Hoe een in Iran veroordeelde Belg een pion werd in een diplomatiek spel

Schijnproces Veertig jaar cel kreeg een Belgische hulpverlener in Iran. Teheran zou hem willen ruilen voor een gevangen Iraanse diplomaat.

Demonstranten houden borden omhoog tijdens een protest in Brussel, vanwege de arrestatie van Olivier Vandecasteele Foto François Walschaerts / AFP
Demonstranten houden borden omhoog tijdens een protest in Brussel, vanwege de arrestatie van Olivier Vandecasteele

Foto François Walschaerts / AFP


Met zijn humanitaire werk bij een Amerikaanse en later een Noorse ngo in Iran was de 41-jarige Olivier Vandecasteele uit Kortrijk al maanden gestopt. In België zou hij zich gaan richten op zijn eigen bedrijfje. Hij wilde nog één keer naar Teheran, ook al hadden de Belgische autoriteiten hem dat met klem afgeraden. Om zijn appartement leeg te halen en wat financiële zaken af te handelen. Hij zou niet langer dan een weekje blijven.

Op 24 februari vorig jaar werd hij daar door de Revolutionaire Garde, het Iraanse militaire elitekorps, opgepakt en in de beruchte Evin-gevangenis vastgezet, naar verluidt in een speciale vleugel voor politieke gevangenen. Later werd hij naar een onbekende locatie overgebracht. Volgens zijn familie zit hij tot vandaag de dag in een isoleercel, het licht dag en nacht aan. Hij heeft een paar keer met hen mogen bellen. Alleen de Belgische ambassadeur in Iran mag hem bezoeken.


Lees ook: Martelingen behoren tot vaste repertoire in Iraanse gevangenissen

Waarom moesten ze hem hebben? Voor zijn familie was het lange tijd gissen. In de zeven jaar die Vandecasteele in Iran werkte, waren de overheidsdiensten juist blij met hem geweest, zei zijn zus Nathalie vorige week in het Belgische weekblad Knack. Hij zou met Europees geld voor bijna een miljoen Afghaanse vluchtelingen onderwijs en medische zorg hebben geregeld.

Hij wist volgens zijn zus precies wat hij moest doen om niet in de problemen te raken. Het lijkt er nu op dat hij domme pech heeft gehad, en een pion in een diplomatiek spel is geworden. Iran zou hem willen ruilen tegen een hooggeplaatste diplomaat die vastzit in België.

Diplomatieke onschendbaarheid

Assadollah Assadi werd in 2018 door de Belgische politie opgepakt voor zijn rol bij een verijdelde aanslag op een massabijeenkomst van de Iraanse oppositie, in een voorstad van Parijs. Hij gebruikte zijn diplomatieke onschendbaarheid om de aanslag in meerdere landen voor te bereiden. Begin 2021 werd Assadi door een rechtbank in Antwerpen veroordeeld tot een celstraf van twintig jaar voor terrorisme. Iran reageerde woedend. Met Assadi’s arrestatie zouden internationale verdragen rond diplomatieke relaties zijn overtreden. Belgen kregen een negatief reisadvies voor Iran. Niet veel later verdween Vandecasteele.

Achter de schermen werkte België aan een omstreden uitleveringsakkoord met Iran waarmee het mogelijk zou worden gevangenen uit te ruilen. Officieel werden er geen namen genoemd, maar aangenomen werd dat Assadi aan Iran zou worden uitgeleverd, in ruil voor Vandecasteele of Ahmadreza Djalili, een gastdocent aan de Vrije Universiteit van Brussel die al in 2017 in Teheran ter dood werd veroordeeld wegens spionage.

De Belgische regering stemde eind juli in met de zogenoemde Irandeal, maar dat leidde tot felle protesten van de Iraanse oppositie, die naar het Belgische Grondwettelijk Hof stapten. Volgens hen zal Assadi bij terugkeer in Teheran meteen worden vrijgelaten.


Lees ook: België effent weg voor deal met Iran over uitwisseling van gevangenen

In november doken er plots beelden op van Olivier Vandecasteele, ernstig vermagerd door een gedeeltelijke hongerstaking. In wat experts een schijnproces noemen werd hij tot 28 jaar cel veroordeeld wegens spionage, samenwerken met de VS tegen Iran, geldsmokkel en witwassen. Volgens zijn familie zit hij al die tijd al in eenzame opsluiting. Hij zou een infectie aan zijn voet hebben en al zijn teennagels zijn kwijtgeraakt. De Verenigde Naties en Amnesty International hebben „de onmenselijke omstandigheden” waarin Vandecasteele wordt vastgehouden, marteling genoemd.

Vorige maand besloot het Grondwettelijk Hof van België de Irandeal te schorsen, om binnen drie maanden een definitief oordeel te vellen. Vanuit Teheran nam de druk verder toe; de straf van Olivier Vandecasteele werd verzwaard naar veertig jaar cel en 79 zweepslagen. Daarop besloot hij zijn hongerstaking te stoppen. Zijn familie vreest het ergste als er niet snel iets aan zijn situatie verbetert.

Vanuit de Belgische regering klinken strijdbare geluiden. Justitieminister Vincent Van Quickenborne (Open VLD) zei zondag in het tv-programma De zevende dag dat hij er alles aan zal doen om Vandecasteele vrij te krijgen. „We zullen daarin slagen, ik verzeker u dat.”