In de strijd om ruimte botsen in Gelderland alle belangen en wereldbeelden

Posted on March 8, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Gelderland Om alle plannen voor Gelderland uit te voeren, is eigenlijk 1,8 keer Gelderland nodig. Er wordt geëxperimenteerd met combinaties: zonnepanelen én natuur, bedrijven én woningen. „We zijn Nederland in het klein.”

Eppo König

8 maart 2023 om 21:41

Leestijd 5 minuten

Aan de groene Zuidrand van Apeldoorn wil de gemeente buiten de ring een dorp of wijk met drie- tot vierduizend woningen ontwikkelen.

Foto Eric Brinkhorst

Hij vindt het „een beetje een rare stelling”, begint de Gelderse lijsttrekker Rik Loeters van de BoerBurgerBeweging bij het verkiezingsdebat. Het thema is „strijd om ruimte” en de stelling luidt: „Bij de verdeling van de schaarse ruimte krijgt landbouw topprioriteit”. Hoezo, vraagt Loeters op het podium. Gaan we grond ván boeren afpakken en herverdelen?

Het is afgelopen maandagavond in Westervoort, de kleinste gemeente van Nederland van nog geen acht vierkante kilometer. In een zalencentrum in de Dorpsstraat debatteren dertien partijen over het platteland voor de Provinciale Statenverkiezingen. Zit hun minuutje spreektijd over stellingen erop, dan klingelen de debatleiders met een antieke koeienbel.

De provincie heeft vorig jaar berekend dat er 1,8 keer Gelderland nodig is om alle toekomstplannen een plek te geven, zegt Loeters. De BBB vindt: geen zonnepanelen op landbouwgrond en geen windmolens in het landschap. En nu hij toch naast CDA-lijsttrekker en gedeputeerde Peter Drenth op het podium staat: kan de provincie eens stoppen met die uitbreiding met honderden hectaren „wensnatuur”?

Wat bedoelt u daarmee, vraagt de debatleider. Gecreëerde natuur, antwoordt Loeters. Of zoals BBB-leider Caroline van der Plas het vaker zegt: ‘geldverslindende projecten’ voor Konikpaarden in de Oostvaardersplassen of veldhamsters in Limburg. „Ik neem afstand van het woord wensnatuur”, reageert Drenth. „Ik snap dat dit lekker bekt in verkiezingstijd.”

Zou je dan ook kunnen spreken van ‘wenszuivel’, plaagt GroenLinkser Paul Smits de BBB-lijsttrekker terug. Zuivel is toch ook een gecreëerde behoefte onder consumenten– en ook gesubsidieerd? CDA’er Drenth springt ertussen: hij is blij dat hij dankzij de boeren karnemelk kan drinken en cake kan eten, roept hij met gevoel voor drama de zaal in. Maar hij is ook blij met alle natuur die Gelderland zo mooi maakt.

‘We hebben hier eigenlijk alles’

Alle belangen en wereldbeelden botsen in de strijd om ruimte in Gelderland. De provincie met de Veluwe als grootste natuurgebied van Nederland, de grote rivieren, groeiende steden als Arnhem, Nijmegen en Apeldoorn en veel boeren – én stikstof – in de Gelderse Vallei. „We zijn Nederland in het klein”, zegt gedeputeerde Peter Kerris van ruimtelijke ordening (PvdA). „We hebben hier eigenlijk alles.”

Lees het artikel Eén dode wespendief is al te veel: geen windmolens op en rondom de Veluwe

Het idee dat er 1,8 keer Gelderland nodig zou zijn in de toekomst, is alleen wat overdreven. Er moeten naar verwachting 150.000 huizen bijkomen tot 2040, heeft de provincie vorig jaar berekend. Plus bijna 70.000 hectare natuur en 28.000 hectare voor zonneparken en windmolens tot 2050. Maar het is vooral landbouwgrond die in deze berekening meer dan zou verdubbelen: met 305.000 hectare.

Hoe kan dat? Omdat de provincie bij die raming voor 2050 is uitgegaan van natuurvriendelijke landbouw met meer ruimte per dier (extensiveren), maar wel met het huidige aantal dieren in Gelderland: 730.000 koeien, 18 miljoen kippen en 1,9 miljoen varkens. Terwijl de verwachting juist is dat de veestapel in de toekomst krimpt als gevolg van de stikstofaanpak.

