Hoe heet de Dichter des Vaderlands nu? Wie is de nieuwe DiCaprio? Doe de NRC Cultuurquiz

Na binnenkomst wordt gevraagd of je je schoenen uit wil doen. In de gymzaal van een voormalige basisschool in Amsterdam-West staat in het midden een muzikant op gitaar te spelen. Of iedereen rond hem heen wil gaan staan en een kring wil vormen met elkaars handen vast. Stel je alvast voor aan de persoon naast je, is de suggestie.

De avond, met de titel Het Jaar van Verzet, georganiseerd door Marte Boneschansker, is een vorm van community-theater, waarbij de bezoeker ook deelnemer is. Elke derde donderdag van de maand, van februari tot september, is er een sessie, met gastsprekers, discussie en muziek. Na Het Jaar van Rouw, Het Jaar van Verlangen, Het Jaar van Schaduw is 2025 voor Boneschansker het jaar van verzet. Hoofdvragen: „Wanneer kom jij in verzet? Demonstreer jij of kom je liever op een andere manier in beweging?”

Op de eerste sessie in februari stellen de teamleden zich voor, nadat iedereen op kussens op de grond is gaan zitten. Onder hen twee curatoren die het programma mede samenstellen, performer Didi Kreike en Rory Ronde, de muzikant. Boneschansker verklaart haar keuze voor het thema verzet: „Voor mij is verzet een plek waar ik naar terugkeer als ik voel dat iets niet klopt. Dat gevoel negeren is niet eerlijk met jezelf leven. Ik kan me eenzaam voelen in mijn verlangen naar verzet, dus ik heb de behoefte aan een groep om me bij aan te sluiten. In een groep zijn levert conflicten op, dus ik zoek naar waar ik me thuis voel in verzet.” Haar stem slaat over, waarop ze concludeert: „Het lichaam spreekt. Ik ben bezig de verschillen te omarmen, zodat ik niet steeds hoef te voelen dat we exact hetzelfde denken.”

Alle circa dertig deelnemers hebben antwoord gegeven op de vraag: „Wat heb jij met het thema verzet?”

Onrecht

Alle circa dertig deelnemers hebben antwoord gegeven op de vraag: „Wat heb jij met het thema verzet?” Iedereen leest een antwoord van een ander voor. Uit de ingestuurde motivaties spreekt een enorme behoefte uit te zoeken hoe je je kunt verzetten tegen het groeiende onrecht in de wereld, tegen onverdraagzaamheid, tegen oorlog. De een wil niet demonstreren, de ander wil „honderdduizend mensen op straat”.

De formuleringen lopen uiteen van: „Verzet laat zien dat we geven om anderen. Ongeacht hoe ik het zelf heb, wil ik streven naar een vredige, duurzame en inclusieve wereld voor allen” tot „Verzet is essentieel om verandering teweeg te brengen in de onverdraagzame richting waarin de wereld beweegt.” De motivatie die de verslaggever moet voorlezen, is even puntig als grappig: „Altijd al een eigenwijs persoon geweest.”

De sprekers op de eerste sessie, kunstenaar-provocateur Bambí Benko en maker en performer Christophe Meierhans, zijn gevraagd hun dromen over een nieuwe wereld uiteen te zetten. Benko heeft een kruidenthee bij zich om zich voor te stellen, met bijvoet, brandnetel, chaga (een zwam) en lavendel. Bijvoet kun je ook boven je kussen hangen: „Krijg je heel intensieve dromen van.”

Benko vertelt geïnspireerd te zijn door een aan Brecht toegeschreven uitspraak: „Kunst is geen spiegel van de samenleving, maar een hamer om die vorm te geven.” Oftewel: „Als kunst politiek effect wil hebben, moet het niet de werkelijkheid weergeven, maar in die werkelijkheid ingrijpen.” Benko begon tien jaar geleden met het maken van opblaasbare barricades voor demonstraties in diverse landen.

‘Het Jaar van Verzet’, met **Bambí Benko** (l) en een bezoeker. Foto Thomas Teun Meijer

Dromen

Benko en Meierhans spreken over het belang van dromen, ook dagdromen, de toekomst voor je zien en over kunst als een manier op een andere manier naar de wereld te kijken. Het abstractieniveau is hoog, aldus een deelnemer. Waarna wordt teruggeschakeld van Engels naar een gesprek in het Nederlands, en deelnemers hun ideeën over dromen delen. Zoals: zijn onze dromen niet ook al onderdeel van „het systeem”; is onze verbeelding aan banden gelegd; moeten we eigenlijk wel willen dromen van een ideale wereld?

