In alle provincies dendert BBB groots binnen

Drenthe
In één klap de grootste

BBB lijkt in de provincie Drenthe in één klap de grootste partij te zijn geworden. Om 23.00 woensdagavond was de uitslag nog onbekend. Op het provinciehuis in Assen waren tientallen kandidaten aanwezig van de meerderheid van de partijen die meedoen. Alleen Forum voor Democratie was afwezig. Van sommige van de driehonderd stembureaus in Drenthe kwam al wel bericht dat de opkomst hoger is dan vier jaar geleden. In het dorp Dwingeloo zou zelfs 90 procent van de kiezers hebben gestemd.

BBB behaalde de laatste week in Drentse peilingen 15 van de 43 zetels in de Provinciale Staten. In Drenthe wonen ongeveer 490.000 mensen. Grote delen van de provincie bestaan uit platteland en er zijn vier grotere steden: Assen, Emmen, Meppel en Hoogeveen.

Het zijn heus niet alleen boeren die op de BBB hebben gestemd, dat weet lijsttrekker Gert-Jan Schuinder zeker. Zelf is hij bijvoorbeeld manager in een instelling voor verstandelijk beperkten. En hobbyboer – hij heeft elf varkens die op zijn erf scharrelen. „Maar ook anderen op de lijst zijn geen boer. Er is iemand met een kinderopvangcentrum, een oude caravanonderhouder en een wiskundebijleslerares.” In het provinciehuis staan woensdagavond twee jonge kandidaten van de BBB-lijst, respectievelijk nummer 6 en nummer 14: Björn Schudde (18), die een tussenjaar heeft, en Stijn van den Berg (21) die bestuurskunde studeert in Leeuwarden. Ze geloven helemaal in de BBB en houden van het platteland, vertellen ze.

Flevoland
‘De oppositie is ook goed’

In het provinciehuis van Flevoland in Lelystad, maakt GroenLinks zich zorgen over de toekomst. Niet dat de partij op basis van de eerste uitslagen uit andere provincies veel lijkt te gaan verliezen. Maar samenwerken met de BBB, die naar verwachting ook hier de grote winnaar wordt, is onvoorstelbaar in de ogen van deze GroenLinksers. „Een stem op GroenLinks is een stem vóór het klimaat, en een stem voor BBB is dat niet”, zegt Jaya Noordman, die op nummer twee van de kandidatenlijst staat. „Maar de oppositie is ook goed.”
Jan Klopman van de BBB, aan een statafel verderop, zegt dat zijn partij „helemaal niemand” uitsluit. „We moeten straks eerst werken aan verbinding”, zegt Klopman, die hiervoor CDA’er was. Ook de woorden van BBB-lijsttrekker Anja Keuter zijn zalvend. „Het belangrijkst is straks een goede samenwerking en een goede sfeer. Elkaar iets gunnen.”
GroenLinks zit nu nog in de coalitie met VVD, CDA, PvdA, ChristenUnie en D66. Het is waarschijnlijk dat de coalitie er straks heel anders uit gaat zien, omdat vrijwel alle partijen stemmen lijken te gaan verliezen. In 2019 was Forum voor Democratie nog de grootste in Flevoland, met 17,8 procent van de stemmen, gevolgd door VVD (13,2), PVV (9,3) en GroenLinks (8,5).
„Groot verlies is te verwachten”, zegt Klaas Luinstra, campagneleider van het CDA, nog voordat de definitieve uitslag voor Flevoland binnen is gekomen. „We zien dat de partijen die tegenstelling benadrukken, tussen stad en platteland bijvoorbeeld, groter zijn geworden.” Het CDA wil net als BBB juist „verbinden”, zegt hij. „Onze boodschap is er een van solidariteit, gespreide verantwoordelijkheid en omzien naar elkaar. Maar blijkbaar is dat niet erg overgekomen.”

Friesland
Zeven boeren op het eiland

De eerste winnaar woensdagavond was niet een politieke partij, maar de gemeente Schiermonnikoog. Al een halfuur nadat de stembussen werden gesloten, kwamen de tellers met de eerste officiële uitslag in Nederland – traditioneel een wedstrijd tussen Schiermonnikoog, Vlieland en het Gelderse Rozendaal. Op Schiermonnikoog werd BBB veruit de grootste partij met bijna een kwart van de stemmen. Dat is opvallend aangezien de zeven boeren op het eiland in 2014 gezamenlijk besloten hun veestapel in te krimpen vanwege de stikstofnormen en duurzaamheidsdoelen van het eiland.