„We erkennen meteen dat in die berekening allerlei aannames zitten, waarvan het maar de vraag is of die daadwerkelijk uitkomen”, zegt gedeputeerde Kerris. „Waar dat verhaal van 1,8 keer Gelderland wel goed voor is, is om te laten zien dat we ruimtedruk hebben, keuzes moeten maken, en dat niet alles kan.”

Het zijn de provincies die bepalen waar steden en dorpen kunnen groeien, bedrijventerreinen en wegen komen en waar natuur wordt uitgebreid. De afgelopen jaren heeft Gelderland toegewerkt naar „meer regie” in ruimtelijke plannen, zegt Kerris als verantwoordelijk gedeputeerde zelf. „In ieder geval door gemeenten en regio’s een spiegel voor te houden. Zo van: luister, je kunt wel van alles willen, maar dit zijn dan wel de consequenties.”

Ingewikkeld stukje

De Gelderse Vallei bijvoorbeeld is „zo ongeveer het meest ingewikkelde stukje Nederland”, legt Kerris uit. Er moeten hier veertigduizend woningen bijgebouwd worden tot 2040 voor de groeiende bevolking in de regio. „Het is een laaggelegen gebied, ingeklemd tussen de Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe, dus qua waterveiligheid en geschikte bodemsoort moet je goed kijken waar je wél en níet bouwt.”

Het liefst bouw je binnen bestaande steden, zegt Kerris, daarbuiten stuit je al snel op landbouw en natuur. Dat is ook sneller en goedkoper, want in de bebouwde kom liggen al voorzieningen zoals elektriciteit en wegen. Dit betekent wel dat gemeenten zoals Barneveld, Ede, Wageningen nu echt aan hoogbouw moeten gaan denken. „Het is nu nog erg de vraag of de inwoners van die gemeenten daar wel op zitten te wachten: er is al jaren politieke discussie over in die gemeenteraden.”

Wat laat je het zwaarste wegen: die woningbouwopgave, die culturele dingen, bedrijvigheid?

Peter Messerschmidt wethouder in Apeldoorn

Een andere ruimtelijke keuze die Gelderland nu aan gemeenten voorlegt is: moeten er wel of geen ‘overgangsgebieden’ voor stikstof rond beschermde Natura2000-gebieden komen? Kerris: „Binnen zo’n gebied geldt dan een streng regime: hier mag geen stikstof meer bij van boeren, woningbouw, industrie en verkeer. Het voordeel is dat je meer stikstofruimte schept búíten die overgangsgebieden.” Komen er geen overgangsgebieden rond natuur, dan zal de stikstofuitstoot over heel Gelderland ingeperkt moeten worden.

Ook experimenteert Gelderland met verschillende functies in één gebied, wat aansluit bij het kabinetsbeleid. „We gingen eerst heel erg uit van: dáár is ruimte voor landbouw, dáár voor natuur, dáár voor energieopwerking”. schetst Kerris. Maar in het dorp Hengelo in de Achterhoek is bijvoorbeeld een bijzonder ‘solarpark’ gemaakt: zevenduizend zonnepanelen in een natuurpark. Je kunt er wandelen, en schapen houden het gras onder de panelen kort.

Potjes babyzalf

In Apeldoorn is de gemeente ook bezig met nieuwe ruimtelijke combinaties. Op vijf minuten fietsen van het centrum wordt industrieel erfgoed de komende jaren omgevormd tot een bedrijvengebied, woonwijk en evenementenlocatie: het Zwitsalterrein (1952), waar vroeger de gele potjes babyzalf werden gemaakt en pijnstillers als codeïne en morfine.

Lees het artikel Overal kastelen, maar veel Gelderland is te uitgestrekt voor één identiteit

De gemeente kocht het gebied tien jaar geleden tijdens de economische crisis, en het werd een ‘creatieve broedplaats’. Er is een verregend stadsstrand met een café-restaurant van containers, een kaarsenmakerij, een ontwerpbureau. een interieurbouwer. Maar straks bouwt een projectontwikkelaar er op en rond de oude fabriekspanden vijfhonderd woningen bij, vertelt wethouder Peter Messerschmidt (Lokaal Apeldoorn) boven een maquette.

Bij zo’n combinatie stuit je ook op problemen, zegt Messerschmidt. Er is bijvoorbeeld al jaren discussie over de grote bakkerij Fuite. Om die bakkerij ligt een ‘hindercirkel’ van zo’n honderd meter wegens geur- en geluidsoverlast van met name nachtelijk transport. „Binnen zo’n hindercirkel mag je in Nederland niet aan woningbouw doen”, zegt Messerschmidt.

