In Davos praat men over een wereld in ‘polycrisis‘. Maar is dat sombere beeld terecht?

De belangrijkste winkelstraat van Davos is weer gekaapt door landen en bedrijven die de panden aan de Promenade hebben omgebouwd tot tijdelijke paviljoens. Er is thee van Tata en chocomel op de stoep voor de lounge van de Emiraten, waar in witte neonletters ‘impossible is possible’ op staat.

Op een hoek trekt kleurrijk mozaïek de aandacht: de Mohammed bin Salman Foundation. Het fonds van de Saoedische kroonprins gaat er prat op als enige paviljoen jongeren een podium te bieden. Verderop kun je een voetbalclub kopen. Manchester United, dat eind vorig jaar door de familie Glazer op de markt werd gebracht, heeft een zwarte pop-up met het motto ‘Grenzen Overstijgen’.

De metamorfose van de Promenade is vaste prik tijdens het World Economic Forum, evenals de files zwarte busjes die door de sneeuw kruipen en verkleumde gasten uit India. Alleen bontmutsen zijn er minder dit jaar: Russische oligarchen zijn niet welkom.

Davos is al meer dan een halve eeuw het rijke symbool van een wereld die gelooft dat vrijhandel meer welvaart en ook meer vrijheid brengt. Maar die wereld staat onder druk. Oorlog in Oekraïne en spanningen tussen China en de VS verstoren internationale handel. Vlak voor Poetins oorlog had de pandemie ook al pijnlijk aangetoond hoe kwetsbaar mondiale ketens zijn. En afhankelijkheid van Russisch gas was een blunder, weet inmiddels iedereen.

Het economische model waar veel Davos-bezoekers van hebben geprofiteerd is gebaseerd op goedkoop kapitaal, goedkope energie en goedkope arbeid. Is dat nu nog wel gegarandeerd? De rente stijgt en Europa ontkwam ternauwernood aan een energiecrisis. En stel je eens voor dat die goedkope Chinese arbeidskrachten niet meer voor de export zouden produceren?

Volgens het IMF ondergaat de wereld een ,,geo-economische fragmentatie”, schreven economen maandag. Ze zien een ontkoppeling van economische blokken, verminderde onderlinge handel door hogere barrières en droogvallende geld- en investeringsstromen.

Wordt globalisering nu ondergeschikt aan geopolitiek? Moet vrijhandel wijken voor overwegingen van veiligheid, voor de behoefte om zelfstandig, strategisch autonoom te opereren? Europa voelt zich bedreigd door Rusland, maar blikt ook bezorgd naar protectionisme en oneerlijke concurrentie in China en de VS. Bestaat die oude wereld van Davos nog wel?

De belegger

Aan het einde van de Promenade loop je aan tegen oranje deuren en een bewaker: het paviljoen van Blackrock, de Amerikaanse vermogensbeheerder van Larry Fink. In een piepklein kamertje ontvangen Stephen Cohen en Mark Wiedman een groepje journalisten.

Voor hun inleiding kiezen ze drie onderwerpen: de rentestand, de verhouding tussen China en het Westen, en de kansen die de energietransitie biedt. Poetins oorlog zit er niet tussen.

Op het hoofdpodium in het congrescentrum heeft first-lady Olena Zelenska net haar invloedrijke gehoor op kalme en indringende toon opgeroepen Oekraïne te helpen Rusland te verslaan. Op weg naar Blackrock passeer je het Oekraïne Huis. Op een groot videoscherm lopen twee kinderen, broer en zus, door Cherson. Haar rode muts gaat vrolijk op en neer.

„Iedereen ziet het humanitaire leed van de oorlog en de onzekerheid die het conflict met zich mee brengt”, zegt Cohen. Maar de markten zijn al gewend aan de gevolgen van de sancties en het belangrijkste economische effect van de oorlog, de energiecrisis in Europa, valt mee. De winter is mild begonnen, de prijs daalt, inmiddels worden de voorraden voor de volgende winter gevuld. Rusland, vult Wiedman aan, was voor de oorlog ook slechts een marginale speler op de wereldmarkt.

China is een ander verhaal. Een vraag die in Davos steeds terugkomt is in hoeverre het wenselijk of mogelijk is de westerse afhankelijkheid van China terug te dringen. In vrijwel alle landen wordt gezocht naar alternatieven voor China, schat Wiedman in. Dat kan landen als Viëtnam en Indonesië ten goede komen. Maar, waarschuwt hij, zij zijn niet meteen een alternatief. „China heeft een netwerk van grote en kleine ondernemingen, heeft managementcapaciteit en infrastructuur. Dat kunnen anderen niet bieden, en zeker niet tegen de Chinese prijzen.”