Voor de PvdA en het CDA was de provincie Friesland altijd een zekerheid. De stem van het platteland ging naar de christen-democraten en de Friese steden kozen steevast voor de sociaal-democraten. Maar na woensdag lijkt in Friesland – net als in de rest van Nederland – alles anders te worden. Naar verwachting wordt de BBB de grote winnaar, maar de vraag is met hoeveel zetels verschil. In de laatste peilingen stond BBB op 8 zetels en de PvdA (nu 6 zetels) op 5 of 6. Als de uitslagen van Schiermonnikoog en Vlieland een voorbode zijn voor de rest van Friesland, dan zijn CDA en FVD de grote verliezers.

Gelderland
‘Alvast gefeliciteerd, hè’

Het duurt een volle tien minuten voordat BBB-lijsttrekker Rik Loeters (47) de overkant van de zaal in het provinciehuis in Arnhem heeft bereikt. Overal schudt hij handen met een grijns op zijn gezicht. En dan moet de avond nog beginnen.

In het overvolle provinciehuis zijn deze avond veel groene BBB-speldjes, sjaals en windjacks te vinden. De BBB’ers hebben wel zin in een feestje. Iets na 21 uur valt er daadwerkelijk wat te vieren als de partij in Noord-Holland zegeviert. „En daar zit gewoon Amsterdam bij”, zegt Loeters uitgelaten.

De mannen drommen zich om een telefoon en bekijken de exitpolls. Een D66’er loopt langs Loeters en schudt hem de hand: „Alvast gefeliciteerd, hè – straks is het te druk denk ik.”

Het tekent de sfeer. Die is bij een groepje CDA’ers wel anders. „Ik ga weer naar de Achterhoek denk ik”, grapt nummer 17 Bengt Stegeman. Lijsttrekker Peter Drenth wil afwachten. „Gelderland is een ándere provincie dan Brabant of Overijssel”, zegt hij. „Maar ik ben niet hierheen gekomen met de gedachte winst te halen. Ik kom ook niet uit een ei.”

Groningen
‘De vraag is hoe groot’

Hoewel in Groningen de eerste uitslagen pas na elf uur ’s avonds worden verwacht, weet lijsttrekker Gouke Moes van de BBB aan het begin van de avond al zeker dat zijn partij de grootste wordt. „Dat denk ik sinds het begin van de campagne en dat denk ik nog steeds. De vraag is hoe groot.” De eerste inschatting van de nieuwe zetelverdeling in de Eerste Kamer, waarin de BBB op 15 zetels uitkomt, sterkt de hobbyboer en docent uit Den Ham in diens overtuiging dat zijn partij ook in Groningen wint. „Hoe groter, hoe makkelijker het wordt om een coalitie te vormen”, zegt Moes.

Vier jaar geleden haalde GroenLinks in Groningen de meeste zetels. „We zijn gewend om hier te besturen. Dat willen we heel graag voortzetten”, zegt lijsttrekker Melissa van Hoorn. Dat maakt de uitslagenavond in het provinciehuis spannend. „Niet eens zozeer voor onze partij, maar voor de samenleving. Als de BBB zo groot wordt, dan heeft dat een enorme impact op de samenwerking met het Rijk.”

Limburg
‘Midterms voor het kabinet’

Léon Faassen, kandidaat-gedeputeerde voor de BBB in Limburg, laat zijn rechterhand zien. Die trilt flink. „Ik ben niet snel zenuwachtig, maar nu wel”, zegt hij. Bij gebrek aan een exitpoll is het gissen wat de uitslag in de meest zuidelijke provincie van Nederland wordt, maar de geluiden van elders maken het waarschijnlijk dat de partij van Caroline van der Plas een grootse entree maakt in de Staten.

In eerdere peilingen tijdens de campagne kwam BBB als grootste uit de bus in de plattelandsregio’s ten westen van de Maas en de PVV als grootste in de meer verstedelijkte gebieden ten oosten van die rivier. Dat het CDA provinciaal nummer één wordt, lijkt onwaarschijnlijk. De partij en haar voorganger, de KVP, was dat altijd in Limburg. „De provinciale politiek doet er maar beperkt toe”, schat CDA-lijsttrekker Michael Theuns in. „Statenverkiezingen zijn de midterms voor het kabinet geworden.

