel van de overlast en vervuiling stamt uit die tijd. Wel is het vrachtverkeer sinds de overname door Zijin flink toegenomen. En dat wordt naar verwachting alleen maar meer: volgens de prognoses zal de vraag naar koper de komende jaren flink stijgen. Het metaal is onder meer belangrijk voor batterijen van elektrische auto’s.

Inwoners van Krivelj bij een dorpsbijeenkomst over ecologische vervuiling in een gymzaal.
Foto’s Marko Djurica/Reuters


Marija Bufanovic in haar eetkamer in Krivelj.
Op briefjes prijzen mensen hun te koop staande huizen aan. De boom wordt normaliter gebruikt om het overlijden van dorpsbewoners aan te kondigen.

Foto’s: Marko Djurica/Reuters

In het dorp woedt een levendige discussie over waar de gemeenschap heen zou moeten. Sommigen zouden graag zien dat het nieuwe dorp weer Krivelj gaat heten. En dat bepaalde gebouwen meeverhuizen: de kerk, de bibliotheek, de school – waar het aantal leerlingen overigens flink is teruggelopen, omdat jonge gezinnen wegtrekken. „Ik hoop op een nieuw dorp in een rustig gebied”, zegt Marija Jankucic, die in het plaatselijke winkeltje werkt.

Zo’n dorpsverhuizing klinkt misschien als gekkenwerk, maar hele plaatsen verhuizen vanwege mijnbouw is geen nieuw idee. In Noord-Zweden bouwt staatsmijnbouwbedrijf LKAB een heel nieuw centrum voor het stadje Kiruna. Het oude bevindt zich in gevaarlijk gebied en wordt gesloopt. Alleen enkele karakteristieke gebouwen worden verhuisd. Voor bewoners was het allemaal wennen, tekende NRCin 2022 op: zij misten al gauw het oude stadscentrum, of de gebouwen nou meeverhuisden of niet.

In Krivelj lopen de onderhandelingen met Zijin over een verhuizing nog. Volgens dorpsraadvoorzitter Jasna Tomic heeft Zijin een plek voorgesteld dicht bij een andere mijn van het concern. Daar zijn de dorpsbewoners geen grote voorstanders van.

Hoe dan ook, een nieuw Krivelj wordt nooit helemaal zoals het oude, weten ze. Tomic: „De rivier zal er niet zijn.”

Kinderen spelen voor een berg mijnafval in de buurt van Krivelj.
Kinderen spelen buiten in Kirvelj.

Foto’s: Marko Djurica/Reuters

Een verlaten huis aan de rand van Krivelj
Foto Marko Djurica/Reuters


Twee meisjes kijken naar buiten vanuit hun huis in Zmajevo, in de buurt van Krivelj.
Foto Marko Djurica/ Reuters
Gezicht op Bor, een mijnstadje in de buurt van Kirvelj.
Foto Marko Djurica/Reuters
Een hond voor een oude begraafplaats in Zmajevo.
Foto Marko Djurica/Reuters
De begraafplaats van Zmajevo, met op de achtergrond een berg mijnafval.
Foto Marko Djurica/Reuters


Twee vrouwen bij de bushalte in Kirvelj.
Foto Marko Djurica/Reuters