In de staatgevangenis van Mississippi is gospel soms een reddingsboei

Parchman Farm

Parchman Farm

Foto Glitterbeat Records

Interview

Gevangenisliederen De staatsgevangenis van Mississippi is een van de beruchtste van het land met een lange traditie in de Amerikaanse muziekgeschiedenis. Producer Ian Brennan bezocht er een gospeldienst, om de stemmen op te nemen die je nooit hoort.

Het is een vreemd liedje – de timing lijkt niet helemaal te kloppen, de stem is onvast, de piano niet loepzuiver – maar de klanken haken zich onmiddellijk vast in een deel van de hersenen waar zielenpijn, liefde en andere onverklaarbare emoties worden verwerkt. ‘I Give Myself Away, So You Can Use Me’ staat op het album Parchman Prison Prayer dat deze week uitkwam. Het wordt gezongen door… ja door wie? ‘Zanger/pianist koos ervoor anoniem te blijven’, vermeldt de hoes.

Wie het lied zingt, weten alleen producer Ian Brennan en de in gestreepte pakken gestoken aanwezigen bij de gospeldienst op die zondagmorgen in februari dit jaar, in een van de beruchtste gevangenissen van Amerika: Parchman Farm in Mississippi. „Hij probeerde dat liedje te leren aan een ander, maar toen ik het hoorde wilde ik dat hij zelf zou zingen,” zegt Brennan via een videoverbinding vanuit Italië. „Pas na lang aandringen ging hij overstag.”

Het was precies de reden waarom Brennan in die gevangenis was: om de stemmen op te nemen die je nooit hoort. De producer en schrijver neemt doorgaans muziek op in plekken als Zuid-Soedan, Kosovo, Djibouti en Rwanda en ging in 2016 al eens op gevangenisbezoek in Malawi, een van de armste landen ter wereld. Nu deed hij datzelfde in de Verenigde Staten, de grootste economie ter wereld. Hij zag en hoorde meer overeenkomsten dan verschillen.

Ian Brennan Foto Marilena Umuhoza Delli

Malawi

„De verwaarlozing is in beide plekken enorm. Recent zijn er veranderingen afgedwongen in Parchman, maar ook daar was gebrek aan eten en schoon drinkwater.” Begin 2020 braken in de Parchman Farm rellen uit waarbij doden vielen en gevangenen ontsnapten. Kort daarna spande Team Roc, een filantropische instelling van rapper Jay-Z, een zaak aan tegen de staat Mississippi. Advocaten ontdekten een structureel personeelstekort. Er was niet elke dag genoeg eten en als het er wel was, zat het regelmatig onder de insecten en rattenpoep, gevangenen dronken stinkend bruin water. Een van hen zette zijn zelfmoord in scène om de aandacht te trekken, hij had al vier dagen niet gegeten. Anderen stichtten brand om medische hulp te krijgen. Team Roc dwong uiteindelijk veranderingen af, zoals nieuw sanitair, nieuwe keukens en twee werkende ambulances in plaats van de oude bestelbus die als ziekenwagen functioneerde.

Op het album I Have No Everything Here, uit de gevangenis van Malawi, waarvoor hij in 2016 een Grammy-nominatie kreeg, stonden vooral opnames van mensen die zichzelf geen zangers vonden. Voor de opnames in Parchman geldt hetzelfde, en wat hem betreft is dat een metafoor voor de machtsverhoudingen in de hele maatschappij.

„In de popmuziek horen we constant veel gemiddelde stemmen, niet eens echt slecht maar gemiddeld. Maar ze worden gepresenteerd als geweldig. Steeds merk ik weer: het zijn de mensen die zich verstoppen die de krachtigste stemmen hebben. En zij hebben het meest te vertellen. We hebben de morele plicht om juist te luisteren naar de zachtste stemmen. Neem Elon Musk. Eén stem op acht miljard mensen die zo disproportioneel veel invloed heeft, dat is een enorm probleem.”

Parchman Blues

Het idee om op te nemen op Parchman Farm past in een lange traditie. De relatie tussen de Amerikaanse muziekindustrie en het gevangeniswezen is innig. Talloze bluescarrières begonnen of eindigden achter tralies. Johnny Cash nam zijn beroemdste albums op in gevangenissen. ‘Death Row’, het belangrijkste platenlabel voor gangsterrap van onder meer 2Pac en Snoop Dogg, verwijst naar de cellen van ter dood veroordeelden. Het zijn geen toevalstreffers: in veel gevallen vormt de gevangenis een belangrijk onderwerp in songteksten en reputaties.

De ‘maximum security’- staatsgevangenis van Mississippi neemt daarbij een bijzondere plek in. Typ ‘Parchman’ in op Spotify en je hoort uren aan muziek. Fameuze deltablueszangers als Bukka White, Son House en R.L. Burnside schreven daar liedjes, de vader van Elvis zat er vast. De gevangenis ligt in het hart van de Mississippi Delta, op steenworp afstand van de plek waar Muddy Waters opgroeide, Robert Johnson zijn ziel verkocht aan de duivel, Sam Cooke geboren werd en Bessie Smith stierf.

Foto’s Glitterbeat Records

De oudste gevangenis van de Verenigde Staten wordt al sinds de jaren dertig bezocht door onderzoekers en ‘liedjesjagers’, op zoek naar muziek die onder levenslang veroordeelden nog in zijn pure vorm bewaard zou zijn gebleven. Parchman functioneerde als plantage waar veroordeelden katoen plukten en werkten in chain gangs. De onderzoekers en producers die Brennan voorgingen waren tuk op spirituals en ‘work songs’, liederen die hun oorsprong hadden in het slavernijverleden.

De ketens zijn verdwenen, maar het plantagesysteem is de facto gebleven. De gevangenis waarin Brennan bij uitzondering onder het toeziend oog van een kapelaan mocht opnemen, is nog altijd een afgesloten samenleving, met een eigen begraafplaats en onafzienbare hectares akkerland waarop gevangenen werken. „Maar ik was er om andere redenen dan de liedjesjagers voor mij. Ik ben niet geïnteresseerd in puurheid of het conserveren van muziek. Het gaat mij niet om liedjes, maar om mensen.”

Foto Glitterbeat Records

Gospelrap

Brennan benadrukt dat bijna nergens ter wereld zoveel gevangen zijn in de Verenigde Staten, zowel in absolute aantallen als per hoofd van de bevolking. „Sinds 1980 is het aantal verviervoudigd, vanaf het begin van het ‘new capitalism’ van Reagan dus. Zwarte Amerikanen zitten vijf keer zo vaak vast als witte Amerikanen. Parchman is de op één na grootste van het land, met een dodencel voor mannen en vrouwen. Mississippi is de armste staat van de VS. Daarom was ik daar. Het is heel belangrijk dat we die mensen horen.”

In de teksten op het album is van de nood en ellende niet veel te horen, maar de pijn zit vooral in de stemmen zelf. Het is maar de vraag hoe vrij de zangers op ‘Parchman Prison Prayer’ zijn geweest om te zingen wat ze wilden. Brennan had alleen toestemming om onder supervisie op te nemen tijdens een kerkdienst. Behalve één gospelrap (‘Locked Down, Mama Prays for Me’), komt het genre waarin de meeste gevangenen zich waarschijnlijk het beste kunnen uiten, niet aan bod. „Dat klopt, de meesten zullen vooral luisteren naar rap. Toch is gospel voor deze mannen echt hun reddingsboei. Ze worden de hele week onmenselijk behandeld en op zondag komen ze samen om zich weer even mens te voelen. Ik denk dat je dat kunt horen op het album.”