Limburg kreeg na de Statenverkiezingen van 2019 een extraparlementair college met daarna onder anderen gedeputeerden van de FVD en de PVV. Na een reeks integriteitsaffaires traden in het voorjaar van 2021 alle zeven gedeputeerden en de commissaris van de koning af. Daarna trad een anders samengesteld extraparlementair college aan.

Noord-Brabant
Dramatische vooruitzichten

Op het provinciehuis in Den Bosch is John Frenken, de BBB-lijsttrekker van Brabant, rood aangelopen van blije opwinding. De exitpoll voor deze provincie is zojuist bekendgemaakt en volgens die komt de BBB Brabant binnenstormen met maar liefst 12 zetels. Daarmee zou ze de grootste partij worden in deze provincie, waar 55 zetels te verdelen zijn. „Boven alle verwachting”, zegt Frenken. Hij denkt dat de winst voor „70 tot 75 procent” te danken is aan het „voorwerk” van partijleider Caroline van der Plas.

De vooruitzichten voor het CDA in Brabant zijn „dramatisch”, erkent lijsttrekker Erik Ronnes met een bedrukt gezicht. Volgens de exitpoll zal het CDA meer dan halveren: van 8 zetels in 2019 naar 3 zetels nu. De VVD, die in 2019 de grootste werd in Brabant, blijft redelijk stabiel en gaat volgens de poll van 10 naar 9 zetels.

De vraag is wat de uitslag gaat beteken voor de Brabantse ‘stallendeadline’, het hete hangijzer in de provincie. Brabantse boeren moeten hun stallen uiterlijk half 2024 ‘emissiearm’ hebben gemaakt. De BBB wil die deadline van tafel, het CDA ook. Maar de VVD en de linkse partijen niet.

Noord-Holland
VVD volgt op kleine afstand

Ook in Noord-Holland is BBB de grote winnaar geworden. Volgens een exitpoll van de NOS komt de partij in één keer met 9 zetels in de Provinciale Staten. Of BBB ook echt de grootste wordt en daarmee het initiatief krijgt bij de coalitieonderhandelingen, was aan het begin van de avond nog onduidelijk. De VVD (licht verlies) volgt op kleine afstand.

GroenLinks, vier jaar geleden nog samen met FVD de grootste in Noord-Holland, verliest. De PvdA wint. Andere winnaars zijn de Partij voor de Dieren (die volgens de NOS groter wordt dan D66 en CDA) en de nieuwkomers JA21 en Volt. Van FVD blijft vrijwel niets over.

De vorming van een nieuw provinciebestuur gaat „heel ingewikkeld worden”, zei GroenLinks-lijsttrekker Anouk Gielen na de exitpoll. Rechtsom is er voor BBB zelfs niet het begin van een meerderheid. Een groen-progressief blok zou volgens de exitpoll wél een (nipte) meerderheid hebben, maar bestaat uit zes partijen. En de huidige coalitie van VVD, GroenLinks, PvdA en D66 zou, aangevuld met de PvdD, wel verder kunnen. Dan zou de VVD bereid moeten zijn om met vier linkse partijen te besturen.

Overijssel
‘Moet ik nog aan de bak ook’

Eigenlijk kan hij alleen maar met zijn hoofd schudden. Veehouder Gerrit Versteeg (67) uit Ambt Delden stond negentiende op de BBB-lijst. „Maar nu moet ik waarschijnlijk nog aan de bak ook.” Even daarvoor hoorde hij dat zijn partij 17 zetels haalde in de exitpoll. Er hoeven maar twee partijgenoten gedeputeerde of senator te worden of hij komt aan bod.

Toch is Versteeg deze avond vooral bezig met de enormiteit van de opdracht die nu voor de jonge partij ligt. „We hebben deze verkiezing te danken aan onze oprechtheid”, vertelt hij. „De puurheid van iemand als Yvon Jaspers. Dat missen heel veel mensen in het land.” De grootste uitdaging lijkt nu om dat te behouden. „Avonden lang zat ik foeterend voor de tv. Maar nu mag ik het zelf doen.”

