Huilen om ouderdom en lachen om een natte gulp: deze ‘Rosenkavalier’ biedt bijna alles

Posted on October 29, 2022 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Recensie Een geslaagde productie van Strauss’ opera Der Rosenkavalier moet aan vele eisen voldoen. De voorstelling die nu te zien is bij de Muntopera in Brussel vinkt veel van die wensen af – orkestraal zelfs alle.

Mischa Spel

29 oktober 2022 om 18:20

Leestijd 2 minuten

Slotscène uit Der Rosenkavalier door de Kon. Muntopera Brussel. — Slotscène uit **Der Rosenkavalier** door de Kon. Muntopera Brussel.

Foto Simon Van Rompay

Een onbezorgde lach, een zoute traan en dat soms tegelijk – het zijn nogal wat eisen waaraan een geslaagde productie van Richard Strauss’ opera Der Rosenkavalier (1911) moet voldoen. Spoiler: de nieuwe voorstelling die nu te zien is bij de Koninklijke Muntopera in Brussel vinkt heel veel van die wensen af – orkestraal zelfs alle.

Der Rosenkavalier is zedenkomedie en vergankelijkheidsnovelle inéén – met als vaders aan die schommelige wieg de genieën van librettist Hugo von Hofmannsthal en componist Strauss. Kort: een in het huwelijk onvervulde, aan vergankelijkheidsmelancholie lijdende maarschalksvrouw (Marschallin) vindt troost in de armen van de 17-jarige graaf Octavian. Ze worden tijdens hun herdersuurtje gestoord door haar verarmde proleetneef Baron Ochs, die kond doet van oneerzame trouwplannen met Sophie (14 lentes, rijke vader). Octavian mag hun ‘rozenruiter’ zijn, de voorname aankondiger van de verloving. Bij de traditionele overdracht van de roos ontbrandt tussen hem en Sophie ware liefde, waarop de vunze Ochs eerst nog in een hilarische maskerade moet worden afgepoeierd voor het finale liefdesduet (‘Ist ein Traum’) kan opbloeien.

Sneeuw van vorig jaar

Van Damiano Michieletto, een van de gezochtste regisseurs van dit moment, vraag je je af hoe hij erin slaagt zoveel producties zo vernuftig en geslaagd vorm te geven. Het voert te ver om te zeggen dat Der Rosenkavalier een voltreffer is, al is de eerste akte dat zonder reserve. De vijfde bal sneeft doordat Michieletto excelleert in surrealistische humor, maar iets minder sterk is in volkse gein. Waar Strauss en Hofmannsthal goud spinnen van het contrast tussen elegantie en onderbroekenlol verlang je soms naar minder esthetische abstractie, meer vieze chaos. Maar dat is maar een klein smetje op een geweldige voorstelling.

„De tijd is een zonderling fenomeen”, zingt de Marschallin, en „waar is de sneeuw van vorig jaar?”. Michieletto speelt met die beleving van de tijd door de Marschallin te tonen op meer niveaus (drie speelvlakken achter elkaar: een Droste-effect), in verschillende levensfases. Achter de overspelige middelbare vrouw zien we de teleurstelling van de pasgehuwde, de hoop van het jonge meisje, de berusting van de oude vrouw. Het effect is soms ronduit ontroerend – ware het niet dat Michieletto je natte wang meteen weer ruw afdroogt met absurdisme. Een continu aanwezige, boze dwerg die met raven smijt is maar één van vele voorbeelden. Prachtig is ook het sneeuwwitte decor van Paolo Fontin, waarin ballonnen opstijgen en sneeuwvlokjes dwarrelen. Vergankelijkheid is overal. Voor wie het dan nog niet snapt, wordt een legertje tikkende klokken opgesteld.

Drie grote vrouwenrollen

Orkestraal is de voorstelling een droom. Van Weense zwier, melancholieke strijkers en hitsig kaatsend koper tot vlijmscherpe interactie tussen bak en bühne en snel schakelen tussen stemmingen: chef-dirigent van de Muntopera Alain Altinoglu (47) is inmiddels veel groter dan zijn bescheiden naam en faam. Het wordt interessant te zien waar hij landt na Brussel, waar zijn chef-schap loopt tot en met 2025.

