Hoe maak je duurzame keuzes op vakantie? NRC geeft tips

Als gevolg van klimaatverandering komen onze vakanties steeds verder onder druk te staan. Iedereen weet inmiddels wel dat het nog altijd massale vliegen naar onze bestemmingen zorgt voor een enorme CO₂-uitstoot. De huidige manier van vakantievieren is niet vol te houden, vinden experts. Het moet dus duurzamer. Maar hoe doe je dat, dusdanig dat je het klimaat én je bestemming zo min mogelijk belast?

Het begint met de vraag vooraf: waarom wil je eigenlijk ergens heen? Wat wil je doen, met wie, en hoe? En zijn er alternatieve manieren om een geslaagde vakantie te hebben? Als het belangrijkste doel van een vakantie is om gezellig samen te zijn met het gezin of vrienden, dan is Duitsland misschien net zo geschikt als bestemming als bijvoorbeeld Griekenland.

Naast de reis er naartoe maakt het ook uit hóé je op de bestemming verblijft. Kies je bijvoorbeeld voor een duurzaam hotel? En heb je oog voor wat je gedrag voor impact kan hebben op de lokale flora en fauna, en op de bevolking van je beoogde bestemming? Wil je hier allemaal rekening mee houden, dan vereist dat bewuste keuzes. In deze gids bundelt NRC daarom zoveel mogelijk informatie die kan helpen als je duurzaam op vakantie wil.

Duurzaam reizen

Een reis is niet alléén het vervoer, maar het vervoer is vaak wel de meest vervuilende factor. Hoe zit het precies met duurzame vervoersmiddelen, en hoe ver kan je komen zonder het vliegtuig te pakken of weken op pad te zijn? We duiken in een aantal vragen over de reis naar je vakantiebestemming.

1 Wat is duurzaam reizen?

Duurzaam reizen is de afgelopen jaren eigenlijk een soort reclameterm geworden, schreef NRC-redacteur Joke Mat eerder dit jaar. Reisbureaus schermen met CO₂-compensatie, plastic fles-verboden en waarschuwingen over afval. Maar hoe kun je ‘duurzaamheid’ het beste definiëren?

In feite omvat het vier onderdelen: (1) je reis moet zo min mogelijk schade berokkenen aan het klimaat, (2) zo min mogelijk negatieve impact hebben op de plek van bestemming, (3) geen dieren kwaad doen en (4) bijdragen aan de lokale economie – dus niet alleen aan je Nederlandse reisorganisatie. Het gaat kortom niet alleen om het klimaat, maar ook om de sociaal-economische impact van je verblijf.

‘Duurzaam’ is dus een vrij brede definitie, waar reisorganisaties soms gretig gebruik van maken – het ene duurzaam is het andere niet. In deze gids proberen we vragen te beantwoorden die aan alle vier de zaken raken.

2 Welke vervoersmiddelen veroorzaken de meeste klimaatschade?

Wil je je klimaatschade zo veel mogelijk beperken, dan kan je beter niet met het cruiseschip of het vliegtuig. Een gemiddelde cruise van een volle week veroorzaakt zo’n 1.200 kilo aan CO₂-emissies per persoon, berekende Eke Eijgelaar, onderzoeker duurzaam toerisme en vervoer aan Breda University of Applied Sciences. Dat komt onder andere door het gebruik van Heavy Fuel Oil (HFO), een zeer vervuilende vorm van olie. Ook de uitstoot van broeikasgas zwaveldioxide speelt een grote rol, maar sinds 2020 moet de cruise-industrie die van de Internationale Maritieme Organisatie van de VN aanzienlijk inperken.

De gemiddelde vliegvakantie komt qua uitstoot in de buurt met 1.100 kilo CO₂, aldus Eijgelaar, maar zo’n vakantie duurt meestal langer. Dat betekent dat je relatief gezien minder uitstoot voor meer vakantie.

De auto vervuilt natuurlijk ook, maar minder, aldus cijfers van CO₂emissiefactoren.nl. Een gemiddelde benzineauto stoot zo’n 204 gram CO₂ per gereden kilometer uit. Voor een dieselauto is dat zo’n 180 gram. Elektrisch rijden heeft aanzienlijk minder uitstoot: 94 gram per gereden kilometer voor een auto die alleen op grijze stroom rijdt, 2 gram per gereden kilometer als je volledig gebruik maakt van groene stroom.