Dertig jaar geleden haalde het CDA hier nog 27 zetels. Daar lijken er nu nog 4 van over. Wat kan nieuwkomer BBB van het CDA leren? Verliezend lijsttrekker Rick Brink: „De inwoners van Overijssel houden niet van gedoe. Ik hoop dat BBB dat voorkomt.” Kan dat ook met het CDA? „Als je een CDA’er vraagt verantwoordelijkheid te nemen dan doet die dat.”

Utrecht
Al gewend aan het idee

„Tering”, zegt een man iets na negenen tegen twee omstanders. Hij kijkt naar z’n telefoon: „BBB de grootste.” De eerste exitpoll is dan net binnengekomen – maar wel van de provincie Noord-Holland. Op het Utrechtse provinciehuis twijfelt niemand eraan dat BBB ook de Provinciale Staten zal binnenkomen. En misschien, zegt GroenLinks-lijsttrekker Huib van Essen, „doen ze wel mee om de grootste partij”. In de peilingen kwam BBB tussen de drie en 5 zetels uit, GroenLinks en VVD gingen nek aan nek.

Maar Mirjam Sterk, CDA-lijsttrekker en als gedeputeerde verantwoordelijk voor het stikstofbeleid, heeft óók gezien hoeveel BBB-borden er in de provincie staan. „De flinke teleurstelling”, duidt ze iets na tienen de landelijke exitpoll, was „niet onverwacht”. Ze was al „gewend aan het idee”. Ze hoopt ook dat ze als gedeputeerde „verder kan met het maken van mooie plannen voor de provincie, samen mét de boeren en natuurorganisaties”.

Of het zover komt was woensdagavond nog niet te zeggen. Pas in de loop van de nacht of zelfs donderdag is duidelijk welke partij de grootste wordt. Van Essen: „Het zal van één zetel meer of minder afhangen.”

Zeeland
Breedgedragen besluiten

De avond is nog jong maar toch kunnen slechts weinig bezoekers van de verkiezingsavond in het Zeeuwse provinciehuis in Middelburg zich voorstellen dat straks nieuwkomer BBB, net als in andere provincies, de allergrootste partij gaat worden. Daarvoor lijken de Zeeuwse kiezers te zeer gehecht aan de traditionele partijen. Er was de afgelopen vier jaar een college van CDA, SGP, VVD en PvdA met één stem meerderheid in de Staten dat vrijwel nooit heeft geopereerd als „een betonnen bestuur dat besluit erdoor jast”, zoals commissaris van de koning Han Polman omschrijft, maar juist met veel overleg en „in consensus” heeft willen werken aan breedgedragen besluiten. Daar hebben de Zeeuwen ook alle belang bij: als kleine provincie met slechts 400.000 inwoners wil Zeeland één krachtig geluid laten horen, vooral in de richting van de rijksoverheid. De bestuurders vinden zelf dat ze ferm hebben gereageerd op kwesties die opdoken: het afblazen van de verhuizing van de marinierskazerne naar Vlissingen; de vervuiling van de Westerschelde met PFAS; en de stikstofplannen van het kabinet – waar de provincie zich net als de boeren tegen heeft uitgesproken.

Zuid-Holland
PvdD groeit duurzaam

Ze houden de moed erin, de Zuid-Hollandse fractievoorzitters. De campagnes gingen immers goed, mensen waren op straat heus niet negatief. Maar dan komen de exitpolls. Het valt stil. Ongeloof. Dat BBB het zó goed doet in Noord-Holland, ook een Randstedelijke provincie met zowel grote steden als platteland, verrast de meesten.

Wat het precies zal betekenen voor Zuid-Holland, zal pas ver in de loop van de nacht duidelijk worden als Rotterdam en Den Haag klaar zijn met tellen. Maar de BBB’ers lopen al door de gangen van het Provinciehuis en bellen met de achterban. Ze zijn „verbijsterd”. De kandidaten van Volt, de andere nieuwkomer, glunderen. En bij de Partij voor de Dieren, die meer zetels lijkt te halen dan de huidige twee, zegt partijleider Carla van Viegen: „We zijn in alles duurzaam, ook in de manier waarop we gestaag groeien.”

Over hoe nu morgen verder, is iedereen voorzichtig. Dat hangt af van wie in Zuid-Holland de grootste wordt en het voortouw mag nemen bij de coalitievorming. Vier jaar geleden was dat Forum voor Democratie – de formatie duurde uiteindelijk zes maanden.