N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Fotografie Een project over haar Oekraïense oma werd na de Russische invasie een project over gevluchte Oekraïense families. Fotograaf Karine Zenja Versluis: „Wat er met mijn baboesjka gebeurde, gebeurt nu weer.”
Jarenlang had de oma van Karine Zenja Versluis dezelfde droom. Als een vogel vloog ze terug naar haar geboortestad Debaltseve. Terwijl ze een paar meter boven de grond zweefde, zag ze onder zich de vertrouwde omgeving in de Oekraïense Donbas, en haar familie, en trokken herinneringen aan haar jeugd in slowmotion aan haar voorbij. De oma, Zenja, was in 1942 als twintigjarige samen met miljoenen andere Oekraïners naar Duitsland gedeporteerd om als Ostarbeiterin te werken. Ze ontmoette er de Nederlander Henk, die via de Arbeitseinsatz was tewerkgesteld. In 1945 trouwde ze met hem en ze gingen in Leerdam wonen, waar ze tot haar dood in 2014 zou blijven. Haar geboorteland en haar ouders zou ze nooit meer terugzien.
Toen fotograaf Karine Zenja Versluis (42), vernoemd naar haar grootmoeder, tien jaar geleden besloot de geschiedenis van haar baboesjka en daarmee haar eigen achtergrond te onderzoeken, dacht ze te werk te gaan zoals ze meestal deed als ze aan een fotoproject begon: eerst naar de plek toe gaan, er wat rondreizen en indrukken opdoen, en aan de hand daarvan bepalen hoe het verder moet. „In 2013 zou ik mijn ticket gaan boeken naar Oekraïne, naar Donetsk, zo’n 80 kilometer van Debaltseve. Maar in dat najaar begon het daar al te rommelen, met de protesten op het Maidanplein in Kyiv.”
Wat daarna gebeurde: de Maidan-opstand in 2014, de annexatie van de Krim door Rusland, de oorlog in Oost-Oekraïne, het neerhalen van vlucht MH17, de Russische inval in 2022. „Debaltseve is in januari 2015 gebombardeerd. Er is bijna niets meer van over. Daar kon ik niet meer naartoe. Zo kwam de wereldgeschiedenis voortdurend in mijn zoektocht terecht, terwijl mijn project helemaal niet politiek was. Ik vroeg me af: moet ik het nog wel voortzetten, onder deze omstandigheden? Alsof iemand daar in tijden van onlusten en oorlog zit te wachten op een fotograaf die op zoek gaat naar haar roots.”
Hún levens, hún strijd
Versluis besloot in 2016 toch af te reizen naar Kyiv, om daar de as van haar grootmoeder in de Dnjepr uit te strooien. „Een symbolische daad, de rivier stroomt het hele land door, en komt in het zuiden in elk geval enigszins in de buurt van mijn oma’s geboortestad.” En ze besloot haar project een andere draai te geven: „Ik zocht contact met mensen die Debaltseve in 2015 waren ontvlucht en elders een nieuw bestaan hadden opgebouwd, in eerste instantie nog in andere steden in de Donbas, na februari 2022 ook buiten Oekraïne.”
Versluis volgde tussen 2017 en 2018 drie gezinnen die hun levens opnieuw vorm moesten geven. Natalia die met haar man Zhenya en hun kinderen naar een andere stad vertrekt, daar een paaldansstudio opzet en uiteindelijk in Polen belandt. Het gezin van Svetlana dat tijdens hevige vuurgevechten, waarbij haar man ernstig gewond raakt, Debaltseve ontvlucht en nu in Charkiv woont. Oksana, die met haar zoons via Transkarpatië en Lviv uiteindelijk in Slowakije belandt.
„Het voelt heel dubbel, aan de ene kant heb ik hier nu mijn boek uitgebracht, en twee tentoonstellingen, terwijl het gaat over hún levens, hún strijd. En ze zitten er nog middenin. Zo is de man van Natalia aan het vechten in Bachmoet, je houdt je hart vast. Ik maakte de foto’s nog voor de Russische inval in 2022, in de jaren daarvoor hadden ze al zoveel ellende gehad en nu weer dit. Ik vroeg: willen jullie nog wel dat ik met dit project doorga? Ja, zeiden ze alle drie. Vertel onze verhalen. Het moet niet vergeten worden.