Hindercirkel

Zo blokkeert die hindercirkel al jarenlang een groot deel van de ambitieuze plannen voor het Zwitsalterrein. Messerschmidt: „Dus wij zeggen tegen de bakkerij: wil je verplaatsen? Want je wilt de werkgelegenheid ook behouden in Apeldoorn.” De zaak is al twee keer voor de Raad van State gekomen, zegt directeur Klaas Fuite van de bakkerij. Hij heeft goede hoop dat verplaatsing nu gaat lukken.

Iets anders waar de gemeente op het Zwitsalterrein tegenaan loopt, zijn de festivals. Op het kanaal langs het fabrieksterrein worden bijvoorbeeld elke zomer drakenbootraces gehouden door bedrijven, buurten en verenigingen. Het is een van de grootste evenementen in Apeldoorn met tienduizenden bezoekers, zegt Messerschmidt. „Dat wil je behouden. Dus wat laat je het zwaarste wegen: die woningbouwopgave, die culturele dingen, bedrijvigheid?”

Apeldoorn heeft meer uitbreidingsplannen. Er komen twee nieuwe bedrijventerreinen langs de A1, een nieuw dorp of woonwijk met drie- tot vierduizend woningen aan de Zuidrand, twee woontorens van zeventig meter hoog in het centrum. „We moeten niet wakker liggen van al die ruimtelijke vraagstukken, maar gewoon oplossingen zoeken met de provincie”, zegt de wethouder. „Anders past het straks allemaal niet eens binnen die 1,8 keer Gelderland.”

Wat nog meer speelt in Gelderland

Recreatie in natuur

Met zoveel groen is recreatie in de natuur een thema bij de Provinciale Statenverkiezingen in Gelderland: moet die recreatie beperkt worden of niet? Rechtse en linkse politieke partijen zijn er – heel klassiek – verdeeld over. „Het Gelders Natuurnetwerk is geen pretpark”, vindt de Partij voor de Dieren aan de ene kant. De PvdD wil beschermde natuur tussen zonsondergang- en opgang sluiten voor bezoekers, en er geen helikopters, drones of lawaai toestaan. Voor Belang van Nederland aan de andere kant is beperking van recreatie gewoonweg „niet bespreekbaar”. De ChristenUnie wil nieuwe recreatiegebieden met woningen buiten de natuur ontwikkelen, en agrarische landschappen aan de stadsranden toegankelijker maken.

Lelystad Airport

De uitgestelde opening van Lelystad Airport voor passagiersvluchten houdt ook buurprovincie Gelderland bezig. Partijen als VVD en JA21 vinden het vliegveld een aanwinst, maar alleen als er geen lage aanvliegroutes boven Gelderland komen. De BBB is ook kritisch, indien de luchtvaart stikstofruimte

zou ontnemen van de boeren. De Lokale partijen Gelderland denken dat in dat geval ook woningbouw verder wordt belemmerd en de provincie helemaal „op slot” gaat. Partijen als D66, Volt, GroenLinks, PvdA, CDA zijn ook tegen opening van Lelystad Airport.

Infrastructuur

Zeker in de landelijke regio’s van Gelderland is goede bereikbaarheid een politiek thema. Volt wil bijvoorbeeld goed openbaar vervoer, ook in buitengebieden als de Achterhoek en over de landsgrenzen heen. De partij pleit voor één ov-pas die zowel geldig is in Gelderland als in Noordrijn-Westfalen in Duitsland. De SP wil gratis ov en dat 90 procent van de inwoners van Gelderland maximaal vierhonderd meter moet lopen naar de dichtsbijzijnde bushalte. De VVD wil het Gelderse wegennet „optimaliseren”, onder meer met een intercitystation in Harderwijk en de N18/A18 in de Achterhoek vierbaans maken.

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 9 maart 2023

Hoe in 1896 zes studenten met succes het werk van Van Gogh voor zes dagen naar Groningen haalden

admin
November 26, 2024
0

Van 21 tot en met 26 februari 1896, zes dagen lang, hield het Groninger Museum van Oudheden één van de grootste Van Gogh-tentoonstellingen ooit. In een bovenzaal van het toen net geopende museum kon je 102 schilderijen, één lithografie en 25 tekeningen zien van de in die tijd nog vrij onbekende Van Gogh. Ze hingen kris kras boven, onder en naast elkaar, de meeste waren niet ingelijst, titels zoals wij die kennen hadden ze nog niet. Voor een portret dat Henri de Toulouse-Lautrec in 1887 van Van Gogh had gemaakt, lag een krans: Vincent van Gogh (1853-1890) was nog maar zes jaar eerder overleden.