Bas Matthew Rose is een lekker morsige Baron Ochs, met een natte gulp van de te gulzig gelurkte melk. De drie grote vrouwenrollen die elke Rosenkavalier maken of breken, waren bij de première (er is een tweede cast) eveneens uitstekend bezet. Sopraan Sally Matthews is een rijke Marschallin: dragend, elegant, kwetsbaar. Mezzo Michèle Losier is merkbaar ervaren in de broekenrol van Octavian: als je door je wimpers kijkt, geloof je echt dat daar een opgroeiende jongen staat, de gebaren nog nèt onzeker. Beider stemmen passen en kleuren goed bij het fraaie geluid van Ilse Eerens, hooguit is haar geluid iets rijp voor de jonge Sophie.

Na hun prachtig terzet (‘So schnell hat sie ihn gar so lieb’) laat de dwerg met een doodeng giecheltje zijn witte ballon op. Wacht maar af: alles is vluchtig, ook de liefde.

In ‘Hulde!’ vliegt een liefdesverhaal van zeventig jaar binnen anderhalf uur voorbij

admin
November 18, 2024
0

„Het is net of ik jou al heel lang kende”, zegt Geesje (Carine Crutzen) bij de eerste ontmoeting. Ze is jong en brutaal, met een witte rok die ze soms langzaam heen en weer laat wiegen. „Ik zag jou en ik dacht: bóém.” Adam (Bert Luppes) lijkt zich niet direct raad te weten met al haar aandacht. Ook hij is jong, ook hij heeft nog veel eerste keren te gaan. Heeft hij weleens een Limburgs meisje gekust, wil Geesje weten. Wanneer het antwoord „nee” is, besluit ze dat gebrek aan ervaring meteen te verhelpen: ze neemt zijn hoofd in haar handen en drukt haar lippen tegen de zijne, een beetje te hard, een beetje onwennig. Adam blijft even stil als ze hem weer loslaat. „Doe nog eens”, zegt hij dan. „Ik zat niet op te letten.”

Veel tijd om bij die ontgroening stil te staan is er niet. Geesje en Adam denderen samen voort naar de rest van al hun gedeelde eerste keren: seks, kinderen, huwelijksproblemen. Hulde! is een trip langs de hoogte- en dieptepunten van twee met elkaar verstrengelde levens; van de eerste onhandige zoen tot de nadagen in een verzorgingstehuis. Een liefdesverhaal van zeventig jaar vliegt in anderhalf uur voorbij.

Al is die liefde bij tijd en wijle ver te zoeken. De tekst van Peer Wittenbols zet Geesje en Adam neer als twee heel gewone mensen, inclusief alle imperfecties die daarbij komen kijken. Met het verstrijken van de jaren steken gevoelens als jaloezie en teleurstelling de kop op. Sommige verwijten neem je nooit meer weg: de verhuizing die de één liever wilde dan de ander, het buitenechtelijke avontuur met vergaande gevolgen. Er zijn genoeg momenten dat die ongenoegens de overhand krijgen. En dan volgt weer het moment dat mama en papa hun ruzies bijleggen in een sinterklaasgedicht, waarin ze al rijmend de kinderen beloven komend jaar wat liever te zijn voor elkaar.

Droogkomisch

Verbaal doet het echtpaar niet voor elkaar onder. Wittenbols schreef voor beiden scherpe reacties en venijnige grapjes, droogkomisch gespeeld door Crutzen en Luppes. Zij beelden veel uit met weinig, alsof ze hun eigen verhaal naspelen. Als Crutzen op het toneel een kussentje onder haar shirt schuift is ze zwanger, als Wittenbols een wollige opatrui aantrekt, is hij in één keer jaren ouder. De kostuums en soundtrack (van Grace Slick tot Stromae) voeren de kijker ook mee op een reis door de verschillende decennia.