Besproken wordt, in een meanderende discussie, wat verzet is en hoe je dat invult. Als je het op een overkoepelend niveau met elkaar eens bent, maar niet op de details, dan kun je het beste luisteren naar je eigen gevoel over wat verzet is, zegt de een. Het is belangrijk om te begrijpen waar je je tegen verzet, zegt een ander. Wat iemand uitnodigt om te zeggen dat filosoferen over wat verzet is en hoe we het noemen, ook een privilege is. In Gaza, waar genocide wordt gepleegd, zegt ze, boeit dat mensen niet want daar staan levens op het spel. Waarop Benko inbrengt dat de urgentie tot verzet voortdurend wordt gevoeld, maar dat de vraag ook is hoe je je verzet op de lange termijn volhoudt. Bijvoorbeeld door wonen op een alternatieve plek, een commune, met gelijkgestemden. „Dat geeft vreugde en vreugde geeft kracht.”

Het is nog maar de eerste sessie van acht, maar de deelnemers lijken ondanks al hun verschillen vastbesloten samen een openhartig gesprek te voeren. Er worden volop gevoelens gedeeld, en tips en ideeën uitgewisseld. Na bijna twee uur heeft Bonestansker een slotwoord: de zoektocht in dit Jaar van Verzet is hoe kunst kan helpen de verbeelding te vinden in het verzet en hoop te blijven houden dat verzet zin heeft. Na de mededeling dat nog meer mensen zich kunnen aansluiten vanaf de volgende sessie, is er ter afsluiting livemuziek.

Het Jaar van Verzet, door Marte Boneschansker. Instromen kan nog op de eerstvolgende sessie: 20 maart. Info: marteboneschansker.com

Dinsdag 11 maartKeuring

Het indrukwekkend dikke draaiboek loopt. Mijn eerste kunstbeurs van binnenuit gaat los. De uitrol van een jaar lange minutieuze voorbereiding. En van drie weken lang, twaalf uur per dag, met honderden handen zo’n vijf voetbalvelden volbouwen. En vervolgens drie dagen om 273 individuele stands voor de beste handelaars uit de wereld in te richten. Vandaag en morgen overhandigen we dan de spreekwoordelijke sleutels aan de zogeheten vetters, de keurmeesters. Het unieke van TEFAF zit ongetwijfeld in de diversiteit van het aanbod (oude meesters, antiek, modern en hedendaags, design, juwelen, oudheid, werken op papier) maar ook in de queeste naar kwaliteit.

Zo worden ieder jaar weer alle kandidaturen van internationale deelnemers gewikt en gewogen. En worden iedere beurs weer alle prachtige objecten, weliswaar in afwezigheid van de handelaars, gekeurd door niet minder dan 250 internationale experts – fijn ook trouwens om oude bekenden uit mijn National Gallery periode terug te zien. Een zeer indrukwekkende concentratie van kennis dus vandaag op de beurs.

Directeur Dominique Savelkoul op TEFAF 2025.

Woensdag 12 maartBloemenpracht en sponsor

Stilte voor de storm. De laatste spots worden afgesteld, de laatste labels recht gehangen, de laatste stofzuigerbeurt, de laatste bloemen worden via de hoogwerkers geschikt in de opnieuw verbluffende bloemencreaties. Ik vind het heerlijk om nu rond te lopen. De duivel zit in de details.

Vanavond was ik te gast bij het exclusieve AXA XL Collectors Dinner, op de beurs onder de bloemenpracht. Na 21 jaar partnership werden zij nu voor het eerst Global Lead Partner, zowel voor onze beurs in Maastricht als in New York. Ondersteuning vanuit de privéwereld is cruciaal voor de kunsten in het algemeen, en voor TEFAF in het bijzonder.

Donderdag 13 maartMode-appgroepje

Previewdag voor kunstverzamelaars en museumdirecteuren uit de hele wereld. Wat ziet iedereen er mooi uit. De vrouwelijke teamleden begonnen een paar weken geleden met een soort mode-appgroepje – de resultaten mogen gezien worden. Mijn agenda werd op de minuut geregisseerd van ontbijt, speech, tot fotosessies, interviews en verwelkomingen. Belangrijk voor iemand die moeite heeft om op tijd te komen. Toch te laat voor de teamfoto. Jammer. Ik weet niet precies hoeveel handen ik heb geschud en hoeveel handen ik nog extra geschud zou willen hebben. Maar het zijn er honderden. Hoogtepunt was waarschijnlijk het weerzien met Mr Tokura de onovertroffen commissaris voor cultuur van Japan, die ik eerder dit jaar in Tokio bezocht.

De dag eindigde met het internationale persdiner in het mooie stadhuis van Maastricht.

Dominique Savelkoul, directeur Tefaf, overlegt met een Japanese delegatie in de brasserie.

