Met de stapel turf die Kevin Toolis en zijn kinderen afgelopen weekend van hun land hebben gehaald, kunnen ze weer ongeveer twee jaar vooruit. Naast zijn schuur ligt een vrachtlading vol gedroogde bruine veengrond. De brokken zijn ongeveer zo groot als flinke bakstenen.
Toolis woont op Achill, een eiland op het randje van Europa aan de westkust van Ierland. Er ligt maar één ander huis tussen het zijne en de Atlantische Oceaan. Zijn woonkamer kijkt uit op knalblauwe golven die tegen een breed strand stuk slaan. Zijn familie woont hier al een paar honderd jaar, vertelt Toolis. Als kind ging hij ook mee turfsteken. „Het werk duurde eindeloos. Eerst het turf steken, dan de stukken in hoopjes opstapelen, later alles draaien zodat het veen goed kan drogen. Een paar weken later konden we dan inladen. We hadden een ezel met een wagentje.”
Het land van Toolis’ familie ligt landinwaarts, een stuk de donkergroene heuvels in. Hier en daar zijn rechte happen uit de grond genomen, daar zijn turfstekers aan het werk geweest. Toolis: „Nu huren we er een machine voor, en een kleine vrachtwagen om de ladingen mee te vervoeren.” Verspreid over de heuvels liggen rijen witte plastic zakken vol turf. „Sommige buren laten hun turf gewoon op het land liggen en halen af en toe een zak op.” Hij schat dat op het eiland ongeveer zevenhonderd gezinnen nog aan turfsteken doen, van de in totaal ongeveer 2.600 bewoners.
Lees ook
Het veen is op: Nederlands laatste turfwinning stopt (1992)
Hier op Achill en in sommige andere delen van het Ierse platteland vormt turf nog een gangbare brandstof. Inwoners stoken de oude brokken veen om hun huizen te verwarmen en om op te koken. Alleen is dat gebruik controversieel, omdat bij zowel het steken van de turf als bij het verbranden ervan zoveel CO2 vrijkomt. De Europese Commissie is vorig jaar een rechtszaak begonnen tegen Ierland bij het Hof van Justitie van de Europese Unie, omdat de regering niet genoeg zou doen om de historische veengronden te beschermen en de al beschadigde delen van de natuur te herstellen.

Dronebeeld van het turfsteekgebied Ballaghurt Bog in de buurt van Clongawny, 75 kilometer ten westen van Dublin.

Dronebeeld van een wingebied in Derryrush, in het westen van Ierland.
Foto’s Clodagh Kilcoyne / Reuters
Goedkope energie
In de jaren zestig en zeventig zag de Ierse regering de eigen veengronden als handige en goedkope energiebron. Staatsbedrijf Bord na Móna was in die tijd verantwoordelijk voor het oogsten van het gedroogde veen en hun elektriciteitsfabrieken gebruikten turf als belangrijkste grondstof. Bord na Móna beheerde ook de bogs, de duizenden hectares aan veengrond in het midden en westen van Ierland.
Groeiende bewustwording rond de hoge CO2-uitstoot en de andere schadelijke stoffen die vrijkomen bij het verbranden van turf zorgde ervoor dat Bord na Móna in 2021 aankondigde met het oogsten van turf te stoppen. Het bedrijf ging zich op hernieuwbare energie richten, vooral door windmolenparken te bouwen. De laatste elektriciteitsfabriek die op turf liep, sloot in 2023. Dat was ook omdat turf in vergelijking met andere fossiele brandstoffen zoals gas of steenkool een veel minder efficiënte brandstof is en minder hitte afgeeft. Er is veel van nodig om stroom te kunnen produceren.
Het gebruik van de fossiele brandstof nam in Ierland de afgelopen jaren dus al sterk af. In 2011 verbood Ierland, onder druk van de Europese Commissie in Brussel, in enkele tientallen beschermde hoogveengebieden het turfsteken. Daar kwam in 2022 een verbod op de commerciële verkoop van turf bij, op aandringen van de Groene Partij die toen in de coalitie zat.
Het turfsteken op industriële schaal van de decennia daarvóór bracht de Ierse natuur grote schade toe. Gemiddeld groeiden de veengronden maar ongeveer 1 millimeter per jaar. De aanwas ontstaat door het ophopen en inklinken van plantenresten waar geen zuurstof bij kan komen doordat de grond erg nat is. De veengronden van Achill zijn zeker vierduizend jaar oud, schat Kevin Toolis. In andere gebieden in Ierland liggen veengronden van vele meters diep en die zijn waarschijnlijk wel tienduizend jaar oud.
Waar onbeschadigde veengrond CO2 opslaat, komt dat bij afgegraven juist vrij in de atmosfeer. Een milieucommissie van de Verenigde Naties schatte in 2022 dat de beschadigde stukken grond in Ierland ongeveer 21,6 miljoen ton aan schadelijke gassen uitstootten. Dat was meer dan de totale uitstoot van de Ierse transportsector in 2023, die bedroeg 21,4 miljoen ton.
Probleem is ook dat in de veengebieden die Bord na Móna beheert, nu alsnog turf wordt gestoken, maar dan illegaal. Handhaving van zowel het steek- als het verkoopverbod gebeurt nauwelijks. Langs de kant van de weg in het westen van Ierland hangen bordjes aan de bomen: ‘Turf te koop’. Met een telefoonnummer eronder. En nu eind juni, begin juli, het oogstseizoen op zijn einde loopt, rijden kleine vrachtwagens met hun bruine lading door het land.
Het Environmental Protection Agency, de onafhankelijk toezichthouder op natuurwetgeving in Ierland, constateerde dat op tientallen locaties nog „grootschalig” turf wordt gestoken. In 2023 exporteerden Ierse bedrijven 351.000 ton veengrond naar het buitenland, vooral bedoeld voor de tuinbouw, ter waarde van ongeveer 39 miljoen euro.