De minst belastende vervoersmiddelen zijn natuurlijk je eigen twee benen: wandelend of per fiets. Wil je toch verder reizen? De trein is het meest klimaatvriendelijke alternatief, maar de bus loopt niet ver achter: de uitstoot daarvan is zo’n 27 gram CO₂ per persoon per kilometer. Het beste kies je dan voor een elektrische bus. Die stoot sowieso al minder CO₂ uit; kies je er een die volledig rijdt op groene stroom zoals windenergie, dan valt de uitstoot terug tot nagenoeg niks per kilometer per persoon.

Overigens wisselt de milieuwinst als je met de trein reist nogal van land tot land. In Frankrijk is de CO₂-uitstoot van de trein nagenoeg nul: alle treinen rijden daar op stroom uit kerncentrales. Maar in veel landen, waaronder Denemarken, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk, wordt er nog deels op diesel gereden. En dat vervuilt wel aanzienlijk: zo’n 91 gram CO₂ per kilometer per persoon.

3 Hoe ver kan ik reizen zonder het vliegtuig te pakken?

In theorie kun je ver komen met de trein, maar in de praktijk sluiten veel treinverbindingen niet goed op elkaar aan. Zo kan een treinreis lang en frustrerend worden. Reis je met de trein, dan is het een goed idee om op de overstaptijd te letten. En begin als je met de trein op vakantie gaat met de vraag ‘waar kan ik met de trein naartoe’ – niet met waar je heen wil. Overigens is ook de bus een alternatief: busreizen duren wel lang, maar je komt er vrijwel overal in Europa mee, zelfs tot aan Turkije.

Waar is het gemakkelijk om met de trein heen te reizen, en waar blijkt dat lastiger? Vooral Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk blijken relatief gemakkelijk bereikbaar vanuit Amsterdam. Om een indicatie te geven, vergelijken we per bestemming de minimale reistijd met de auto met de minimale reistijd met de trein:

Wil je een gedetailleerder idee van waar je binnen 8 uur met de trein kan komen vanuit Nederland? Chronotrains houdt op basis van informatie van Deutsche Bahn een kaart bij.

4 Wat doen cruise- en luchtvaartmaatschappijen om hun uitstoot te verminderen?

Cruise- en luchtvaartmaatschappijen hopen zich nog altijd uit de klimaatcrisis te innoveren. Deze ontwikkelingen gaan vrij langzaam. Zo zijn er nu nieuwe vliegtuigen beschikbaar die minder belastend zijn voor het milieu: Transavia stapt bijvoorbeeld over op de Airbus A320/321neo met Leap-motoren, die zuiniger en stiller zijn en daarmee iets minder CO₂ uitstoten. Het duurt echter jaren om zo’n vloot te vervangen.

Ook wordt er aan zuinigere vliegtuigbrandstoffen gewerkt. 1 procent van de brandstof voor een Air France-KLM vlucht bestaat inmiddels uit een duurzamer middel dat door de kerosine wordt gemengd, SAF. Het streven is 10 procent in 2030. De Europese Commissie vraagt om 5 procent bijmenging in 2030, oplopend tot 63 procent in 2050. Het probleem is vooral dat er voorlopig nog niet genoeg van deze brandstoffen gemaakt kan worden.

De cruisesector werkt ook aan verduurzaming, bijvoorbeeld door het installeren van meer walstroomvoorzieningen (dan hoeft een schip als het aangemeerd is niet op stookolie te draaien) en technieken die ervoor zorgen dat een schip minder brandstof hoeft te verbranden. Maar volgens critici gaat dit niet snel genoeg. Ze vinden dat de cruisesector niet genoeg aandacht heeft voor duurzaamheid. In beide gevallen gaat het dus om kleine stapjes vooruit, maar ‘de’ oplossing is er nog niet. Er wordt ook aan elektrische cruiseschepen gewerkt, maar batterijen zijn zwaar en deze schepen blijven dus vooralsnog relatief klein en kunnen niet ver varen.

Lees ook: De technologie is er, dus waarom vliegen we nog niet duurzaam?

