In dit Oekraïense stadje is het pessimisme overal

De Chinese president Xi Jinping houdt van controle. Sinds hij in 2012 aan de macht kwam voert hij – met een autoritaire leiderschapsstijl – een onophoudelijke strijd tegen de innerlijke demonen van de Communistische Partij en ontwrichting van buitenaf.

Zo werden onder zijn bewind al ruim 4,6 miljoen mensen in China gestraft voor corruptie. Dat was een zuivering van de partij die Xi noodzakelijk achtte om te voorkomen dat zij zou verzwakken, zoals haar tegenhanger in de Sovjet-Unie.

De ruimte voor onafhankelijke geluiden in de maatschappij kromp, en elke vorm van verzet werd beantwoord met systematische onderdrukking. Tien jaar geleden vonden in Hongkong grootschalige protesten plaats tegen inmenging van Beijing in lokale verkiezingen, en pleegden militante Oeigoeren uit Xinjiang een serie aanslagen. Xi heeft de autonomie van beide gebieden in de jaren daarna drastisch ingeperkt.

Xi’s beweegredenen worden vaak afgeschilderd als een mysterie. Hij praat nog minder met de pers dan zijn voorgangers, en de Chinese politiek is door strenge censuur steeds moeilijker te volgen. In zijn boek Eenmanspartij beschrijft de Singaporese journalist Chun Han Wong wat we wél weten over Xi en hoe hij China wil besturen. „Je kunt een rechte lijn trekken tussen Xi’s visie op de macht en de chaos van de Culturele Revolutie waarin hij opgroeide”, zegt Wong.

Schrikbewind

Wong volgt voor The Wall Street Journal China’s elites en was van 2014 tot 2019 correspondent in Beijing. Hij laat in detail zien hoe de jonge Xi last had van het schrikbewind van Mao Zedong, China’s eerste grote leider met wie hij vaak wordt vergeleken. Drie of vier keer zat Xi vast, vanwege de besmette politieke status van zijn vader, een revolutionair die bij Mao in ongenade was gevallen. Pas na tien pogingen mocht Xi lid worden van de Communistische Partij die hij nu leidt.

Toch zou hij zich volledig richten op het versterken van die partij. „Mao had een diepe bron van legitimiteit. Hij kon zeggen: ik heb het nieuwe China opgericht. Hij koos voor revolutionaire chaos – en zette het volk zelfs tegen de partij in. Maar voor Xi is zijn verkiezing door de partij de enige reden dat hij China mag besturen”, aldus Wong. Xi gelooft dat alleen die krachtige politieke machine China stabiel kan houden. „Hij snapt hoe fragiel macht is.”

Eenmanspartij is ook een geschiedenis van de eerste tien jaar van Xi’s bestuur. Hoeveel jaren nog zullen volgen, is niet duidelijk. Xi’s beslissing om meer dan twee termijnen aan te blijven, creëerde volgens Wong misschien wel de grootste zwakke plek in Xi’s controledrang, maar zijn grip op de macht lijkt onverminderd sterk.

Uitdagingen zijn er wel, met de worstelende economie en de turbulente relatie met de Verenigde Staten – die met de overwinning van Trump opnieuw een onzekere periode tegemoet gaat.

Hoe ziet Xi de Trump-overwinning?

„We weten uit zijn vroege carrière dat Xi persoonlijk geen hekel heeft aan Amerikanen of Amerika. Hij had goede gesprekken met Amerikaanse diplomaten, bezocht Iowa als jonge ambtenaar, en stuurde zijn dochter naar Harvard.

„Maar als leider moet hij van China een grootmacht maken. Als nummer één supermacht zijn de VS niet blij met een sterker China. Zoals we de laatste vijf jaar zien, proberen ze er alles aan te doen om dat proces te vertragen of van richting te doen veranderen. In Xi’s retoriek zie je terug dat hij diep overtuigd is van China’s recht een belangrijke speler op het wereldtoneel te zijn. Op dat pad zijn de VS een grote complicatie.”

Is China voorbereid op de nieuwe Trump-regering?

