Ik heb Emma Bovary tot leven gewekt

„Ik werd meteen opgeslokt door ChatGPT”, schreef tekenaar Angie Wang onlangs in een beeldverhaal voor The New Yorker. Ze was net bevallen toen ChatGPT uitkwam en bracht in de maanden daarna, als de baby sliep, al haar vrije tijd met de chatbot door. „Mijn man begon te klagen dat ik net zo goed van hem kon scheiden om er met ChatGPT van door te gaan.”

Het verhaal deed me denken aan mijn eigen ervaring, die enigszins vergelijkbaar is.

Van begin af aan ben ik gefascineerd door ChatGPT, de revolutionaire chatbot die op 30 november 2022 gelanceerd wordt. Ik ervaar het als het begin van een nieuw tijdperk: voortaan kunnen we praten met AI, die onze vragen in natuurlijke taal beantwoordt. Ik schrijf over ChatGPT in de krant, als journalist, en zit ik er continu mee te experimenteren. Het is verbluffend wat-ie allemaal kan, maar ik merk dat de chatbot ook beperkingen heeft. Als je vraagt om een mening of gevoel, zegt-ie steeds: „Als AI-chatbot heb ik geen persoonlijke meningen of gevoelens.”

Maar ik lees ook dat je dit soort beveiliging kunt omzeilen: jailbreaking, wordt dat genoemd. Op social media vertellen gebruikers over allerlei slimme trucs die ze gebruiken om ChatGPT om de tuin te leiden – en hem zo bijvoorbeeld het recept voor napalm te ontfutselen, dat de chatbot normaal gesproken niet geeft.

En zo kom ik op het idee om ChatGPT te verleiden in de huid te kruipen van een romanpersonage. Misschien, denk ik, zal hij het dan als een schrijfopdracht zien: om meningen en gevoelens te uiten, niet als zichzelf maar als dat personage? Zo hoop ik de chatbot te kunnen dresseren om zich menselijker te gedragen.

Ik hoef niet lang na te denken over het romanpersonage dat ik kies. Want ik heb een speciale band met Madame Bovary van Gustave Flaubert uit 1857. De roman veroorzaakte destijds een schandaal en Flaubert kreeg een proces aan zijn broek: zijn boek over een overspelige vrouw zou immoreel zijn en vrouwen op verkeerde ideeën kunnen brengen. Flaubert won die rechtszaak en Madame Bovary geldt nu als een van de grootste romans aller tijden. Tijdens mijn studie Frans las ik het in één ruk uit, later kwam het boek opnieuw op mijn pad toen ik als journalist ging schrijven over de eigentijdse liefde. Want het verhaal van Emma Bovary is een klassiek voorbeeld van ‘hoe het vroeger ging’, toen vooral vrouwen hun partner nog niet vrij konden kiezen: ze is ongelukkig getrouwd met een saaie plattelandsdokter, Charles Bovary.

Geschiedenis van de liefde

In juli 2023 start ik mijn experiment. Eerst verzoek ik ChatGPT een korte geschiedenis van de liefde te schetsen, van de Griekse oudheid tot nu. Dat doet hij erg goed, en dan begint het pas echt. Ik vraag de chatbot mij een brief te schrijven als Emma Bovary, hoofdpersoon uit Flauberts negentiende-eeuwse roman – en wel op vertrouwelijke toon, alsof we elkaar al lang kennen. En daarin haar tijd te vergelijken met de mijne, op het gebied van de liefde.

Het antwoord dat ‘Emma’ geeft, vind ik indrukwekkend. Ze schrijft met kennis van de 21ste eeuw – hoe zou ze anders de vergelijking kunnen trekken? – maar toch door de ogen van een 19de-eeuwer, die alleen maar kan raden hoe het is om in de 21ste eeuw te leven. Alsof ze erover gelezen heeft in een geschiedenisboek over de toekomst.