Hoe Van Gogh naar Groningen kwam heet de tentoonstelling die dit weekend opent in het Groninger Museum (een ander museum in een ander gebouw). Het antwoord op die vraag kostte zeven jaar onderzoek in diverse archieven, briefwisselingen en fotocollecties, maar luidt uiteindelijk simpelweg: zes studenten vonden dat hun stad niet alleen met oudheden, maar ook met hedendaagse kunst kennis moest maken. Zij zorgden dat Van Gogh ‘naar Groningen kwam’.

„Kennis van beeldende kunst was destijds in Groningen nog maar schraal te verkrijgen”, constateerde één van hen, de later beroemde historicus Johan Huizinga. Willem Leuring, indertijd student geneeskunde, verstuurde de brief met het verzoek om schilderijen te mogen tentoonstellen. „Alles wat Vincent maakte [is] prachtig, prachtig”, schreef hij aan Johanna van Gogh-Bonger in Bussum. Als weduwe van Vincents broer Theo beheerde zij Van Goghs nalatenschap, honderden schilderijen lagen opgeslagen in haar huis.

Al met al kwamen er dankzij de zes studenten in twee jaar tijd acht tentoonstellingen, waaronder nóg een Van Gogh-tentoonstelling, nu met tekeningen en aquarellen. Daarna viel het vriendengroepje uit elkaar, de meesten waren tegen die tijd afgestudeerd. Dankzij hen was er tussen 1895 en 1897 in het Groninger Museum van Oudheden behalve voor Van Gogh, ook aandacht voor de modern-zwierige dierenprenten van lithograaf Theo van Hoytema, voor ‘hedendaagsche Fransche prentkunst’, voor de art-nouveaukunst van Johan Thorn Prikker en voor het symbolisme van Jan Toorop.

Entrée f 0,25

En alles deden de zes studenten zelf. Christiaan van Valkenburg, hij studeerde voor psychiater, noteerde dat ze de muren bespanden „met een gepast lijkend kleedsel, [we] hingen de schilderijen op en maakten de omgeving zoals [wij] vonden dat het hoorde”. Ze adverteerden in de Nieuwe Groninger Courant: ‘duur der expositie 6 dagen, entrée f 0,25’. En ze hadden succes. „Er komen sedert Zondag meer dan drie honderd menschen daags”, schreef Willem Leuring op 25 februari enthousiast aan Johanna Van Gogh-Bonger.

Maar zo eenvoudig als het klinkt – zes studenten organiseren acht tentoonstellingen – is het antwoord op de vraag ‘hoe Van Gogh naar Groningen kwam’ nou ook weer niet. Dat maak je op uit de gelijknamige catalogus, eigenlijk meer een spannend boek: het leest als een ontdekkingsreis. Conservator Mariëtta Jansen is de belangrijkste auteur van Hoe Van Gogh naar Groningen kwam, in 2017 kreeg ze voor haar onderzoek een Conservatoren Stipendium van het Cultuurfonds.

Aan het einde van de 19de eeuw, kom je te weten, kwam ‘de moderne tijd’ naar Groningen. Letterlijk, met een stadspark (Noorderplantsoen), villabuurten (Ubbo Emmiussingel), een nieuw treinstation (1896), een modern ziekenhuis (1903) en nieuwbouw voor het museum. In 1894 opende het Groninger Museum van Oudheden aan de Praediniussingel, met grote ramen in het dak zodat er veel licht zou vallen in de zalen op de eerste verdieping.

Ook kwam er in 1876, met mogelijk nog grotere gevolgen voor de stad, een ‘Wet op het Hoger Onderwijs’. Dankzij die wet was de universiteit niet meer gebonden aan een vastgesteld aantal hoogleraren – en groeide ze uitbundig. Waren er in 1870 nog 146 studenten ingeschreven in Groningen, in 1890 waren het er al 465.

