In deze tijd van het jaar klinkt de oude roep van de midwinterhoorn weer

De Dijkbloazers blazen in de binnentuin van een appartementencomplexin Ede.


Foto Dieuwertje Bravenboer
In Beeld Dit is de tijd van het jaar dat de midwinterhoorn weer klinkt: een lange, uitgeholde tak waaruit zes tonen te blazen zijn, die kilometers ver te horen zijn. Fotograaf Dieuwertje Bravenboer raakte nieuwsgierig toen ze een oude hoorn van haar opa kreeg en zocht contact met beoefenaars.
Hij kan helder klinken, als de Last Post op een cornet, en soms ook als een gewond hoefdier. Dezer dagen is hij weer te horen in Twente, de Achterhoek, op de Veluwe en in Drenthe, vaak aan het begin van de avond, en het best als het windstil is en vriest: de midwinterhoorn.

Een uitgeholde tak van een els of berk van een meter of anderhalf en met een mondstuk van vlierhout, waaruit zes tonen te blazen zijn. De Germanen riepen de zon er rond de kortste dag al mee terug – elke keer gelukt – en als de marechaussee op patrouille was, kon je er smokkelaars mee waarschuwen; het geluid draagt kilometers ver.

Maar officieel klinkt de midwinterhoorn nu alleen om het evangelie van de geboorte van Christus te gedenken, vanaf de eerste adventszondag in december tot Driekoningen op 6 januari. Het Utrechts Psalter uit de negende eeuw bevat al een afbeelding van hoorns die er sprekend op lijken. En ja, hij klinkt nu ook op kerstmarkten en braderieën, op midwinterhoornblaaswedstrijden en door het jaar heen op de begrafenis van midwinterhoornspelers.

Foto Dieuwertje Bravenboer

Fotograaf Dieuwertje Bravenboer werd nieuwsgierig toen ze van haar opa een oude hoorn kreeg, die er nooit iets mee had gedaan. Ze zocht contact met de dichtstbijzijnde beoefenaars en vond de Dijkbloazers in Lunteren op de Veluwe en besloot hen deze winter met haar camera te volgen.

Ze keek mee bij de wekelijkse repetitie op woensdagavond – waar de blazers van bladmuziek midwinterhoorn-evergreens als ‘Lange Duuster’ of ‘Middewinter’ (D-G-D-G-B-G-D) oefenen, meestal in ‘gedragen’ tempo; sneller is voor koperblazers. En ze ging mee bij hun uitvoeringen – in rode sjaal, zwarte jas en op witte klompen – op markten, in een zorgcomplex of winkelcentrum.

De midwinterhoornles op woensdagavond.
Foto’s Dieuwertje Bravenboer

Zo’n achthonderd blazers in Twente en de rest van Nedersaksisch Nederland en 350 op de Veluwe houden zo een traditie in ere die sinds 2013 staat ingeschreven bij Immaterieel Erfgoed Nederland (IEN). De gemiddelde leeftijd bij de Dijkbloazers ligt aan de hoge kant. In Twente is vergrijzing minder aan de orde; een documentaire van het Kenniscentrum IEN uit 2017 toont hoe het blazen en onderhouden van de hoorns daar van oud op jong wordt doorgegeven.

„Een blazer moet een goede lipspanning en ademsteun hebben om zo’n twaalf, dertien noten per ademhaling te spelen”, zegt Bert Bloemert, voorzitter van de Dijkbloazers. Als kind woonde hij in Oost-Nederland en viel voor wat hij „het melancholische, klagende geluid” van de „natuurtonen” noemt. Met een vriend introduceerde hij de hoorn op de westelijke Veluwe. De Dijkbloazers spelen niet samen, maar achter elkaar aan, omdat je de hoorns niet kunt stemmen; de klankkleur en toon van elke hoorn zijn afhankelijk van houtsoort, lengte en wanddikte.

Er bestaan fijne nuances („In Denekamp blazen ze totaal anders dan in Losser”). En, los van het evangelie, is er het ritueel dat, afhankelijk van waar je woont de olde rôep, d’olde roop of n’oal’n roop heet: een boer die in de avond naar buiten gaat en een korte melodie blaast, even luistert naar de stilte, waarna zijn buurman in de verte die ‘oude roep’ herhaalt – misschien klinkt de midwinterhoorn wel het mooist van veraf – en vervolgens diens buurman, als erfhonden die elkaar vertellen waar ze zijn. „Zo zingt het geluid door het land”, vertelt een blazer. En zo is de midwinterhoorn nog steeds een manier om je verbondenheid met de grond te onderhouden en, op afstand, een gemeenschap.

Correctie (29 december 2022): de hyperlink naar de in het Utrechts Psalter afgebeelde hoorns verwijst nu naar de juiste illustratie.

Vanaf de eerste adventzondag tot Driekoningen wordt er op allerlei plekken geblazen. Foto Dieuwertje Bravenboer

De blazers maken hun midwinterhoorn zelf. Foto Dieuwertje Bravenboer

Jaco van Voorst heeft vier van zijn midwinterhoorns in de hand. Hij oefent in de garage om de buren en zijn gezin niet te veel te storen. Foto Dieuwertje Bravenboer

Een groepje blazers in Bennekom staat klaar om te blazen op een kerstmarkt. Foto Dieuwertje Bravenboer

De Dijkbloazers blazen tijdens allerlei fesitviteiten. Hier wordt een demonstratie gegeven in een kerk als onderdeel van een lichtjeswandeling. Foto Dieuwertje Bravenboer

In Voorthuizen lopen de blazers van plek naar plek om op hun hoorn te blazen. Foto Dieuwertje Bravenboer

Een groepje blazers komt bij onder het genot van een bakje kibbeling. Foto Dieuwertje Bravenboer