Hulde! begint en eindigt met het zeventigjarige jubileum van het huwelijk van Geesje en Adam. Dat de twee het zo lang met elkaar uithouden mag een wonder heten, hoewel een gezamenlijk einde na al die gedeelde eerste keren ook steeds vanzelfsprekender begint te lijken. En aan het eind van de rit kijk je zelfs op de dieptepunten wat ontroerd terug. „Het is mooi als je ernaar verlangt en het is mooi als het voorbij is”, zegt Adam als hij en Geesje zich klaarmaken om voor de eerste keer het bed te delen. „En daartussen door rommelt iedereen maar wat.”

Een goede slagwerker heeft gevoel voor theater, blijkt op het TROMP Concours

admin
November 18, 2024
0

Bij percussie komt veel meer kijken dan alleen muzikaal talent. Op de Eindhovense slagwerkcompetitie TROMP scoor je vooral punten met performances die ook visueel interessant zijn, zo blijkt zondagmiddag.

Het tweejaarlijkse TROMP Percussion is een internationaal festival en concours waar slagwerk een ruime week in de spotlights staat, dit jaar voor het eerst onder artistieke leiding van Dominique Vleeshouwers. De Eindhovense binnenstad is het decor voor creatieve performances – zo is er een optreden voor haarkam en snaredrum in een kapsalon – en van een belangrijke percussiewedstrijd.

Achtentwintig jonge kandidaten komen vanuit Texas tot Taiwan naar het Muziekgebouw Eindhoven om daaraan deel te nemen; drie van hen plaatsen zich voor de finale op zondagmiddag. Op hun programma: een verplichte compositie met begeleiding, plus een solostuk naar eigen keuze.

Het verplichte werk is Box Office, speciaal voor deze editie gecomponeerd door Martin Fondse en David Dramm. Een wereldpremière dus, al kun je misschien beter zeggen: drie wereldpremières. De finalisten krijgen zoveel vrijheid in de partituur, dat het werk geen twee keer hetzelfde klinkt. Voor het publiek een leuk puzzeltje om de gedeelde motiefjes te herkennen in drie compleet verschillende uitvoeringen. Wel zo verfrissend, want met een finaleprogramma van in totaal zo’n vier uur is het best een lange zit.

Kartonnen dozen

De bezetting van Box Office bestaat uit percussie-instrumenten en kartonnen dozen. Hoe die eruitzien mag iedere kandidaat zelf bedenken, net als de volgorde van de verschillende onderdelen van het stuk. De finalisten worden begeleid op toetsen en elektrische gitaar door het duo Avenue Azure.

De Portugese finalist Miguel Traquina (derde prijs) gebruikt een functionele opstelling: een paar identieke, rechthoekige dozen staan als een soort aanrecht rond hem opgesteld. Dat je daarop kunt trommelen spreekt voor zich – in het midden, op de rand, aan de zijkanten – maar Traquina gebruikt ze bijvoorbeeld ook als klankkast voor een duimpiano, of om interessante geluidseffecten te produceren. Geluiden die je nog nooit uit een kartonnen doos hebt gehoord, zoals kikkerachtige kwaakjes, of een soort snaarachtig geploink zodra hij in zigzagbeweging over het oppervlak wrijft.

Tweede-prijswinnaar SeongYeon Kong (Zuid-Korea) neemt de titel van Box Office het letterlijkst en het meest beeldend. Als een zakenvrouw met werktas en koffie-to-go komt ze al bellend het podium op, en neemt plaats achter een kartonnen bureautje. De poten, het ladekastje, zelfs het pennenbakje – alles is van karton, en overal wordt op getrommeld. Heel vermakelijk hoe ze opgaat in haar rol als verveelde kantoorklerk. Ze krast ritmisch op een clipboard en zit verwoed te typen.

Theatraliteit valt bij zowel publiek als vakjury in de smaak: winnaar van de competitie is de in China geboren Yuan Xia, die met de beheersing van een vechtkunstenaar door zijn instrumentarium van bananendozen beweegt. Xia krijgt de lachers op zijn hand als hij, volledig ritmisch, een kartonnen plaat aan gort slaat, in de vorm van een smiley.

Zo zie je maar: een goed percussionist verstaat de kunst van het theater. Zuiver muzikaal gezien is de performance van Traquina het boeiendst: hij tovert het rijkste kleurpalet uit zijn karton – slechts goed voor een derde prijs.