Onderzoekers van Bord na Móna in een veengebied. Het turfwinningsbedrijf heeft de taak om het herstel van veengebieden te bevorderen.
Foto Clodagh Kilcoyne / Reuters
Een lekker turfvuur
Het kleinschalige turfsteken zoals Kevin Toolis en zijn buren doen, is niet verboden. Aan hun eigendom van een lap veengrond zit historisch gezien het recht verbonden om het af te graven. Bewoners van nieuwere huizen hebben dat recht niet meer. Voor nog nieuwere huizen geldt zelfs dat ze volgens lokale bouwvoorschriften geen schoorsteen meer mogen hebben, om te bevorderen dat ze hun stroom bijvoorbeeld uit zonnepanelen halen.
Toolis vindt het „nogal ironisch” dat de regering in Dublin turfsteekverboden afkondigt en kritiek heeft op het verbranden ervan. „Die honderdduizenden auto’s per jaar die over de rondweg van Dublin razen, vormen die dan geen probleem? Wat wij hier verstoken is in omvang marginaal. En het turfsteken sterft op de langere termijn toch uit. Het is folklore die jongeren weinig meer zegt.” Hij vindt het wel een goede zaak dat het grootschalig verbranden van turf voor elektriciteitsproductie is gestopt.
De Europese Commissie wil vooral dat Ierland meer doet rond handhaving en aan het herstel van de beschermde ecosystemen. Ook al omdat Ierland wat betreft de klimaatdoelen achter ligt op schema. Energiebedrijf Bord na Móna is wel bezig met restauratie van veengronden en zegt dat ongeveer een kwart van de 80.000 hectare veengrond die het beheert, inmiddels weer is hersteld. Dat betekent dat de grond voldoende vochtig is om weer laagjes veen te kunnen gaan opbouwen en daarmee koolstofdioxide uit de lucht te halen. „Maar dat is onvoldoende. Ierland moet meer doen om de machines die turf steken tegen te houden”, volgens de Europese Commissie. Wanneer de uitspraak in de rechtszaak bij het Europese Hof komt, is onzeker.

In 2022 waren in Ierland nog 68.000 huishoudens bij het verwarmen van hun huis nog afhankelijk van turf, zoals op de foto te zien in een huis in de Ierse plaats Rhode.
Foto Clodagh Kilcoyne / Reuters
Politici die kiesdistricten in landelijke gebieden vertegenwoordigen, zetten het verbod op turfsteken graag neer als doorgeslagen aandacht voor klimaatverandering. Terwijl juist door die klimaatverandering, ziet Kevin Toolis, de bevolking aan de kust zich gesterkt voelt in het gebruik van fossiele brandstoffen van hun eigen land. Het stormt vaker en heftiger. Stroomuitval is hier veel gewoner dan in de stad. „Afgelopen winter is de stroom hier wel een keer of tien, vijftien uitgevallen. Eén keer zaten we drie dagen lang zonder elektriciteit. We hebben dus een serieus vangnet nodig.”
Middenin de woonkamer van Kevin staat een grote haard waarin hij in de winter turf stookt, en aangespoeld drijfhout dat hij sprokkelt op het strand. „Zo’n turfvuur is heerlijk op een koude, natte dag. En daar hebben we er hier nogal wat van.”
Lees ook
‘Het herstel van het hoogveen begint juist bij de sporen van de vernietiging ervan’

Turfsteekgebied in Derryyrush, in buurt van de westkust van Ierland.
Foto Clodagh Kilcoyne / Reuters