5 Hoe kan ik mijn impact beperken als ik toch met het vliegtuig ga?

Pak je toch het vliegtuig, omdat je bijvoorbeeld niet met de trein of auto op je bestemming kan komen, maar wil je het klimaat niet te veel belasten? Kies dan liever kortere afstanden en langere vakanties. Als je drie weken vakantie doorbrengt in Ierland, dan produceer je domweg minder CO₂ in een jaar dan wanneer je drie keer een week met vliegvakantie naar Turkije gaat. Het zuinigst ben je als je een directe vlucht boekt, zonder overstap.

Ook helpt het om minder bagage mee te nemen: minder kilo’s aan boord betekent dat het vliegtuig minder brandstof hoeft te verbranden om dezelfde afstand te overbruggen. Als je de luxe hebt om te kiezen, kies dan níét voor business class met veel ruimte bij een groot, oud vliegtuig, maar een economy class-stoel bij een luchtvaartmaatschappij die een nieuwer, zuiniger toestel gebruikt. Atmosfair houdt bijvoorbeeld een lijst bij van luchtvaartmaatschappijen en de staat van vernieuwing in hun vloot.

6 Heeft het zin om geld te stoppen in CO₂-compensatie voor mijn vlucht?

CO₂-compensatie houdt in dat je geld doneert aan een project dat net zoveel CO₂ uit de lucht haalt als jouw vlucht erin stopt. Bomen planten, bijvoorbeeld, die op termijn weer CO₂ in zuurstof zullen veranderen. Of programma’s om zonneovens te leveren aan gezinnen in arme landen, zodat ze daar niet meer op (CO₂-uitstotend) houtvuur koken.

Maar zelfs reisorganisaties zien niet zoveel heil meer in dit soort projecten. Het is namelijk heel lastig om te bepalen welke compensatieprogramma’s überhaupt doen wat ze beloven, laat staan een efficiënte bijdrage leveren aan het beperken van de CO₂-uitstoot.

Lees ook: Vliegen of niet? Hoe je een (duurzame) reisruzie aanpakt

Tips voor een duurzaam verblijf

Hoeveel CO₂ verbruikt jouw hotel eigenlijk? Dat soort rekensommetjes blijven lastig. Over de specifieke voetafdruk van een accommodatie wordt nog lang niet altijd openheid van zaken gegeven. Er zijn echter wél steeds meer mogelijkheden voor een duurzaam verblijf. Wat zijn die?

1 Welke vormen van verblijf hebben de minste impact op het milieu?

Vraag het een expert, en je krijgt een half-grappend antwoord: blijf thuis. En ook over de grootste vervuiler onder vakantieverblijven kunnen we kort zijn. Cruiseschepen blijven de minst duurzame keuze: ze gebruiken heel veel diesel. Ze worden ook soms betrapt op het illegaal lozen van afvalwater.

Volgens Milieu Centraal is de klimaatimpact van een hotelkamer ongeveer gelijk aan die van een vakantiehuisje. Althans, als je het bij een simpel hotel houdt. Uiteindelijk is je impact afhankelijk van allerlei beslissingen door het hotel, zegt Paul Peeters, hoogleraar duurzaam toerisme aan de Breda University of Applied Sciences. Als de airco bij 40 graden buiten op 18 staat, dan kan je een hotel niet duurzaam noemen.

Kamperen met een tentje is het meest duurzaam. Je verbruikt daar slechts een blikje campinggas en misschien een douche ter plekke. Maar ook groepsaccommodaties zoals jeugdherbergen zijn doorgaans beter voor het klimaat: je verdeelt je impact dan immers over meer mensen. Toch is ook dit relatief. Sommige hotels doen bijzonder veel om hun voetafdruk te verkleinen, en zijn daarom misschien wel duurzamer.

2 Zijn er keurmerken of andere zaken waar ik op kan letten bij de keuze voor een duurzame accommodatie?

Er zijn meerdere van dit soort keurmerken. Eén van de bekendste is The Green Key, een wereldwijd duurzaamheidskeurmerk van de onafhankelijke non-profitorganisatie Foundation for Environmental Education. Een ander, soortgelijk keurmerk is Green Globe. Hotels en andere accommodaties die onder The Green Key vallen, worden strikt gekeurd op een aantal brede duurzaamheidsrichtlijnen rond onder andere energieverbruik, samenwerking met de lokale bevolking, waterverbruik en het gebruik van natuurvriendelijke schoonmaakmiddelen.