Toch komen ook de liefhebbers van melodisch slagwerk zondag weinig te kort: bij de gastoptredens van oud-finalisten bewijst Gabriel Michaud waarom hij in 2022 terecht concourswinnaar werd. Een chaconne voor luit van Sylvius Leopold Weiss, maar dan gespeeld op marimba met een waanzinnig gevoel voor balans en dynamiek. Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn, zei artistiek leider Vleeshouwers ooit in deze krant – en zo is het maar net.

Vrouwelijke 17de-eeuwse kolonialist Maria van Aelst krijgt in toneelbewerking weinig verdieping

admin
November 18, 2024
0

Er is een meme die vaak opduikt in de context van Amerikaans imperialisme en oorlogszucht. Op de tekening zien we een man en een vrouw met een Arabische achtergrond, in een bergachtig gebied. In de lucht hangen drie vliegtuigen met de Amerikaanse vlag erop, die bommen boven het landschap loslaten. De man kijkt met een blik van verwondering naar boven en zegt: „They say the next ones will be sent by a woman!” De vrouw slaat haar ogen neer en antwoordt: „Really makes you feel like you’re part of history.”

Ik moest aan de satirische cartoon denken bij het zien van De mannen van Maria, de theaterbewerking van de gelijknamige roman van Anneloes Timmerije. De voorstelling is een initiatief van actrice Anna Drijver, die tevens de hoofdrol speelt, en werd aangekondigd met dezelfde heldhaftige publiciteitstekst als het boek: „Het waargebeurde verhaal van een vrouw die in een bikkelharde tijd zag wat haar mogelijkheden waren, haar eigen weg koos en deed wat geen enkele vrouw voor haar had gedaan.” Expres of per ongeluk word je als kijker zo op het verkeerde been gezet. Wat hoofdpersonage Maria van Aelst namelijk heeft ‘gedaan’ is, zo blijkt uit de voorstelling: in het begin van de zeventiende eeuw net zo’n gruwelijke kolonisator van het latere Indonesië worden als de mannen om haar heen.

**Anna Drijver** in de voorstelling ‘De mannen van Maria’.

Eenzijdig perspectief

Toneelschrijver Maxine Palit de Jongh traceert in haar bewerking hoe Van Aelst van slachtoffer van het patriarchale systeem zélf tot dader werd. Als meisje wordt ze naar ‘de Oost’ verscheept als ‘volksplanter’: ze wordt op een ‘meisjesmarkt’ geveild aan de hoogste bieder om Batavia met witte kinderen te kunnen bevolken. Als haar eerste echtgenoot overlijdt, zet ze via een zaakwaarnemer een eigen handel in sieraden op, en laat zich in haar huishouden ondersteunen door enkele tot slaaf gemaakte vrouwen. Haar gruwelijkste daden komen voort uit haar seksistische indoctrinatie: omdat haar is ingepeperd dat haar enige bestaansrecht als vrouw voortkomt uit haar rol als moeder, drijft haar kinderloosheid haar tot het ontvoeren van de dochter van een van haar dienstmeisjes.

Hoewel Palit de Jongh twee passages heeft toegevoegd waarin dieren aan het woord zijn, als metaforen voor het land dat de Nederlanders exploiteren, blijft het eenzijdige perspectief van Van Aelst dominant in de voorstelling. Haar gebrek aan introspectie levert voor een hedendaagse theatervoorstelling onoverkomelijke problemen op: ze is in haar slaafse hunkering naar weelde, huwelijk en moederschap een voorspelbaar product van haar opvoeding en omgeving en wordt nooit een interessant individu. De conventionele spelregie van Olivier Diepenhorst biedt ook geen verdieping: het spel van Drijver toont weinig tegenkleur ten opzichte van de emoties die al in de tekst besloten liggen en neigt in haar portrettering van de personages die Van Aelst tegenkomt naar karikatuur.

Vanwege het gebrek aan opvallende regiekeuzes blijft onduidelijk wat Drijver nu precies zo interessant vond aan dit verhaal, en waarom ze het naar het toneel wilde brengen. De spanning tussen proto-feminisme en kolonialisme is te zwak uitgewerkt om te beklijven, waardoor je als kijker lang voor het einde je aandacht verliest.