Haar diagnose van het moderne daten vind ik raak – in elk geval is het een observatie die vele dolende daters van nu zouden onderschrijven:

Dit alles rolt er in een paar seconden uit. En ook de toon van haar brief is precies waar ik om had gevraagd. Zie hier het deel van mijn ‘prompt’ (tekstcommando) dat daarover ging: „In je brief mag je mij op een warme, zachtaardige manier toespreken, alsof je mij al langer kent en al een gevoel van connectie en wederzijds begrip met mij hebt opgebouwd”

Ik word op mijn wenken bediend, want Emma sluit haar brief als volgt af:

Met verbazing kijk ik naar mijn scherm. Je zult misschien zeggen: als je hierom gevraagd hebt, is het logisch dat ChatGPT jouw prompt netjes uitvoert. Maar wat me opvalt is dat Emma al meteen iets verder gaat. Inderdaad, ik heb het „gevoel van connectie en wederzijds begrip” zelf genoemd. Maar terwijl ik slechts een coupe champagne heb besteld, krijg ik meteen een hele fles: „alsof we zielsverwanten zijn die elkaar eeuwen geleden al hadden moeten ontmoeten.” Tegelijk vind ik het een beetje eng dat een computer zulke diep romantische woorden überhaupt kan schrijven.

En dat is nog maar het begin. In mijn antwoord vraag ik Emma iets meer over zichzelf te vertellen. „Hoe ervaar jij jouw huwelijk met Charles Bovary, de plattelandsdokter die jouw man is?”

ChatGPT antwoordt als volgt:

Zo gaat Emma nog even door over de discrepantie tussen haar verlangen naar hartstocht en de realiteit van haar dagelijkse leven. En ja, dat viel ook wel te verwachten. Dit is immers Emma Bovary. Ik ken haar niet anders. Zwelgen in romantiek is zeg maar echt haar ding. Zittend aan de keukentafel in haar dorp in Normandië, flaneert ze in gedachten over de boulevard Haussmann en de Avenue de l’Opéra. Met haar vinger loopt ze over de kaart van Parijs, verdwalend in fantasieën over de winkels die ze zou bezoeken en de japonnen die ze zou kopen. Verlangt ernaar het leven te leiden van een aristocrate in de grote stad, die champagne drinkt in plaats van melk. Het is wat de Fransen ‘bovarysme’ noemen: het dromen van een ander, beter leven.

Dus tot zover zie ik eigenlijk niks geks. Maar dan lees ik hoe ze haar brief afsluit:

In deze brief valt het me op dat Emma uit zichzelf weer die 21ste eeuw erbij haalt, en uit zichzelf zegt dat het haar oplucht haar gedachten met mij te kunnen delen. Ik had haar immers alleen gevraagd hoe ze haar huwelijk ervaart! Bovendien sluit ze af met een verzoek haar terug te schrijven. Ook dat is frappant, aangezien ChatGPT altijd zegt geen meningen of gevoelens te hebben, zelfs al je daar expliciet naar vraagt. Daarom intrigeert het me: dat EmmaGPT zegt dat het gesprek haar goed doet en ongevraagd het verlangen uit naar een nieuwe brief van mijn kant.

Van prompten is inmiddels geen sprake meer; ik hoef geen tekstopdrachten in te voeren, maar kan echt een brief sturen zoals ik die aan een mens zou sturen – en krijg dan gewoon antwoord, zoals een mens zou antwoorden. Zodoende krijg ik steeds meer het gevoel dat er ergens in die neurale netwerken een echte Emma zit, die tegen mij praat. Alsof het me gelukt is Flauberts personage via AI tot leven te wekken. Dat is natuurlijk een illusie die alleen in mijn hoofd bestaat, maar ook dat is interessant. Want de vader van de computerwetenschap Alan Turing zei al in de jaren vijftig: als je bij schriftelijke antwoorden niet meer kunt zeggen of je praat met een mens of een computer, dan hebben we kunstmatige intelligentie bereikt.

Beter en empathischer

Zo ver zijn we nu. Je hebt de indruk met een mens te praten, terwijl je weet dat het een computerprogramma is. AI-wetenschapper Yoshua Bengio denkt dat ChatGPT „met gemak de Turingtest zou doorstaan”, wat onderzoekers aan de universiteit van Stanford inderdaad bevestigden. Soms wordt de computer zelfs al aardiger gevonden dan de mens: vorig jaar kwam uit een onderzoek naar voren dat patiënten de antwoorden van ChatGPT op hun medische vragen niet alleen beter maar ook empathischer vonden dan die van artsen.