Hoe werkt dit in de praktijk? „Een hotel vult eerst een vragenlijst in, stuurt die in met bewijs, en dan sturen we een keurmeester”, vertelt Erik van Dijk, hoofd van The Green Key in Nederland. „Het jaar daarop controleren we weer, want soms had de stagiair alles geregeld, is die het jaar daarop weg en is het hotel weer terug bij af.” Daarna worden de hotels eens in de twee jaar gecontroleerd. Ook kunnen gasten het zelf aan The Green Key doorgeven als er iets niet lijkt te kloppen aan de duurzame beloften van een hotel.

Over geen enkel keurmerk kun je echter met zekerheid zeggen dat het ook écht de meest duurzame keuze is. Hotels moeten voor het label The Green Key wel doorgeven wat hun verbruik is, maar maken die informatie niet openbaar. En bij andere labels moet je goed opletten wat ze wel en niet meten: zo toont Booking.com sinds kort groene blaadjes bij duurzame hotels, maar dat keurmerk berust slechts op de antwoorden van een vragenlijst. Booking controleert niet zelf of de hotels ook doen wat ze zeggen.

Lees ook: Over groenwassen en de zonde van de goedgelovigheid

3 Wat doen hotels en andere accommodaties om hun ecologische voetafdruk te verkleinen?

‘Ecotoerisme’ is groot, en wordt steeds groter. Hotels spelen daarop in met maatregelen. Dat begint steeds vaker al bij de bouw: zo werd er voor hotel QO in Amsterdam gebruikgemaakt van gerecycled beton, is er een energiezuinig systeem ingebouwd om de temperatuur te regelen, en wordt afvalwater gerecycled. Ook verbouwt het hotel zelf groenten en fruit voor het restaurant in een kas op het dak. Dat laatste is ook een trend in de hotelwereld, zegt Erik van Dijk van The Green Key: hotelrestaurants proberen steeds vaker lokaal en biologisch voedsel op de kaart te zetten. „Dat merkt de consument ook sneller dan een nieuw klimaatsysteem.”

Verder vragen hotels meer van hun gasten. Zo kun je steeds vaker aangeven dat je kamer niet elke dag hoeft te worden schoongemaakt en dat de handdoeken nog een dagje mee kunnen, en doen hotels het buffet in de ban: dat werkt alleen maar verspilling in de hand. Ze gebruiken vaker producten uit de regio, wat de CO₂-impact beperkt en de lokale economie bevordert. Maar om te bepalen of het hotel waar jij heen wil ook dit soort initiatieven heeft, zul je per hotel onderzoek moeten doen.

Volgens hoogleraar Duurzaam Toerisme Paul Peeters doen hotels echter nog steeds niet vaak genoeg aan duurzaamheidsinitiatieven. Zo zijn de meeste hotels nog niet bereid om van het gas af te gaan. Dat heeft onder andere te maken met hoe lastig het is om een heel hotel te verwarmen met elektrische warmtepompen en het feit dat veel hotels het gebouw niet in eigen beheer hebben. Wel wordt steeds voorzichtiger omgesprongen met het verbruik van gas – de waakvlam staat niet meer altijd aan.

De meeste hotels vragen gasten inmiddels om hun handdoeken te hergebruiken: zo bespaar je een wasbeurt. De was doen is nu eenmaal slecht voor het milieu: het verbruikt veel energie en water. Hotels verbruiken vaak honderden liters water per kamer per dag: dan loont het om minder te wassen. Ook kun je steeds vaker aangeven dat je hotelkamer niet elke dag hoeft te worden schoongemaakt. Er zit wel een kanttekening aan dit verhaal: dit is slechts een klein deel van de milieubelasting van een hotel. Als de thermostaat in de winter nog steeds erg hoog staat, dan kan het hotel zich moeilijk ecologisch verantwoord noemen.