Het is wel duidelijk dat de VS aankoersen op een scheiding met China op technologisch gebied. Maar of de tech-scheiding betekent dat ook andere economisch sectoren zullen volgen is een open vraag, zegt Wiedman.

Scheiding, de-coupling, de-globalisering, fragmentatie. Het zijn de trefwoorden van Davos 2023. Maar wat betekenen ze? En bestaat het eigenlijk wel?

De academicus

Academici zijn sceptisch over de vraag of de fricties leiden tot een algehele afname, laat staan teloorgang van globalisering, zo blijkt tijdens een debat in het crèmekleurige congrescentrum.

De historicus Adam Tooze ziet twee types de-globalisering. Van tijd tot tijd veranderen economische sectoren door de opkomst van nieuwe technologie, zoals nu de auto-industrie, doceert hij. De handelsketens van het oude economische model van auto’s met verbrandingsmotoren worden in zo’n omwenteling minder belangrijk om later vervangen te worden door een nieuw model: de-globalisering door industriële ontwikkeling.

Daarnaast is de VS in de tech-sector bezig om heel systematisch Chinese fabrikanten aan te pakken: de-globalisering uit geopolitieke overwegingen. Toch verwacht Tooze géén serieuze de-globalisering in handelsstromen of in directe buitenlandse investeringen. „Dat is hoogst onwaarschijnlijk.”

Ngaire Woods, econoom en hoogleraar in Oxford, zegt: „Sommige landen kunnen zich helemaal geen de-globalisering veroorloven. Terwijl westerse landen nadenken over de bescherming van de eigen industrie, werken Afrikaanse landen aan een vrijhandelsakkoord. Ze kunnen helemaal niet zonder de wereldmarkt.”

De historicus Niall Ferguson is in de Alpen de debunker-in-chief. Hij waarschuwt dat de cijfers die duiden op een afname in globalisering zijn vertekend. ‘De-globalisering’ zegt hij met een vies gezicht is „een klassiek voorbeeld van een journalistiek narratief dat mensen accepteren omdat het iets lijkt te beschrijven. Dan kijk je naar de data en dan is het er niet. Dit is een mirage, er is geen majeure de-globalisering.”

En de huidige crises dan ? Oorlog in Europa, populisme in het Westen, spanningen tussen China en de VS? „Dat zijn gebeurtenissen. Die zijn er altijd. Dat is geschiedenis in actie.” En die gebeurtenissen leiden uiteraard wel tot verschuivingen in de wereldeconomie.

De ondernemer

Ook al zijn ‘gebeurtenissen’ nog geen trend, ze kunnen wel bron van zorg zijn. In een paneldiscussie krijgen ondernemers de vraag op een schaal van 1 tot 10 aan te geven hoeveel zorgen zij zich maken over een de-coupling tussen de VS en China. Carmine di Sibio, baas van Ernst & Young, geeft een 9.

„Ik heb een paar keer met mensen van de regering in Washington gesproken en die waren uiterst agressief over investeren in China, vooral op tech-gebied. Hetzelfde zie je in het Verenigd Koninkrijk, Canada en sommige Europese landen.”

De lobby van het Amerikaanse bedrijfsleven probeert de regering-Biden er daarom van te overtuigen dat de twee grootmachten elkaar juist nodig hebben. „De politiek zit echt in de weg. In de VS is het het enige onderwerp waar Democraten en Republikeinen het over eens kunnen worden en dat blijft voor problemen zorgen.”

Anne Richards van Fidelity International, gespecialiseerd in pensioenbeheer, geeft een 6. „Complete ontkoppeling zou catastrofaal zijn voor de wereldeconomie. Er zijn zeker gebieden waar geconcurreerd wordt, maar er is nog steeds de intentie om de wereldeconomie niet volledig te fragmenteren.”

Bedrijven willen in elk geval geen volledige breuk met China. „Ze willen China-plus-één: ze willen iets meer weerbaarheid door meerdere opties te hebben in toeleveranciersketens. Daarom wordt er geïnvesteerd in Indonesië, Mexico en Cambodja.”

Feike Sijbesma, oud-ceo van DSM en lid van de raad toezicht van het WEF, ziet ook geen volledige fragmentatie, maar er zijn wel genoeg problemen, zegt hij in de lobby van het congrescentrum. „We leven in een wereld met nogal wat issues. Dat is van alle tijden. Maar het gevoel is wel dat het er nu wel héél veel zijn. Oorlog in Oekaïne. Hoge energieprijzen en, mede daardoor, hogere inflatie. Door oorlog en inflatie hebben we ook een steeds groter voedsel-probleem, met name in Afrika. Dat leidt weer tot immigratie. Daar bovenop komt dan nog het klimaatprobleem.”