Johan Huizinga in zijn studeerkamer in Groningen, ca. 1895-1897

Met een foto van zo’n student – als blow up te zien op de tentoonstelling – begint het boek. Het is Johan Huizinga, hij zit in zijn studentenkamer. Op het behang boven zijn bureau heeft hij een litho geplakt van Theo van Hoytema, Pauw. De kleurige Pauw (1895) maakt nu deel uit van de collectie van het Amsterdamse Rijksmuseum, op de tentoonstelling hangt het origineel naast de foto.

Op een andere uitvergrote foto, afkomstig uit het archief van studentenvereniging Vindicat atque Polit, zie je een dinerend gezelschap hoogleraren met in hun midden Jan Toorop. De in die tijd al gevierde kunstenaar logeerde ter gelegenheid van de aan hem gewijde tentoonstelling „een week of langer” (Huizinga) bij geneeskundestudent Willem Leuring aan de Herestraat. In een hoek van de foto staan een paar studenten, misschien zijn ze van het vriendengroepje. De foto is in 1896 gemaakt ‘door een onbekende fotograaf’, waarschijnlijk Leuring.

**Jan Toorop**, rechts aan tafel zittend, en de hoogleraren Pet, Land en Reiger in 1896

‘Doodelijk blauw’

Er was kortom in de stad een atmosfeer ontstaan waarin wetenschap en kunst floreerden – en elkaar wederzijds beïnvloedden. Johan Huizinga bijvoorbeeld, volgde op zaterdagmiddag tekenlessen bij Academie Minerva. En hij niet alleen: veel notabelen betaalden contributie om de kunstopleiding te ondersteunen, in ruil daarvoor kregen hun kinderen teken- en schilderlessen.

En dan waren er nog de lessen ‘practische aesthetica’ van H.P. Bremmer, later een belangrijk adviseur van Hélène Kröller-Müller bij het samenstellen van haar collectie. Zijn lessen werden gevolgd door hoogleraren en hun vrouwen – vaak werden ze gehouden bij één van hen thuis – van wie er veel vervolgens ook kunstwerken aanschaften. Hoogleraar plantkunde Moll kocht een aantal Van Goghs, waaronder voor duizend gulden Tuin te Arles uit 1888 (tegenwoordig in bezit van het Haagse Kunstmuseum). Je ziet een stukje van het schilderij op een foto van de woonkamer van de familie, Jan Willem Moll en zijn gezin woonden aan de Nieuwe Kijk in ’t Jatstraat.

Maar met foto’s alléén maak je geen tentoonstelling over schilderkunst. Waar nog bij komt dat er in de archieven weliswaar veel materiaal is opgedoken, maar geen foto’s van de acht tentoonstellingen. Dus hoe doe je het dan wel?

Dat is gebeurd met bruiklenen uit dertig musea en een stuk of tien particuliere collecties. Werken van Toorop, Thorn Prikker, Van Hoytema (en vele anderen) hangen in verschillende, aan hun stijl gewijde zalen: symbolisme, decoratieve kunst, art nouveau. In vitrines zie je tegelijk waar de wetenschap mee bezig was, krullerige, bijna kunstige boomstronken uit de colleges plantkunde, een projector toont glasdia’s van de colleges esthetica. Je kijkt je ogen uit, de kunstwerken zijn prachtig en het mooie van deze opzet is: de context dringt zich niet op, maar spreekt door de extra lagen van foto’s en voorwerpen bijna vanzelf.

Vincent van Gogh, **Zelfportret** (1887)

En Van Gogh?

Indertijd waren schilderijen te zien die later beroemd zouden worden: zonnebloemen, sterrennachten, de bekende slaapkamer. Omdat ze geen titels hadden, werden ze in de catalogus aangeduid als ‘tuin’, ‘landschap’, ‘wanhoop’ of ‘arbeider’. Van de 102 werken uit 1896 zijn zo’n 60 geïdentificeerd, soms ook doordat kranten erover berichtten. Zo werd een schilderij op de tentoonstelling omschreven als „zeer hard geel, bijna schreeuwend geel; daarboven een hemel van een pijnlijk doodelijk blauw, en uit den storm van het koren vliegen eenige zwarte raven omhoog”. Dat was ongetwijfeld Korenveld met kraaien (1890).