Lees ook: Luxe én duurzaam gaat wel degelijk samen

5 Zijn er nog andere dingen die ik kan doen om mijn impact op het klimaat te beperken als ik ergens verblijf?

Ga je naar een hotel of huisje? Eigenlijk liggen de meeste zaken die je zelf kan doen wel voor de hand: als iets thuis een duurzame maatregel is, dan helpt het ook om dat in het hotel te blijven doen. Neem zelf tandenborstels, kammen en bestek mee. Toch vergeten om ze mee te nemen? Steeds vaker hebben hotels een centraal punt voor dit soort zaken, zodat ze niet onnodig wegwerpvoorwerpen op de kamers neer hoeven te leggen.

Als je lokaal voedsel eet, in plaats van naar een grote restaurantketen te gaan, dan ondersteunt dat niet alleen de lokale bevolking, maar beperkt het ook de hoeveelheid voedseltransport die nodig is. Wil je het aantal plastic flesjes dat je koopt beperken, dan is het zinnig om een eigen drinkfles mee te nemen (uiteraard alleen in landen waar kraanwater veilig te drinken is). En bestel je vis in het restaurant? Dan kun je kijken of die op de rode vislijst van bedreigde vissen staat.

Maar misschien wel het belangrijkste wat je kunt doen is de thermostaat bijstellen, zegt expert Paul Peeters. Die staat in hotels vaak veel te hoog in de winter, en veel te koud in de zomer. „En schrijf het naderhand in de evaluatie op als dat ook zo is. Meestal klagen klanten alleen als ze het koud hebben in de winter.” Zo krijgt een hotel het signaal dat de thermostaat nóg hoger moet.

Duurzaam op pad

Hoe kan je leuke dingen doen op je bestemming zonder schade te veroorzaken? Dat blijft soms ingewikkeld. Zelfs een natuurwandeling kan kwalijke gevolgen hebben, onder de verkeerde omstandigheden. We geven een aantal tips voor wie zich zorgen maakt over zijn impact op het milieu en de lokale gemeenschap.

1 Wat voor impact heeft het toerisme op de natuur in toeristische trekpleisters?

Een stad, dorp of gebied dat door toeristen wordt ontdekt, wordt natuurlijk drukker. Dat op zichzelf kan al vervelend zijn voor de lokale bevolking – denk aan de grote hoeveelheden toeristen in Amsterdam met rolkoffers in overvolle straten.

Maar ook de natuur kan ernstig lijden onder een overmaat aan toeristen. Zo moest het Zuid-Franse Parc national de Calanques de toegang flink beperken: de vele toeristen die voorbij kwamen, zorgden voor erosie in het park. Dat betekent niet alleen dat inhammen afbrokkelen, maar ook bijvoorbeeld dat de wortels van bomen bloot komen te liggen, waardoor ze sterven. Jonge bomen konden bovendien niet goed wortelen in de geërodeerde grond.

Andere risico’s: overheden die bossen kappen om plaats te maken voor toeristische infrastructuur, het vervuilen van een natuurgebied met achtergelaten afval en het voeren van dieren die voor hun eigen veiligheid niet te tam moeten worden. Tegelijkertijd kan zorgvuldig natuurtoerisme ook wél goed uitpakken. Zo worden wildparken in onder andere Kenia in stand gehouden via inkomsten uit toerisme. Die zijn hard nodig om de lokale natuur te beschermen. Of neem de Filipijnen, waar een plan voor grootschalige houtkap voor palmolieplantages werd teruggedraaid toen bleek dat ecotoerisme rendabeler was.

Lees ook: ‘Arabieren willen als ze gaan jagen in Tanzania geen koeien en Maasai zien’

2 Waar kan ik op letten als ik de natuur in ga?

Natuurgebieden hebben allemaal eigen regels, die door de beheerder worden bepaald op basis van wat de natuur daar nodig heeft. Veel is voor de hand liggend: voer niet zomaar dieren en pluk geen planten of bloemen. En: blijf op de voetpaden (of fietspaden als je met de fiets bent). Zo verminder je het risico dat je iets vertrapt of dat je een ander tot last bent. Daar gaat het soms ook mis: zo zijn er wel eens mountainbikepaden per ongeluk zo aangelegd dat ze juist veel hagedissen aantrekken, met alle gevolgen van dien.