Vrijdag 14 maartInternationale ambassadeurs

Het ritme ligt hoog. Ik kan best mijn stappenteller opnieuw installeren. Geen tijd voor gezond eten. Leve de ontdekking van rijstwafels met zeezout, rijkelijk besmeerd met pindakaas.

TEFAF floreert dankzij haar reputatie. We hebben dan ook een groep invloedrijke internationale ambassadeurs die zowel onze missie uitdragen als een vinger aan de pols houden in hun eigen gemeenschap.

Twee keer per jaar vergaderen we en daar komen heel wat bruikbare nieuwe ideeën uit. Vanavond dineerden we ook samen hier in de oude rode Gasfabriek, nu het absoluut schitterende atelier van Valentin Loellmann wiens designmeubels ook op de TEFAF te bewonderen zijn. Ik mocht naast hem zitten en naast een charmante prins – twee totaal verschillende maar erg boeiende tafelheren.

Nadien toch nog even langsgegaan bij bevriende verzamelaars en de dag – veel te laat – afgesloten op de Markt met mijn kinderen. Eentje studeert in Maastricht. Zalig dat ze er alle drie waren.

Zaterdag 15 maartRadio en fundraising

‘Een goedemorgen met Dominique Savelkoul’, op de radio bij NPO Klassiek. Ik mocht mijn favoriete muziek kiezen met mijn persoonlijke verhalen erbij. Gelukkig werd de uitzending reeds eerder in Hilversum opgenomen. Hartverwarmend om nadien de vele reacties te lezen.

In 1988 erkenden de oprichters van TEFAF het belang van Europese samenwerking en kozen ze bewust Maastricht als locatie aan het drielandenpunt. De samenwerking met de autoriteiten blijft belangrijk. Een warm onthaal voor gouverneur en burgemeester op de beurs dus.

Wist u trouwens dat de laatste F van TEFAF voor Foundation staat? The European Fine Art Foundation. Een belangrijke reden waarom ik deze baan aanvaardde. Als stichting heb je een andere verantwoordelijkheid dan winstbejag. Als stichting willen wij de kunsthandelaars zoveel mogelijk ontzorgen, willen wij aan iedere belangrijke onderhandelingstafel spreekbuis zijn voor de internationale kunsthandel en vinden we het belangrijk om meer kwetsbare initiatieven te steunen.

Daarom ga ik naar een fundraising avond voor het Cultural Emergency Response waar TEFAF al 12 jaar aan bijdraagt. Dit Nederlandse initiatief verleent wereldwijd eerste hulp aan cultureel erfgoed dat beschadigd is door conflict of rampen – een soort culturele ambulance. Alle respect. Kunst integreren in humanitaire hulpacties brengt hoop en kan soms het wezenlijke verschil betekenen tussen in leven zijn en leven.

Zondag 16 maartOchtendwandeling

Ik heb behoefte aan natuur en wandel iedere ochtend een half uurtje alleen van het hotel naar het MECC langs de Maas waar ik de laatste 50 meter steevast begeleid word door een groep ganzen. Heerlijk. Maar vandaag zijn ze er niet. Om 08.00 uur hebben we een vergadering van de Board of Trustees. Pittig om die nu te houden, maar alle leden zijn op de beurs en het blijft toch veel aangenamer om live in plaats van digitaal te vergaderen. De drukke dag vliegt voorbij. Het is zondagavond laat als ik in dierbaar gezelschap op zoek ga naar een leuk plekje om te eten. In de mooi verlichte winkelstraten geniet ik van de door TEFAF geïnspireerde etalages. Het werd restaurant Il Giardino, een vertrouwde plek waar veel kunsthandelaars zich duidelijk thuis voelen.

Maandag 17 maartAlle kunsthandelaren spreken

Dit jaar is het thema van onze Summit Re-imagening Philanthropy. De opkomst is hoog. De discussie verkent dringende kwesties, waaronder de uitdagingen die gepaard gaan met de afname van publieke financiering voor de Europese non-profit sector van beeldende kunst. Op de beurs heerst er weer een levendige drukte.

We verwachten circa 50.000 bezoekers. Maar nog belangrijker dan bezoekersaantallen is dat de verkoop goed loopt. De kunst is wereldklasse – klaar om van eigenaar te veranderen. Het is ook mijn betrachting om al onze kunsthandelaren persoonlijk gesproken te hebben voor het einde van de beurs. Naast hun passie voor kunst, ontdek ik de meest verrassende verhalen – eentje blijkt hartchirurg te zijn, een ander fokt dressuurpaarden en weer een andere is de oudste solozeiler die ooit de oversteek naar Amerika maakte. Dat men mij maar nooit zegt dat de kunstwereld saai is.