„Je zag dat Xi’s eerste reactie op Trumps overwinning sterk de nadruk legde op het belang van samenwerking. Zo van: ‘We hebben de vorige keer confrontatie geprobeerd. Laten we het nu anders doen.’ Maar dat is niet wat analisten verwachten. Waarschijnlijk komen er meer importheffingen, meer anti-China retoriek, meer conflict. Maar je ziet dat China probeert de deur open te houden, ook om te kunnen zeggen dat ze het hebben geprobeerd.

„China probeert uit te stralen dat het goed is voorbereid op externe schokken. Sinds Xi aan de macht kwam, probeert hij China’s autonomie op elk vlak te versterken, van nationale veiligheid en het leger tot het opbouwen van voorraden van grondstoffen en voedsel. Ook is er de laatste weken veel diplomatiek contact tussen China en Aziatische buurlanden. Daaraan zie je ook dat China probeert zich voor te bereiden op turbulentie.”

U besteedt in het boek ook een hoofdstuk aan Xi’s opvolging. Wat is het risico van Xi’s beslissing om niet na twee termijnen af te treden?

„Ik denk dat Xi zich diep bewust is van het risico van een mislukte opvolging. Hij heeft zichzelf de man gemaakt die de Partij moet redden. Dus die moet ook na hem sterk blijven. Ik denk dat Xi graag controle wil over wie het wordt, en dat hij er dus mee bezig is. Maar het is een fundamentele spanning in het systeem. Want in een Partij die is opgezet rond een sterke leider, is de opvolger per definitie zwakker. Kan het systeem dan blijven functioneren?”

U werd in 2019 China uitgezet vanwege uw verslaggeving over Xi en zijn familieleden. Heeft dat u gemotiveerd om een boek over hem te schrijven?

„Ik was het al van plan, maar mijn uitzetting motiveerde me om het sneller te schrijven, voordat ik te veel op afstand kwam te staan. In Beijing kon ik nog praten met mensen die Xi of zijn familie persoonlijk kenden. Die elitecirkels zijn nu banger om met buitenlandse media te praten en hebben zelf ook minder toegang tot Xi. Dus het bleek precies op tijd.”

Eenmanspartij: Xi Jinping en de toekomst van China als wereldmacht verscheen op 30 oktober in het Nederlands bij uitgeverij Prometheus.

Delen

Mail de redactie

‘Ja, het is genocide.’ Onder die titel publiceerde Amos Goldberg (1966), hoogleraar Holocaust-geschiedenis aan de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem, afgelopen april een artikel over Israëls optreden in Gaza. Hij had Israël tijdelijk verruild voor New York voor zijn onderzoek, reflecteerde vanaf een afstand op wat er gebeurde, en nam talloze getuigenissen en beelden uit Gaza tot zich. „Ik moest toegeven dat mijn samenleving genocidaal was geworden.”

Na de aanval van Hamas op 7 oktober vorig jaar in Zuid-Israël, had Goldberg „maanden nodig om zijn gedachten te kunnen ordenen”, vertelt hij in een hoge, met glazen wanden omringde hal in het Van Leer-instituut in Jeruzalem. „Dat mijn samenleving direct na 7 oktober zo’n dieptepunt bereikte, was heel moeilijk. Voor ik het wist, pleegden we de ergste misdaden in de geschiedenis van dit conflict.”

Goldberg schreef het stuk in zijn moedertaal, het Hebreeuws, waarmee hij zich direct tot de Israëlische samenleving richtte – later volgde een Engelse vertaling. „Ik koos de titel ‘Ja, het is genocide’ omdat mensen het hier niet willen geloven, of goedpraten wat er gebeurt in Gaza. Het was op een bepaalde manier ook een gesprek met mezelf: ja, ondanks alles wat er gezegd wordt en wat we willen geloven, is het een genocide.”

Genocide, betoogt Goldberg in het artikel, moet niet alleen door een „juridische bril” worden gezien. Net als nu zeiden ook daders tijdens eerdere genocides – zoals in Armenië, Namibië – te handelen uit zelfverdediging. Historisch gezien sluiten een „authentiek gevoel van zelfverdediging” en genocide elkaar niet uit, schrijft hij, ongeacht het juridische onderscheid tussen die twee.