Is de wereld nog in staat die problemen aan te pakken? „Je ziet dat iedereen een beetje voor zichzelf kiest. Dat is begrijpelijk want iedereen is gekozen om op te komen voor zijn eigen bevolking. Amerika heeft de Inflation Reduction Act, daar zitten goede dingen in, maar er zitten ook America First elementen in. India heeft heel duidelijk gezegd: Made in India! China wil de binnenlandse vraag stimuleren om minder afhankelijk te worden van export en die consumptie moet ten goede komen aan binnenlandse leveranciers.”

Ondanks het protectionisme in een wereld met grensoverschrijdende problemen blijft Sijbesma optimistisch. „Er is ook wel hoop dat mensen uiteindelijk tot elkaar zullen komen om dit op te lossen. En daarom is Davos goed: hier komen al die mensen bij elkaar. Dan zeggen Afrikaanse leiders: jullie hebben het klimaatprobleem veroorzaakt. Westerse leiders reageerden met : nou, nou, niet meteen beschuldigen! Maar waarom niet? Het is een ongemakkelijke boodschap maar geen incorrecte boodschap.”

De minister

In de lobby van het Hilton is het een komen en gaan van Davos-gangers, onder wie Anthony Scaramucci, de belegger die ooit tien dagen woordvoerder van president Trump was. Minister Sigrid Kaag (Financiën, D66) vertelt er bij een kop koffie dat ze helemaal niet enthousiast is over die Davos-trefwoorden.

„Fragmentatie is misschien niet zo groot als het gepresenteerd wordt. Dat je werk maakt van een open strategische autonomie zegt niet meteen dat je in een gefragmenteerde wereld komt. Je versterkt je eigen rol en je eigen handelingsvermogen door meer zelf te doen. Er zijn bedrijven die om goede redenen doen aan friendshoring – productie overhevelen naar bevriende landen. Maar ik denk niet dat dat meteen leidt tot de grootse conclusie: fragmentatie.

„Je moet naar een nieuw evenwicht. Je kunt als Europa meer zelf doen en tegelijk samenwerking zoeken en handel drijven. Voor Nederland is dat van groot belang.”

Ze vindt de invalshoek ook eurocentrisch. „De-globalisering? Het is heel afhankelijk van waar je woont. Veel landen zijn indirect getroffen door de oorlog in Oekraïne en willen juist toetreden tot de internationale markt, ze willen hun economie optrekken. Stel je woont in Jemen. Globalisering heeft niet veel gebracht, eerlijke handel is er niet.

„Het is soms goed een beetje afstand te nemen. Wij kunnen praten over fragmentatie, zij hebben vooral te maken met torenhoge schulden. Ik zat net in een panel waar bleek dat Jordanië en Egypte zich bijvoorbeeld daar grote zorgen over maken.”

We moeten, zegt Kaag, „uitkijken dat we onze discussies niet fragmenteren”, dat belangrijke thema’s als schuldenlast en verduurzaming niet worden vergeten.

De activist

Gerbrand Haverkamp is directeur van de World Benchmarking Alliance die nauwgezet bijhoudt hoe duurzaam en sociaal bedrijven zijn. Hij hoopt dat internationale politieke conflicten en economische krimp niet afleiden van het streven naar duurzaamheid want het is nog steeds een taai gevecht.

„In elke sector zijn wel een paar ceo’s bezig hun bedrijf te verduurzamen. Dat is mooi. Die mensen vind je hier in Davos. Maar als je kijkt naar de 2.000 grote ondernemingen, dan zie je dat de rest van de industrie niet volgt.”

Haverkamp ziet daarom maar één oplossing: bedrijven moeten verplicht worden verantwoording af te leggen. „Je moet het afdwingen.” Dit klinkt eenvoudiger dan het is, „want er is niet één instantie die genoeg invloed heeft om die bedrijven ter verantwoording te roepen.”

Ook hier is internationale samenwerking belangrijk. Niet alleen de Europese Commissie werkt aan regels voor bedrijven, ook de internationale organisatie die de accountingregels vaststelt, de IFRS, neemt duurzaamheid nu serieus. In relatieve stilte werkt een aparte raad van de IFRS onder leiding van oud-Danone topman Emmanuel Faber aan een mondiale accountancy-norm voor klimaatrapportages. „Drie jaar geleden was het nog ondenkbaar dat accountants zich daarmee moesten bezighouden.” China en VS zijn ook bij de IFRS-debatten betrokken.