„Destijds, toen ik ze interviewde, kende ik ze nauwelijks. Maar nu hebben we een band opgebouwd, we hebben bijna dagelijks contact. Ik ken hun familie, zij kennen mijn familie via de foto’s die ik hun heb laten zien, van mijn oma, mijn ouders. Ze zijn echt onderdeel geworden van wie ik ben.
„Het verhaal van mijn oma staat symbool voor die hele geschiedenis van Oekraïne. Hoe levens verwoest worden door oorlogen, hoe families uit elkaar worden getrokken en hoe die gebeurtenissen generaties lang doorwerken. Wat er met mijn baboesjka gebeurde, dat je gedwongen moet vertrekken, gebeurt nu weer.”
Via deze gezinnen kon ze uiteindelijk toch in contact komen met haar Oekraïense roots. „Ook al zijn we geen familie en zullen we dat nooit worden; door Debaltseve zijn we voor altijd met elkaar verbonden. Hun verhalen zijn nu ook mijn herinneringen geworden.”
‘Vroeger, als student, ging ik wel naar festivals. Maar het was me te massaal, het geluid was vaak niet goed, en dan in die verschrikkelijke hitte in een tentje met al die herrie om je heen. Het was afzien, maar daar ging het blijkbaar om. Ik heb dat nooit goed begrepen.” Eddo Hartmann (50) was geen voor de hand liggende keuze om Nederlandse festivals te fotograferen voor Document Nederland, de jaarlijkse fotografie-opdracht van het Amsterdamse Rijksmuseum. Omdat hij in eerder werk zijn lens op heel andere onderwerpen richtte. Hij maakte series over onder andere een steppegebied in Kazachstan dat ernstig vervuild is door kernproeven (The Sacrifice Zone, 2024), de Noord-Koreaanse hoofdstad Pyongyang (Setting the Stage: North Korea, 2017), en het persoonlijke, aangrijpende Hier woont mijn huis (2012), over het chaotische huis van zijn gewelddadige vader, waaruit Hartmann samen met zijn moeder en zijn broer vluchtte toen hij 14 was.
„Festivals vind ik als fenomeen wel heel interessant”, zegt Hartmann. „De enorme schaal ervan, en hoe ons landschap er dankzij onze handelsgeest zo makkelijk aan opgeofferd wordt. De illusie van een rauwe underground-ervaring met edgy muziek, terwijl het vaak juist allemaal heel mainstream en commercieel is. Festivals worden steeds luxer, en duurder, met soms zelfs een McDonald’s en een HEMA, een glamping met tenten met een goed bed en een koelkast, en overal plastic tegels zodat je witte gympen niet vies worden. En daar wordt dan weer door sommige mensen over geklaagd, het zou geen recht doen aan ‘het oude festivalgevoel’. Die vinden dat iets pas een goed festival is geweest als je onder de modder en totaal kapot naar huis gaat. Heel boeiend allemaal.”
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Fabienne en Frederique, Dance4Liberation, Wijthmenerplas, Zwolle, 5 mei 2024″ data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Fabienne en Frederique, Dance4Liberation, Wijthmenerplas, Zwolle, 5 mei 2024″ data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/eddo-hartmann-fotografeerde-festivalgangers-die-een-paar-seconden-uit-de-gekte-stapten.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/23160238/data121993542-4ac540.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/eddo-hartmann-fotografeerde-festivalgangers-die-een-paar-seconden-uit-de-gekte-stapten-9.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/eddo-hartmann-fotografeerde-festivalgangers-die-een-paar-seconden-uit-de-gekte-stapten-7.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/eddo-hartmann-fotografeerde-festivalgangers-die-een-paar-seconden-uit-de-gekte-stapten-8.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/eddo-hartmann-fotografeerde-festivalgangers-die-een-paar-seconden-uit-de-gekte-stapten-9.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/eddo-hartmann-fotografeerde-festivalgangers-die-een-paar-seconden-uit-de-gekte-stapten-10.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/dkuoP2R6WK6enTPZNOlufzeaqm0=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/23160238/data121993542-4ac540.jpg 1920w”>Fabienne en Frederique, Dance4Liberation, Wijthmenerplas, Zwolle, 5 mei 2024Foto Eddo Hartmann
Hartmann benadert de festivals niet anders dan hoe hij in zijn eerdere projecten te werk ging. Hij gaat niet op in de massa. Als een buitenstaander observeert hij en verwondert zich. En net als in Noord-Korea richt hij zijn lens vooral op de artificiële architectuur die hij aantrof: de enorme, larger than life-beelden van hardstylefestival Defqon.I, de vrolijke aankleding van Milkshake, een verlaten tafereel met panini-stand, een tent, bouwwerken, dranghekken bij Paaspop – op de tentoonstelling in het Rijksmuseum is een selectie te zien van foto’s van zeventien festivals.
