Voor vrouwen die vrezen voor pijn bij het plaatsen van een spiraal zijn mogelijk betere behandelingen op komst. Het Nederlands Huisartsengenootschap (NHG) gaat opnieuw kijken naar de richtlijnen die huisartsen helpen om goede pijnbestrijding te geven, werd deze week bekend. Het NHG komt daarmee terug op de mededeling dat een herziening nog niet aan de orde was. Waar komt de wens vandaan om de richtlijnen te veranderen? Zeven vragen over pijn bij het plaatsen van een spiraal.
1
Wat gebeurt er als je een spiraal krijgt?
Een spiraal ziet eruit als een ankertje van ongeveer 3 centimeter. Vrouwen kunnen kiezen tussen een koperspiraal en een hormoonspiraal. Een koperspiraal maakt zaadcellen onvruchtbaar, een hormoonspiraal maakt het baarmoedermondslijm dikker en moeilijker doordringbaar voor zaadcellen. Elk van deze spiraaltjes voorkomt dat een eicel zich nestelt in de baarmoeder. Ruim 20 procent van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd kiest voor deze methode van anticonceptie. De meesten krijgen hun spiraal van de huisarts. Die opent de vagina met een speculum oftewel ‘eendenbek’, pakt met een tangetje de baarmoederhals vast om met een meetstokje de diepte van de baarmoeder te bepalen en schuift dan het spiraaltje door een hulsje in de baarmoeder.
2
Wat maakt dit zo pijnlijk?
„Het plaatsen van de tang op de baarmoederhals en daar een beetje aan trekken kan pijn doen”, zegt Anne Timmermans, gynaecoloog in het Amsterdam UMC. „Vervolgens het passeren van de baarmoederhals bij het meten en plaatsen: die rekt dan enigszins op en daar zitten veel zenuwen. Het derde moment is wanneer de spiraal in de baarmoederholte komt: dan kan de baarmoederspier gaan krampen.” Artsen zeggen wel eens: probeer te ontspannen. „Maar op commando ontspannen is al lastig. En op de ontspanning van de baarmoeder heeft niemand invloed”, zegt Timmermans.
De pijn bij het plaatsen van een spiraal wordt wel vergeleken met die van ongesteldheid. Het NHG-advies is nu om een uur van tevoren twee paracetamol van 500 mg te slikken, of één naproxen van 500 mg. Maar dat is volgens veel vrouwen te weinig.
3
Welke opties zijn er nog meer?
„In het uiterste geval kan een spiraal onder narcose of sedatie (een ‘roesje’) worden geplaatst. „Dan krijg je er niets van mee”, zegt Timmermans. Een injectie met verdovingsvloeistof in de baarmoederhals is effectief, „maar het plaatsen van zo’n injectie kan op zichzelf ook pijn geven”. Verdovende gels of crèmes kunnen in een hogere dosis de baarmoederhals lokaal verdoven. Die zouden een optie voor huisartsen kunnen zijn, want een gel is eenvoudig met een spuit in te brengen. In de praktijk moeten vrouwen voor plaatsing met verdoving nu naar een kliniek of gynaecoloog.
4
Wat zeggen vrouwen zelf over die pijn?
„Ik moest erna overgeven”, of „Ik ben flauwgevallen van de pijn”, zijn een paar van de reacties die vrouwen op sociale media gaven na een oproep van Ava, een stichting die de belangen van vrouwen rond anticonceptie behartigt.
Na de „honderden” reacties die Ava kreeg op de vraag welke ervaringen vrouwen hebben met het plaatsen van een spiraal – ook positieve – startte Ava een breder onderzoek naar anticonceptie onder 2.400 vrouwen, onder wie zo’n vijfhonderd met spiraal. Welk deel van de vrouwen pijn ervaart als ze een spiraal krijgen, en hoe hevig de pijn is, weet Ava nog niet. „Maar een voorlopige analyse laat zien dat het om een groot deel van de vrouwen gaat”, zegt Eva de Goeij, medeoprichter van Ava en expert seksuele gezondheid.
5
Wat verklaart het verschil in pijnbeleving?
Vrouwen die vaginaal bevallen zijn, rapporteren gemiddeld minder pijn. Bij hen is de gevoelige baarmoedermond al opgerekt en is het inbrengen van het meetstokje en de huls minder pijnlijk. Pijnbeleving is bovendien subjectief.
Pijn hoort wat De Goeij betreft niet bij het plaatsen van een spiraal. „Pijn bij vrouwspecifieke klachten is altijd genormaliseerd. Er is een groep vrouwen die zegt: dat pikken we niet meer.”
6
Hoe zou het anders kunnen?
Als belangenorganisatie wil Ava dat het huisartsengenootschap opnieuw naar de wetenschappelijke literatuur kijkt en opties onderzoekt die nu niet in de richtlijnen staan. Zoals de gels met lidocaïne en prilocaïne die de pijn lokaal verdoven. „Het doel is betaalbare, toegankelijke anticonceptie met een effectief pijnprotocol voor alle vrouwen die een spiraal willen. Want een spiraal is een betrouwbare vorm van anticonceptie, en betere opties voor pijnbestrijding zijn nu vooral voorbehouden aan vrouwen die het kunnen betalen.”
Een spiraal is relatief goedkoop: het kost eenmalig ongeveer 150 euro en gaat acht tot tien jaar mee. Maar vrouwen die een spiraal laten plaatsen door een gynaecoloog, van wie ze anders dan bij de huisarts veelal wel een roesje kunnen krijgen, zijn daarmee wel hun eigen risico kwijt.
7
Hoe kijkt het huisartsengenootschap hiernaar?
De SP stelde dit voorjaar Kamervragen aan toenmalig minister Pia Dijkstra (D66) voor Medische Zorg over pijnbestrijding bij het plaatsen van een spiraal. Zij antwoordde dat de NHG bij het opstellen van de richtlijnen in 2023 onvoldoende bewijs zag voor de effectiviteit van lokale verdoving. Een roesje mogen huisartsen niet geven, daarvoor moeten vrouwen naar het ziekenhuis. De NHG liet vorige week weten dat er voorlopig geen nieuwe richtlijn komt, maar kwam hier op terug omdat berichten hierover „veel losmaakten”. Hoe lang aanpassingen duren, en waar dan aan gedacht wordt, kan het NHG niet zeggen.