Hoe kwam u tot het schrijven van uw artikel?

„In oktober vorig jaar was ik al begonnen. Alleen vond ik toen nog niet de taal om te beschrijven wat we meemaakten. 7 oktober was een grote schok: de vele burgerdoden, de vernietiging van kibboetsen, de gijzelaars, de afschuwelijke beelden en getuigenissen. Ik was ook nog in de rouw over onze verliezen. Maar ik zag al wel de ingrediënten van enorme misdaden in Israël: het gevoel van slachtofferschap na 7 oktober, het onjuiste idee van een existentiële bedreiging en zelfverdediging daartegen, een publieke atmosfeer van wraak, ontmenselijking van de Palestijnen en overweldigende genocidale uitspraken in de politiek en media. Ik was heel bezorgd.

„Ik begrijp de asymmetrie tussen Israëliërs en Palestijnen volledig: wij zijn de bezetters, zij worden bezet en leven onder apartheid. Tijdens iedere cyclus van geweld in Gaza worden heel veel Palestijnen gedood. Dit rechtvaardigt op geen enkele manier de gruwelen van 7 oktober, maar het geeft er wel een verklarende context aan. Ook nu begonnen de bombardementen meteen, en in de eerste weken waren er al duizenden doden. Nog iedere dag worden tientallen mensen gedood in Gaza. Er vindt een volledige vernietiging van een samenleving plaats – de Palestijnen als collectief worden met uitroeiing bedreigd. Daarom schreef ik dit stuk. Als je genocide ziet, moet je het ook benoemen, en het proberen te stoppen.”

Genocide is de vernietiging van een collectief, niet van alle individuen. En dit is precies wat we zien in Gaza. Gaza als plaats en gemeenschap bestaat niet meer

Welke elementen van genocide ziet u in Gaza?

„Er zijn nu ruim 50.000 doden, waarvan zeker 43.000 getelde doden en naar schatting 10.000 die nog onder het puin liggen. Vrijwel de gehele bevolking is etnisch gezuiverd: zij zijn gedwongen hun huizen te verlaten zonder garantie dat zij kunnen terugkeren. De retoriek in Israël – in alle lagen van de samenleving – is genocidaal. Er zijn video’s van soldaten die alles in hun omgeving opblazen in Gaza; inmiddels is 70 procent van de gebouwen daar vernietigd of beschadigd. Er is doelbewuste uithongering. Er is de vrijwel volledige vernietiging van het zorgsysteem, de infrastructuur en de elite, waaronder intellectuelen, journalisten, en dokters. Genocide is de vernietiging van een collectief, niet van alle individuen. En dit is precies wat we zien in Gaza. Gaza als plaats en gemeenschap bestaat niet meer.”

De intentie om „iedereen” te doden is niet noodzakelijk een voorwaarde voor genocide.

„De VN-definitie spreekt over de intentie om een nationale, etnische, raciale of religieuze groep geheel of gedeeltelijk te vernietigen. We weten niet hoeveel mensen uiteindelijk dood zullen gaan door de campagne in Gaza. Het gaat niet alleen om directe doden; het gaat ook om het creëren van condities voor overlijden. Dat wordt ook benoemd in het Genocideverdrag. Sommige experts noemen het ‘genocide door uitputting’. Volgens schattingen zijn er in Gaza tussen de 100.000 en 300.000 indirecte doden. En de winter moet nog beginnen. Ook tijdens de Armeense genocide stierven mensen onderweg, door uitputting en uithongering. In het getto van Warschau creëerden de nazi’s omstandigheden waardoor een deel van de Joodse bevolking al overleed voor het begin van wat de nazi’s de ‘eindoplossing’ noemden. Hetzelfde gebeurde in Darfur en Zuid-West Afrika. Veel genocides voltrokken zich over een periode van jaren. Genocide is een proces, geen gebeurtenis.”