Kunstkring De Ploeg

Want dat is het laatste verhaal van deze ontdekkingstocht: de Groninger kunstkring De Ploeg, bekend van expressionistische, contrastrijke schilderijen, heeft in de eerste paar jaar van zijn bestaan de invloed ondergaan van de Van Gogh-tentoonstelling uit 1896. Of preciezer, want de schilders van de in 1918 opgerichte De Ploeg waren te jong om er zelf geweest te zijn: waarschijnlijk werden ze meegesleept door het enthousiasme van hun leraar aan de Academie Minerva, F.H. Bach. „Dit werk is bij goede bestudeering, een tegengif voor zooveel smaakbedervende, zwakke kleurprentjes, welke vaak als schilderijen te slikken worden gegeven”, schreef Bach in 1896 in een ingezonden brief in de Nieuwe Groninger Courant nog voor de tentoonstelling was afgelopen.

Jan Wiegers, Jan Altink, Johan Dijkstra en George Martens van De Ploeg: ook zij schilderden zonnebloemen in een vaas, er hangen een stuk of zeven bij elkaar. „Van Goghs Veertien zonnebloemen, een schilderij dat in 1896 nog in Groningen had gehangen, kwam in 1924 in de National Gallery in Londen terecht. In Johanna Bongers’ ogen was dit een offer dat ze had moeten brengen, ‘a sacrifice for the sake of Vincent’s glory’. Het is verleidelijk om deze verkoop in verband te brengen met de vele schilderijen van zonnebloemen die de leden van De Ploeg rond deze tijd schilderden”, valt te lezen in de catalogus.

F.H. Bach brak als kunstenaar niet door, zijn naam is onbekend gebleven. Wel ontwierp hij de vijf tegeltableaus in de centrale hal van het nieuwe station, je ziet ze als je aankomt met de trein. En Van Gogh? Die kwam niet verder dan het treinstation van Hoogeveen, voor een verblijf van drie maanden in Drenthe. Groningen heeft hij nooit bezocht.

Jan Altink, Zonnebloemen (1925)

Jan Altink, Zonnebloemen (1927)

Foto’s: Particuliere collectie

Tv-recensie | Laat quizmarathondeelnemers af en toe even op hun rug liggen en naar de wolken kijken

admin
November 26, 2024
0

„Laat de mensen maar leven, als ze dat willen, en daarna doodgaan, ieder op zijn beurt”, schreef Wisława Szymborska in 2002. „Zij, de wolken, hebben met heel dat vreemde gedoe niets te maken.” De woorden van de Poolse dichteres stonden aan het eind van Even lucht (EO) in de wolken geschreven, als een wijsheid die de korte documentaire in perspectief moest plaatsen. De afgelopen twintig minuten waren gevuld geweest met beelden van mensen die op hun rug in de achtertuin, op een grasveld of naast een kippenhok lagen. Op verzoek van de documentairemakers namen ze daar de tijd om midden op de dag hun blik omhoog te keren. Met hun ogen op de wolken vertelden ze waar hun gedachten nu naartoe gingen.

Bij de jonge deelnemers richtten die gedachten zich vooral op de toekomst en alle angsten en verlangens die daarbij kwamen kijken, terwijl de oudere deelnemers veelal terugblikten op het verleden: soms tevreden, soms met spijt. De thema’s die de wolkenkijkers bezighielden varieerden van behapbaar en concreet tot beangstigend groot. Latrelaties en terminale ziektes, vliegvakanties en klimaatverandering. Ik kwam er niet over uit of ik dat troostrijk of juist beangstigend vond: het idee dat je die dromen en zorgen met zo veel mensen deelt. En dat het de wolken die aan je voorbijtrekken uiteindelijk worst zal wezen hoe veel van je dromen en nachtmerries werkelijkheid worden.

Omdat maandag me wat vroeg leek voor een existentiële crisis ruilde ik de wolken in voor SBS6 (in jargon noemen we dit ook wel een ‘vibe shift’). Daar is sinds vorige week iedere avond Lotto De Quizmarathon (Talpa) te zien – of, in de woorden van presentator Rob Kamphues: „Het grootste quizevenement uit de Nederlandse tv-geschiedenis”, bestaande uit „zo’n 32 uur lang alleen maar quizen, quizen en nog eens quizen, met een selectie van de meest fanatieke quizfanaten .” Die quizfanaten nemen de uitdaging ontroerend serieus en worden behandeld als ware artiesten. Niet alleen kunnen ze backstage gebruikmaken van „speciale faciliteiten”, waaronder een ijsbad, een hometrainer en een doos Trivial Pursuit; ze mochten van tevoren ook een rider (wensenlijst) inleveren met „etenswaar die goed is om supergefocust de 32 uur durende marathon door te komen.” Zo kan het dat ze tussen de quizrondes door met een verhit hoofd de coulissen inlopen terwijl ze dingen zeggen als: „Het is nu tijd voor de hummus.”

