„Eet de bessen niet”, waarschuwt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) dinsdag over de kilozakken ingevroren blauwe bessen van de Albert Heijn. Een dag eerder had de supermarkt zich al verontschuldigd voor het ongemak: alle zakken met een houdbaarheidsdatum vóór 14 april 2026 kunnen het virus hepatitis A bevatten. En consumptie veroorzaakt „mogelijk” gezondheidsklachten.
Die gezondheidsklachten blijken al veroorzaakt te zijn: bij twaalf mensen die de bessen gegeten hebben is een besmetting vastgesteld, twee van hen zijn in het ziekenhuis opgenomen met ernstige klachten. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) gaat er vanuit dat honderden mensen besmet zijn. Al zegt Eelco Franz, afdelingshoofd van de afdeling epidemiologie en surveillance van gastro-intestinale infecties bij het instituut, er meteen bij dat de meesten van die besmettingen mild of ongemerkt voorbij zullen gaan. „Ouderen, mensen met onderliggende klachten of leverproblemen merken er mogelijk meer van.”
Vier vragen over de besmette blauwe bessen.
1
Hoe raakten deze bessen met het hepatitis A-virus besmet?
De bessen komen uit Polen, zegt een woordvoerder van Albert Heijn. Daar moet de ziekte zijn overgedragen tijdens de veldproductie, legt Franz van het RIVM uit. Dat kan gebeurd zijn door middel van besmet irrigatiewater, waar de bessen op het veld mee werden besproeid, maar ook via de handen van een bessenplukker. Het virus wordt overgedragen door mensen. „Je scheidt het uit in je ontlasting en als je niet de optimale hygiëne betracht, kan het op de bessen terecht komen.” Het virus van het fruit afwassen gaat niet.
In november kreeg het RIVM de eerste meldingen over hepatitis A-besmettingen binnen. Op het virus rust een meldplicht: elke arts die een besmetting vaststelt, moet dat laten weten aan het RIVM. „Op een gegeven moment begon het zich op te stapelen”, zegt Franz. De GGD werd ingeschakeld om bron- en contactonderzoek te doen en uit te zoeken wat de zieken met elkaar gemeen hebben. Dat bleken de kilozakken blauwe bessen te zijn. De NVWA nam een monster en zag dat het inderdaad aan de blauwe bessen lag.
2
Wat is hepatitis A en hoe ziek word je ervan?
Hepatitis A is een virusinfectie die leidt tot ontsteking van de lever. De incubatietijd is twee tot zeven weken. Volgens het RIVM kunnen de verschijnselen zo licht zijn dat iemand niets van een besmetting merkt. Vooral bij kinderen tot 6 jaar veroorzaakt het virus doorgaans nauwelijks klachten. Bij anderen treden verschijnselen als vermoeidheid en lichte koorts op, soms met pijn in de bovenbuik en misselijkheid. Bij volwassenen kan een hepatitis A-besmetting ook leiden tot geelzucht. In zeer uitzonderlijke gevallen kan het levensbedreigend zijn. De infectie verdwijnt op den duur vanzelf, maar vermoeidheidsklachten kunnen nog langer aanhouden.
Er bestaat een vaccin tegen hepatitis A, maar dat moet preventief gegeven worden. Na besmetting is er geen middel dat de genezing kan bespoedigen.
3
Hoe kan het dat er in november al meldingen van de besmetting waren, en de bessen nu pas worden teruggehaald?
„Het duurt lang voordat je erachter komt dat er iets aan de hand is”, zegt Franz. „De incubatietijd van de zieke is lang, het duurt enkele weken voordat je iets merkt. Dan moet de huisarts de ziekte nog herkennen, het lab het monster testen. Daar zit grote vertraging.”
4
Komt besmetting met dit virus vaker voor bij voedsel?
Uitbraken van hepatitis A door het eten van besmet voedsel hebben zich in het verleden voorgedaan bij de consumptie van sla en bij bevroren aardbeien, frambozen en blauwe bessen. De besmetting bleek vaak terug te voeren op een slechte naleving van hygiëne onder plukkers.
Bij een uitbraak na het consumeren van blauwe bessen in Nieuw-Zeeland in 2002 constateerden onderzoekers achteraf dat werknemers van een kwekerij in het veld de beschikking hadden over eenvoudige latrines om hun behoefte te doen, maar daarbij geen beschikking hadden over water en zeep om hun handen te wassen.
Slechte toilethygiëne is over het algemeen de oorzaak van voedselbesmettingen met hepatitis A. Behalve in vers geplukte groenten en fruit komt het ook vaker voor bij schelpdieren en ijs.
Het virus gaat dood bij verhitting, maar bij invriezen overleeft het lang genoeg in voedingsmiddelen om consumenten te besmetten.
5
Ik heb onlangs diepvriesbessen gekocht bij de Albert Heijn. Wat nu?
Mensen die een kilozak diepvriesbessen hebben gekocht, kunnen die terugbrengen naar een Albert Heijn-winkel, schreef de supermarkt maandag. Daar krijgen ze hun geld terug. „Bij gezondheidsklachten adviseren wij de huisarts te raadplegen”, staat in het terugroepbericht.
De kilozakken ingevroren blauwe bessen zijn uit voorzorg uit het assortiment zijn gehaald. De mixzakken die de supermarkt verkoopt, waarin ook andere fruitsoorten zitten, zijn niet besmet, net als de bessen in papieren doosjes. Die komen van een andere leverancier.