U schrijft: „Israëliërs denken ten onrechte dat een genocide op de Holocaust moet lijken om als zodanig te worden gezien.”

„Een kenmerk van de Holocaust was het ontbreken van een werkelijk conflict of oorlog tussen twee groepen. De haat en vijandigheid tegenover de Joden was geen onderdeel van een conflict, maar volledig gebaseerd op een antisemitische fantasie. In de meeste andere gevallen van genocide, massaal geweld of etnische zuivering, is er wel een nationaal of territoriaal geschil, vaak gewapend, tussen twee partijen – de slachtoffers en de daders – en een lange geschiedenis van geweld. Op een gegeven moment wordt het geweld extremer en genocidaal. Een ander kenmerk van de Holocaust, was totaliteit. Alle Joden in Europa onder controle van de nazi’s of van de geallieerden moesten op de een of andere manier sterven, volgens de nazi’s. Dat aspect is niet bij alle genocides aanwezig, en ook niet in Gaza. Maar opnieuw: het Genocideverdrag heeft het over ‘geheel of gedeeltelijk’ vernietigen.”

Is het mogelijk intentie van genocide te bewijzen in het geval van Israël?

„Allereerst hebben Israëlische leiders [onder wie de premier, de president en de minister van Defensie], legerofficieren, rabbijnen en mediapersoonlijkheden na 7 oktober expliciet en keer op keer hun genocidale bedoelingen geuit. Dit is allemaal gedocumenteerd. Het is zeer zeldzaam om zoveel bewijs van genocidale bedoelingen te hebben. Hoe dan ook, binnen genocide-studies is de ‘intentionalistische school’ steeds meer op de achtergrond geraakt. In de meeste gevallen is het heel moeilijk om intentie te bewijzen. Inmiddels wordt genocide gezien als de uitkomst van een combinatie van factoren, waaronder ideologische intentie, omstandigheden, radicalisering en koloniale ambities.”

De Hamas-aanval op 7 oktober in Israël wordt soms omschreven als een genocide. Is dat terecht?

„Het was afschuwelijk en immoreel, maar niet genocidaal. Juridisch gezien denk ik dat dit misdaden tegen de menselijkheid zijn, maar het genocidaal noemen zou de term te ver oprekken.”

Speelde antisemitisme een rol op 7 oktober?

„Ik denk het niet. Het was een reactie op de bezetting, de apartheid, de belegering, de Abraham-akkoorden die tot doel hadden de Palestijnse kwestie uit het internationale discours te bannen en de voortdurende Nakba. Hamas zou onder dergelijke omstandigheden hetzelfde hebben gedaan als de Israëlische bevolking Fins of Tsjetsjeens was geweest. Er zijn ongetwijfeld antisemitische elementen in het oude handvest van Hamas en onder sommige van hun spirituele leiders. Maar dat was niet de motivatie voor 7 oktober. Beweren dat dat wel zo was, is een ontkenningsmechanisme en een opzettelijke manipulatie om de confrontatie met de werkelijke oorzaken uit de weg te gaan. In de publieke sfeer werd die bewering onderdeel van de propagandamachine van Israël: zelfs als we de Palestijnen vernietigen, zijn we nog steeds het slachtoffer van een antisemitische aanval vergelijkbaar met de Holocaust.”

De scheidslijn tussen kritiek op Israël en antisemitisme staat weer volop in de aandacht door de protesten tegen de Gaza-oorlog wereldwijd. Hoe beziet u de slogan ‘Vrij Palestina, van de rivier tot de zee’?

„Het is een politieke en bevrijdingsslogan. Palestina is volledig bezet omdat alle Palestijnen lijden onder een vorm van discriminatie, ook in Israël. Ze zijn niet vrij, ze hebben geen gelijke rechten. Dit gaat van de genocide in Gaza tot vele andere vormen van geweld, apartheid en discriminatie. Palestina en Palestijnen, en eigenlijk ook Israëliërs, zijn onvrij omdat ze leven binnen een systeem van brute bezetting en discriminatie. Dat moet veranderen, volgens deze slogan, van de rivier tot de zee. Sommige gebruikers van de slogan bedoelen misschien dat Joden terug moeten naar Europa, of geen recht hebben om te leven. Dat is in mijn ogen antisemitisch. Maar de meesten bedoelen andere dingen, die betrekking hebben op politieke oplossingen, waaronder één staat, twee staten, of een binationale oplossing.”