Spijtig is het wel dat de marathon is opgeknipt en uitgesmeerd over meerdere weken. Dat geeft je als kijker de gelegenheid om je avond na avond iets slechter te voelen over je groeiende ongeduld. Want geef toe: je kijkt niet voor de triviafeitjes. Je kijkt omdat je wil zien hoe lang het duurt voor de hummus uitwerkt en de eerste uitgeputte quizfanaat van de hometrainer dondert.

Slaaptekort

Misschien dat de bedenkers van het format voorvoelden dat veel kijkers om die reden pas bij de laatste afleveringen aanhaken, als het slaaptekort van de kandidaten het best zichtbaar wordt. Dat dat de reden is voor het extra drama-element dat ze hebben toegevoegd: de kandidaten delen zich steeds op in twee teams, en aan het eind van elke ronde stemt het verliezende team een van de eigen leden weg. Het weggestemde lid mag dan weer zelf een ander teamlid aanwijzen om het tegen op te nemen in een duel. Wie verliest, vertrekt.

Al dat gehannes met messen in ruggen leidde in aflevering één al tot betraande oogjes bij de weggestemde deelnemer. Zo’n deelnemer zou je eigenlijk ook even buiten op zijn rug moeten leggen, vind ik. Voor een beetje perspectief. „Laat de mensen maar quizzen, als ze dat willen”, zou je tegen hem moeten zeggen; „en daarna weggestemd worden, ieder op zijn beurt. Zij, de wolken, hebben met dat hele vreemde gedoe niets te maken.”

Wat vindt NRC | De bezuinigingen op het hoger onderwijs zijn kortzichtig

admin
November 26, 2024
0

Studenten, onderzoekers, docenten en hoogleraren. Vakbonden, het bedrijfsleven, ondernemers en gemeenten. Maandagmiddag op het Malieveld verenigd met één boodschap: kabinet, doe het niet. Bezuinig niet op de toekomst van Nederland.

Want daar komt het kortzichtige plan op neer dat minister Eppo Bruins (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, NSC) deze week in de Tweede Kamer presenteert. Zijn ministerie levert komend jaar 430 miljoen euro in, een bedrag dat oploopt tot 1,9 miljard euro in 2028. Basis- en middelbare scholen ontkomen niet aan bezuinigingen, maar de grootste klappen vallen in het hoger onderwijs.

Er wordt minder geld gegeven voor internationale studenten, startersbeurzen voor jonge onderzoekers worden afgeschaft, en twee fondsen waaruit wetenschappelijk onderzoek wordt betaald, worden gekort (het Fonds Onderzoek en Wetenschap) en opgeheven (het Nationaal Groeifonds). Studenten die – in de ogen van het Rijk – te lang doen over hun studie, worden beboet. Wie de nominale studieduur met één jaar overschrijdt, moet deze zogenaamde langstudeerboete van 3.000 euro per jaar betalen.

Het is makkelijk om de demonstranten weg te zetten als elitaire drammers die – in een tijd dat er op veel meer wordt bezuinigd – hun hobby’s willen voortzetten. Dat is allesbehalve waar.

Neem de langstudeerboete. Die raakt juist eerstegeneratiestudenten, van wie de ouders niet naar het hbo of de universiteit gingen. Vaak zijn zij degenen die extra tijd nodig hebben. Het raakt studenten die naast hun studie mantelzorger zijn of vrijwilligerswerk doen – waar de samenleving juist behoefte aan heeft. Het raakt studenten die door ziekte vertraging oplopen.

Het maakt dat het hbo of een universitaire opleiding onbetaalbaar wordt voor degene die geen rijke ouders heeft. En het maakt vooral dat het hoger onderwijs een leerfabriek dreigt te worden, voor een generatie die al grote mentale druk ervaart.

Terwijl hoger onderwijs uit méér dan studiepunten alleen bestaat. Wetenschappelijk onderzoek gedijt bij zelfontplooiing, de maatschappij bij leraren, artsen, economen – en ja, ook bij politici – die zich in hun jonge jaren tot zelfstandige denkers en burgers hebben kunnen ontwikkelen.

Luister naar