3 Kun je op een duurzame manier aan watersport doen?

Niet-gemotoriseerde watersport, zoals met een zeil- of roeiboot, is doorgaans wel op een duurzame manier mogelijk. Maar ook daar geldt dat je op de regels voor het gebied moet letten. Sommige delen van het water zijn afgesloten, bijvoorbeeld omdat je ook met je kano nog overlast kan veroorzaken voor de lokale flora en fauna.

Wil je toch gemotoriseerd het water op? Moderne motorboten zijn vaak stiller en natuurvriendelijker dan oudere modellen, maar niet alle verhuurbedrijven bieden dergelijke boten aan. Maak je je zorgen om het milieu, dan kun je beter doorzoeken tot je er wel een vindt. De infrastructuur voor elektrische (fluister)boten komt nu langzaam van de grond. „En denk ook na over je afvalwater”, adviseert Erik van Dijk van The Green Key. „Neem een boot met een afvalwatertank of een draagbare wc, gooi vies water niet overboord.”

Maar misschien wel het slechtst voor het klimaat is de waterscooter. Die stoten veel broeikasgassen uit, zijn uitzonderlijk luidruchtig, en vaak betrokken bij ongelukken op het water.

Lees ook: Huur liever een fiets dan een jetski als je op reis bent

4 Waar moet ik aan denken als ik souvenirs meeneem?

In principe is er niks mis met het meenemen van een schelpje of een ander souvenir. Dat kan zelfs goed zijn voor je emotionele welzijn, zei Jeroen Nawijn, lector toerisme aan de Breda University of Applied Sciences (BuAS) in 2014 tegen NRC. Als je terugdenkt aan je vakantie voel je je op dat moment vaak gelukkiger, en een fysiek aandenken kan daarbij helpen. Het beste kun je volgens Nawijn een souvenir meenemen dat doet terugdenken aan een van de hoogtepunten van de vakantie – dat werkt het best.

Tegelijkertijd zijn er ook genoeg voorwerpen die een essentieel onderdeel zijn van de plek waar ze te vinden zijn, en die dus beter niet mee terug naar huis kunnen worden genomen. Veel van dit soort souvenirs zijn sowieso verboden om mee te nemen. Denk aan bedreigde plant- en diersoorten zoals koraal, ivoor, grote schelpen, het schild van zeeschildpadden, papegaaienveren en slangen-, hagedissen- of krokodillenleer. Maar ook het meenemen van oude stenen, beelden en munten, en archeologische vondsten is vaak verboden door lokale overheden. Zelfs als het dat niet is, kun je jezelf afvragen: is dit een onschuldig aandenken, of is dit mogelijk schadelijk?

Lees ook: Ook jij lijdt aan een souvenirverslaving

5 Waar kun je verder op letten op locatie?

„Houd rekening met vervoer op de plek waar je bent”, zegt hoogleraar Paul Peeters, die leiding geeft aan het Centrum voor Duurzaam Toerisme en Vervoer aan de BuAS. „Moet je echt een rondreis van duizend kilometer maken, of is er ook genoeg te zien binnen honderd kilometer?”

Je kan je klimaatvoetafdruk aanzienlijk verkleinen door verder vooral te kiezen voor het openbaar vervoer of een elektrische auto, als je er écht een wil huren. Wil je het klimaat sparen, dan heeft het zin om de reismogelijkheden van tevoren te onderzoeken. Wellicht kan je naar een plek toe zónder die binnenlandse vlucht of die four-wheel drive.

Verder geldt vooral: denk na over hoe je zelf zou willen dat toeristen zich bij jou thuis zouden gedragen. Dat er ’s avonds veel kabaal is bij het Leidseplein ligt voor de hand, dat toeristen daarna gaan spoken door de woonwijk en rotzooi op de stoep achterlaten een stuk minder. En je van tevoren inlezen kan nooit kwaad: de inheemse bevolking van Australië blijkt bijvoorbeeld ontzettend ongelukkig met alle toeristen die hun heilige berg Uluru beklimmen.

Met wat inspanningen vooraf kun je er zo wel degelijk voor zorgen dat je ecologische voetafdruk een stuk kleiner wordt – waarmee de vakantie uiteindelijk misschien wel nog veel lekkerder voelt.