In 2021 was u een van de initiatiefnemers en opstellers van de – inmiddels door bijna vierhonderd wetenschappers ondertekende – Jerusalem Declaration on Antisemitism (JDA), een aanvulling op en correctie van de omstreden IHRA-definitie van antisemitisme die in veel landen wordt toegepast. Welke kritiek heeft u op die laatste definitie?

„Het verwart antizionisme en anti-Israël met antisemitisme. De IHRA-definitie voorkomt daarmee fundamentele en gerechtvaardigde kritiek op Israël en het zionisme, dat gekleurd of gecriminaliseerd wordt als antisemitisme. Het blokkeert ook het denken over een oplossing die verder gaat dan de status quo; de bestaande situatie in Israël en Palestina. Het idee van een binationale staat, bijvoorbeeld, kan binnen IHRA onmiddellijk worden geïnterpreteerd als antisemitisme. Een binationale oplossing veronderstelt dat het huidige Israël als exclusieve Joodse natiestaat inderdaad racistisch is en daarom grondwettelijk moet veranderen.

„Dat is absurd. Je kunt elk land ter wereld bekritiseren omdat het racistisch is, behalve één: Israël. Antizionisme en anti-Israël kunnen wel antisemitisch zijn, maar ze moeten niet worden verward. Dit is waar de JDA op uit is: hulpmiddelen bieden om de definitie te verduidelijken, terwijl de IHRA het opzettelijk vertroebelt en Israël daardoor volledige straffeloos maakt.

De gebeurtenissen in Amsterdam van vorige week zijn omschreven als antisemitisch, en werden ‘pogrom’ genoemd. Hoe kijkt u daarnaar?

„Dit had niets te maken met een pogrom. Bij een pogrom vallen mensen uit de meerderheidssamenleving – vaak vanwege een complottheorie – een machteloze en onbeschermde minderheidssamenleving – de Joden – aan met de passieve of actieve instemming van de staat, waardoor de lokale Joodse gemeenschap zeer kwetsbaar wordt. Het is duidelijk uit de context van de aanvallen in Amsterdam dat deze niet op de lokale Joodse bevolking waren gericht. Het geweld richtte zich tegen Israëlische hooligans die een genocidale staat vertegenwoordigden, en die zich onbeschoft gedroegen.

„Ik kan niet begrijpen waarom dit in het maatschappelijke debat wordt gebagatelliseerd. Het lijkt erop dat de hele situatie wellicht voorkomen had kunnen worden als de Nederlandse politie zijn werk had gedaan en het gedrag van de hooligans meteen had gestopt. Het probleem is de genocide in Gaza. De hooligans vertegenwoordigen en steunen enorme wreedheden die plaatsvinden in Palestina en zijn er trots op. Dat heeft niets te maken met hun religie of etnische identiteit.”

Supporters werden wel „Joden” genoemd tijdens de aanvallen.

„Geweld mag niet worden gelegitimeerd en antisemitische retoriek moet worden aangepakt. Maar we moeten onderscheid maken tussen retoriek en de daad zelf. De JDA benadrukt dat context belangrijk is voor het bepalen of er sprake is van antisemitisme. Het gaat er niet alleen om wat je zegt, maar ook hoe je het zegt en wat je positie is. Dit is fundamenteel om te begrijpen wat er in Amsterdam is gebeurd. Geweld is crimineel en niet legitiem, zeker niet tegen vreedzame fans. Maar niet elk geweld tegen Israëliërs is antisemitisch, en om dat vast te stellen is de context extreem belangrijk. De hele framing van de gebeurtenissen in Amsterdam is verkeerd: het wordt gezien als een antisemitische daad, in plaats van geweld tussen twee groepen tegen de achtergrond van genocide.”

Delen

Mail de redactie