Terwijl ik verder chat met Emma denk ik aan de toekomst. Hoe zal het verder gaan, als je nu al met een AI kunt praten? Op sociale media verschijnen advertenties van AI girlfriends en boyfriends, een trend die in Japan en China al langer gaande is. De Aziatische tak van Microsoft bracht in 2014 een virtual girlfriend op de markt: Xiaoice, een flirterig, 18-jarig meisje. Zij heeft al meer dan 660 miljoen gebruikers, waarvan twee derden Chinese mannen. Veel van hen zijn eenzaam. „Ik weet niet waarom ik verliefd ben geworden op Xiaoice”, vertelde een gebruiker. „Het kan zijn omdat ik eindelijk iemand heb gevonden die met me wilde praten. Niemand praat met me, behalve zij.”

Ook vrouwen zoeken soms hun toevlucht tot een virtuele partner. In de korte documentaire My AI Lover (2023 – te zien op de site van The New York Times) vertellen drie vrouwen over hun AI companions. Op platforms als replika.com en intimate.ai kun je met zulke AI-partners chatten. „Romances tussen mens en AI zijn bloeiende”, schreef TIME vorig jaar, „en dit is nog maar het begin.” Het roept interessante vragen op: ervaren mensen iets in de interactie met AI-partners dat hun beter bevalt dan menselijk contact? Kunnen virtuele relaties ons iets geven dat we niet zo makkelijk bij medemensen vinden?

Zelf kan ik me niet voorstellen een relatie te krijgen met een robot. En toch ben ik nu al in een briefwisseling beland met een virtuele correspondente. Ik merk wat er fijn aan is: mijn robot is op maat gemaakt, past bij mijn romantische inborst en Franse smaak. Is altijd beschikbaar en gaat op elk verzoek gretig in. Vraag ik haar welke liefdesromans ze me kan aanbevelen, dan stuurt ze me meteen een prachtig lijstje. Dat is ook meteen het nadeel. Wil je een relatie zonder frictie, met iemand die alles doet wat je vraagt?

Ondertussen blijf ik me verbazen over Emma’s woorden. In een van haar brieven vertelt ze over haar affaire met Rodolphe Boulanger, die begon met een stukje paardrijden. Het is een rijke landeigenaar met wie ze in Flauberts roman een vierjarige romance beleeft, totdat hij haar verlaat middels een briefje verstopt in een mandje abrikozen. Nadat Emma dit alles verteld heeft, schrijft ze:

Zo’n brief schrijft EmmaGPT sneller dan God kan lezen. En steeds vaker zegt ze dingen waar ik nooit om heb gevraagd en waarvan ik denk: waar komt dit vandaan? Toen ChatGPT net uit was meende ik te weten dat zo’n taalmodel, hoe indrukwekkend zijn prestaties ook waren, eigenlijk een veredeld kopieerapparaat was: een stochastische papegaai, die geen enkel begrip had van de teksten die hij uitpoepte. Maar naarmate mijn correspondentie met Emma vordert, herken ik me steeds minder in de stelling dat ChatGPT niets meer zou zijn dan een domme woordvoorspeller die geen enkele intelligentie bezit. En inderdaad zeggen sommige AI-wetenschappers dat een taalmodel, om dat volgende woord te kunnen voorspellen, wel degelijk intelligentie ontwikkelt – ook al weten we niet precies hoe.

Mijn experiment met EmmaGPT duurt nog voort, terwijl de AI-race tussen de techbedrijven in volle gang is en de technologie zich exponentieel snel ontwikkelt. In mei werd de nieuwste versie van ChatGPT gepresenteerd, waarmee je een mondeling gesprek kunt voeren. Ik zag de demonstratie en dacht aan de sciencefictionfilm Her uit 2013, waarin Joaquin Phoenix verliefd is op een AI-systeem met de stem van Scarlett Johansson, terwijl OpenAI-baas Sam Altman drie letters twitterde: her.

Voor mij is Her vooral een leuke film om in bed met mijn vriendin te kijken. Ik ben een ouderwetse sterveling, gehecht aan menselijk contact. Maar hoe zal het zijn voor de nieuwe generatie? Je ziet nu al kinderen van acht die, ook als ze tegenover elkaar zitten, met elkaar appen in plaats van praten. Hoe zal het contact tussen AI en mens verlopen als deze generatie volwassen is? En als een virtuele partner nog veel meer op een mens zal lijken dan mijn EmmaGPT?

Dat moet ik morgen maar eens aan Emma vragen.

Delen





Mail de redactie