Vanaf de bovenste etage van de vrijstaande villa is de gaskamer van concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz te zien. Het is de etage waar de vijf kinderen woonden van kampcommandant Rudolf Höss, die tijdens de Tweede Wereldoorlog leiding gaf aan Auschwitz. Alleen zagen de kinderen niet wat er achter de muur die rondom hun huis stond gebeurde. De ramen op de bovenste etage waren van melkglas.
Dagelijks liep Höss vanuit zijn villa naar Auschwitz – zo’n vijftig passen. Op bevel van Heinrich Himmler richtte hij het kamp in 1940 op en maakte er de industriële moordfabriek van die leidde tot de dood van naar schatting 1,1 miljoen mensen. In 1947 werd Höss ter dood veroordeeld en opgehangen in Auschwitz, naast gaskamer I – de plek die zichtbaar is vanaf de bovenste etage van zijn villa.
Zijn vrouw Hedwig noemde de villa „een paradijs”. Zij leidde er met haar kinderen een normaal gezinsleven. Er was een grote moestuin, een zwembad en de kinderen speelden met hun schildpadden Jumbo en Dilla. In het weekend ging het hele gezin zwemmen in de nabijgelegen rivier de Sola.
Doorsnee gezinsleven
Dat verhaal, van het gezinsleven van de kampcommandant van Auschwitz, werd in 2023 verfilmd. De Oscarwinnende The Zone of Interest, gebaseerd op de gelijknamige roman uit 2014 van Martin Amis, laat het dagelijkse leven van de familie Höss zien dat zich afspeelt binnen de muren rondom de woning. Dat doorsnee gezinsleven wordt af en toe onderbroken door gegil, dreunende ovens en wolken vol zwarte as.
Foto Anna Liminowicz
Foto Anna Liminowicz
Het huis van de kampcommandant ging dit jaar voor het eerst open voor publiek – eenmalig tijdens de herdenking van de bevrijding van Auschwitz, 80 jaar geleden door het Rode Leger. De villa, in 1937 gebouwd voor een Poolse legerofficier, kwam na de Tweede Wereldoorlog in handen van een Poolse familie die er generaties lang woonde. Vorig jaar besloot de familie het huis te verkopen. Alleen een 62-jarige weduwe woonde nog in het familiehuis. Zij was de toeristen in haar tuin zat na het verschijnen van The Zone of Interest.
De villa werd gekocht door de Amerikaanse ngo Counter Extremism Project (CEP), dat zich wereldwijd inzet tegen alle vormen van extremisme, haat en racisme. „We gaan er nadrukkelijk géén museum van maken”, zegt CEP-directeur Hans-Jakob Schindler. De organisatie heeft het gebouw gemunt tot House 88, dat moet gaan dienen als een ‘ervaringsruimte’. Het huisnummer 88 van Höss’ woning refereert aan de achtste letter in het alfabet en is een code voor Heil Hitler. De wereldberoemde architect Daniel Libeskind, zoon van Holocaust-overlevenden en architect van het Holocaust Namenmonument in Amsterdam, gaat de villa helemaal verbouwen. Ook heeft het CEP het naastgelegen gebouw gekocht, waar een denktank gaat zetelen.
Gestreepte broek
House 88 is volledig gestript en zo veel mogelijk teruggebracht naar de staat die het had toen de familie Höss er woonde. Maar voordat de deuren opengaan voor het grote publiek – naar verwachting over anderhalf jaar – moet het volledig gerenoveerd worden. Het dak lekt, het plafond in de kelder zakt in.
Tijdens de verbouwing trof de organisatie Duitse kranten uit de nazitijd aan, een mok met het SS-teken erop, een postzegel met de afbeelding van Adolf Hitler én een gestreepte broek van een Joodse Auschwitzgevangene. „Die broek werd gebruikt om een lekkend gat in het dak te dichten”, zegt Jacek Purski, directeur van het huis, tijdens een rondleiding voor NRC. „Er is een rood kruis op genaaid – het teken van Joodse gevangenen – en een onleesbaar gevangenennummer”, zegt Purski. „We proberen nog te achterhalen van wie die broek was.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/03/21142947/data129720549-e462a5.jpg)
Dit wordt geen mausoleum voor Rudolf Höss
Sinds de aankondiging van de koop van het huis, krijgt Purski veel kritiek te verwerken. Kritische stemmen vrezen dat het huis een bedevaartsoord wordt voor neonazi’s. Maar, benadrukt Purski, „dit wordt geen mausoleum voor Rudolf Höss”. Toch laten ze bepaalde elementen die refereren aan zijn leven intact, vertelt Purski, terwijl hij de badkamerdeur opent met daarop een slot met de Duitse woorden ‘frei/besetzt’.
Purski plaatste eerst bij de deuropening een mezoeza, een tekstkokertje met Bijbelverzen dat volgens Joods gebruik op deurposten wordt geplaatst. „Niet vanuit religieuze overwegingen”, zegt Purski. „Maar vanwege de symboliek: dit huis dat jarenlang gesloten was, is nu voor iedereen geopend. We gebruiken de mezoeza als symbool van menselijkheid, dat hangt naast het huisnummer 88.”
Doodgewone huizen
Purski’s boodschap is dat extremisme begint in doodgewone huizen zoals deze. „Ieder van ons kan buren hebben met extremistische denkbeelden”, zegt Purski terwijl hij over de krakende houten trappen loopt naar de tweede etage, die Höss heeft bijgebouwd voor zijn kinderen. „We willen bezoekers van dit huis het gevoel meegeven dat ze verantwoordelijk zijn op te treden tegen extremisme. Dat hoeft niet groots, dat kan al in het dagelijkse leven.”
Lees ook
‘Niemand blijft onverschillig bij het zien van barak nummer 5’
Purski, die gidsen van Auschwitz leert hoe ze moeten optreden tegen extremisme, leefde al twintig jaar met het idee om buiten de poorten van het concentratie- en vernietigingskamp een plek te openen dat optreedt tegen extremisme in het heden en de toekomst. „Er zijn op dit moment nieuwe Hössen op de wereld – zij zijn veelal actief op het internet en sommigen van hen besluiten in een auto te stappen om een aanslag te plegen”, zegt Purski refererend aan recente aanslagen in Duitsland. Hij wil daarmee zeggen dat extremisme in elk „house next door” kan beginnen. „Daarom willen we in dit huis niet de geschiedenis herdenken, maar met de zwaarte die het verhaal van dit huis meebrengt, extremisme in het heden bestrijden.”
„Aan de overkant is Auschwitz”, wijst Purski uit het raam. „Dat is het beste museum dat er is om de Holocaust te herdenken. Deze plek, dit huis, is een eerbetoon aan de overlevenden van Auschwitz – die over een paar jaar niet meer onder ons zullen zijn – om te laten zien dat we werken aan een betere toekomst.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/03/21142938/data129720077-471e74.jpg)