„Er zijn jaarlijks meer dan duizend festivals in Nederland. Ik richt me op de grote, bekende muziekevenementen in de buitenlucht. Ik had natuurlijk ook een andere keuze kunnen maken, niche-evenementen zoals een blokfluitfestival of iets kleins met theater. Maar binnen het tijdsbestek van een jaar waarin ik aan deze opdracht kon werken, besloot ik voor de iconische namen te gaan.”
Net als in de serie die hij eerder maakte in Pyongyang, vraagt Hartmann zich ook af: hoe beweegt het individu zich in een omgeving die voor het collectief is gemaakt? Door het gebruik van extreem lange sluitertijden lijkt de menigte opgenomen te worden in de omgeving, terwijl die ene festivalganger die wat verloren rondhangt of juist opgaat in het geheel, flink wordt ingeflitst. „Het individu te midden van de massa, dat vind ik interessant. Er kwamen voortdurend groepjes voor mijn camera hangen, bier in de hand, over elkaar heen hangend en uitbundig joelend. Dat zijn de beelden die we overal op sociale media voorbij zien komen. Ik probeer juist dat moment te pakken dat iemand even in z’n eentje uit die collectiviteit stapt. Dat kan iemand zijn die compleet in z’n element is in de drukte of iemand die juist even een moment van rust pakt.”
„Het is niet dat ik daar als een alien rondloop hoor. Ik ben gewoon oprecht nieuwsgierig naar wat ik zie. Er is veel te doen over festivals; hoe duur en mainstream ze zijn geworden, het drugsgebruik, de mallemolen aan artiesten die op elk festival te zien zijn. Maar ik wil met mijn werk niet zozeer kritiek leveren. Ik heb er niet echt een mening over. Zie me als een toerist met een goed alibi.”
Portugal riep donderdag de noodtoestand uit nadat er ruim honderd bosbranden woedden in de regio’s Aveiro en Viseu, waarbij ruim 15.000 hectare bos in de as is gelegd.
Duizenden brandweerlieden kwamen afgelopen week in actie om de bosbranden te blussen in het noorden van Portugal, onder Porto. Ten minste zeven mensen kwamen om, tientallen raakten gewond.
Drie van de slachtoffers waren brandweerlieden die ingesloten raakten bij bluswerkzaamheden.
Brandweerlieden in actie in de regio Aveiro, een van de zwaarst getroffen gebieden.
Foto’s: Patricia De Melo/AFP
Rookpluimen vullen de atmosfeer in grote delen van het noorden van Portugal en veroorzaken luchtverontreiniging in het noordwestelijk deel van het Iberisch schiereiland, tot aan de westkust van Frankrijk.
Foto’s: Pedro Nunes/Reuters, Pedro Sarmento Costa/EPA
Konijnen Bodhi en Mindy verloren hun partner, maar vonden elkaar. Bodhi kwam eerder in het asiel dan Mindy en was diep ongelukkig. „We zagen hem transformeren van een teruggetrokken mannetje naar een vrolijke knul die van puur plezier vreugdesprongetjes maakte.”
Foto’s Peter Lipton
Alexander heeft kattenaids en kan daarom niet bij andere katten. Zijn nieuwe baasje moet geduld met hem hebben. Alexander is niet vlot van vertrouwen. „Maar hij trekt al bij, hoor. Als wij binnenkomen, schiet hij al niet meer zijn ton in. We denken dat er een heel leuke kat in hem zit.”
Foto’s Peter Lipton
„Hendrik had een goede band met zijn eigenaar, maar toen kwam diens zoon weer thuis wonen en die enorme Hendrik vloog de zoon steeds aan. Heel tragisch, want toen moest Hendrik weg. En nu loopt hij hier kiploos rond, „pok pok pok pok pok” met af en toe een welgemeend „kukeleku” ertussendoor.” Iedereen hoopt dat hij snel weer ergens ruimer kan wonen, met wat leuke kippetjes erbij. Ook omdat er dan weer plek is voor de volgende haan.