Hoe een Gronings dorp in actie kwam en het lokale zwembad open wist te houden

Posted on August 7, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Zwembadverzet In Finsterwolde kon het zwembad volgens de gemeente wel dicht. De bewoners vonden van niet.

7 augustus 2023 om 20:30

Leestijd 8 minuten

Om 7:45 staat de deur van het overdekte zwembad in Finsterwolde wijd open. Home sweet home, staat op een pot met neptulpen op de receptiebalie. Bij het bad vegen twee zwemjuffen met wissers de lichtgele tegels droog – door noodweer de avond ervoor is water omhooggekomen uit de putten. Zonlicht valt door de hoge ramen. Een vrouw in badpak laat zich zakken in het water van 29 graden. Een man met duikbril doet de borstcrawl in baan 1.

Een doorsnee-ochtend in een doodgewoon dorpszwembad – dat er bijna niet meer was geweest. De gemeente Oldambt, waartoe Finsterwolde behoort, besloot vorige zomer het zwembad met sporthal en sportcafé per 1 januari 2023 af te stoten, om jaarlijks vijf ton te bezuinigen op sport. Bewoners kwamen in opstand – en bleven in opstand. Ze stelden voor het zwembad dan maar zelf te gaan exploiteren.

Makkelijk kan dat niet zijn, als het vijf ton per jaar kost. En waarom, als nog geen tien kilometer verderop in Winschoten, ook gemeente Oldambt, een groter overdekt zwembad ligt waar iedereen terechtkan? Over een historisch geïnspireerd volksprotest en de weldaad van een zwembad in de buurt.

De zwemjuffen

Of ik gezien heb, vraagt Janneke Molenberg (61), die vanuit een witte plastic stoel toezicht houdt op de banenzwemmers, dat dit zwembad bijna vijftig jaar geleden is geopend door zwemkampioen Enith Brigitha? Ze staat op om het jaartal na te kijken op de tegel bij de ingang. „1975.” Molenberg, in zwart badpak en sportbroek, leerde nog zwemmen in het buitenbad dat daarvóór op deze plek lag, met koud water. Later was ze lid van de zwemclub – „dit was mijn tweede huis” –, nog later maakte ze van haar hobby haar beroep. Veertien jaar geeft ze de dorpskinderen zwemles. Als ze langs de kant staat bij de avondvierdaagse wordt ze aan een stuk door begroet.

Carla Bijl (49) werkt bijna 25 jaar in het zwembad en woont ertegenover. Ze coördineert de lessen, maakt de diploma’s, geeft peuter-kleuterzwemmen, doet de „gymnastiekgroepen” en de Aquavitaal-groep voor ouderen in ondiep water – het zwembad heeft een beweegbare bodem. Bij sluiting zou het zwempersoneel aan de slag kunnen bij het zwembad in Winschoten. De kinderen die ze lesgeven kunnen ‘mee’ daarnaartoe. Maar de ouderen lang niet allemaal, zegt Carla Bijl. Zeker niet zij die hun auto al hebben weggedaan. „Die gaan echt niet op het fietsje naar Winschoten.”

De banenzwemmers

Harry (81), zijn achternaam wil hij niet in NRC, wipt rond half tien binnen in het sportcafé voor een kop koffie. Tot voor kort zwom hij hier ook, twee keer per week, maar het ging niet meer. „Ik werd bang. En dan zonk ik.” „Moesten we hem weer opduiken”, zegt Peter Buiter (68), net klaar met banenzwemmen, op de stoel naast hem.

Het sportcafé bestaat uit een lange bar met krukken en een zaal vol tafels en stoelen. Op de bar staat een houder met verpakte stroopwafels en gevulde koeken.

Peter Buiter en zijn vrouw Thea Gielleit (71), oud-gemeenteambtenaar, delen een vijftigbadenkaart en komen, meestal op de fiets, vanuit hun woonplaats Hongerige Wolf naar het zwembad. Al 24 jaar. Zij: „Ik vind het schapenhok zo leuk, dat is de grote kleedkamer. Ik heb me nog nooit omgekleed in zo’n klein hokje.” Hij: „Dit is ook het enige zwembad waarvan je een telefoontje krijgt als je twee keer niet komt. Van wat is er aan de hand.” Zij: „Je bent vergroeid met het zwembad. Je komt mensen tegen, maakt een praatje.” Tegen haar man: „Weet je Ted nog, die zwom onder je door. Ted hield van de vrouwen. Ik had dat helemaal niet in de gaten.”

Als ze naar het zwembad in Winschoten zouden moeten, dan stopten ze. „Ik ben er één keer geweest, ik vond het vreselijk”, zegt Thea Gielleit. „En het water is veel kouder.” Winschoten, vertelt ze, krijgt een nieuw gemeentehuis voor ruim 30 miljoen euro. „Maar er is geen vijf ton voor het zwembad in Finsterwolde. Ik weet dat je dat los van elkaar moet zien, maar ik vóél het wel. Toen ik nog bij de gemeente werkte zei ik al: vergeet de dorpen niet. Het allerergst van zo’n besluit is dat de inwoners ontkend worden. Genegeerd.”

De activiste

Brunette Sanders (53) uit Bad Nieuweschans werkte jarenlang in een truckerscafé bij de grens en kwam nooit in het zwembad van Finsterwolde. Maar ze zit wel in het Actiecomité Behoud MFC De Hardenberg – zoals het sportcomplex officieel heet. „Er kwamen twee ouders aan de deur die vroegen of ik iets voor hen kon betekenen.” De ouders, die niet wilden dat het zwembad dichtging, wisten dat ze op de lijst heeft gestaan van de Verenigde Communistische Partij (VCP). „Mijn vader zat in de kartonnage. Hij heeft nog de wilde stakingen gedaan.”

Samen met het actiecomité bezocht Brunette Sanders elke raadsvergadering. Met een gehuurde geluidswagen reden ze door de dorpen – „zonder vergunning”, zegt ze met glinsterogen – om mensen op te roepen lawaai te maken. Sommige raadsvergaderingen werden zo massaal bezocht, dat een deel van de burgers moest worden ondergebracht in de naastgelegen jazzclub. Het college kreeg een rouwboeket aangeboden met de tekst ‘R.I.P. De Hardenberg’ op het lint. „Zo verdrietig en boos waren we met elkaar.” Er kwam uitstel van de sluiting, tot 1 juli 2023, en een jaar langer voor de sporthal, maar verder week de gemeente niet: het zwembad moest dicht.

Toen zocht het actiecomité het hogerop. Ze gingen naar een bijeenkomst in Delfzijl over de parlementaire enquête gaswinning – Oldambt ligt aan de rand van het aardbevingsgebied –, bezochten de commissaris van de koning. Tot in de Tweede Kamer toe kwam het zwembad van Finsterwolde aan de orde. Een in juni aangenomen motie van PvdA-Kamerlid Henk Nijboer verzocht het kabinet ervoor te zorgen dat er geen voorzieningen meer verdwijnen in het aardbevingsgebied – zoals het zwembad van Finsterwolde. Staatssecretaris Hans Vijlbrief (Mijnbouw, D66) zegde toe voor het zwembad zijn best te doen.

De ouders en kinderen

Drie moeders uit Midwolda, zonnebrillen op het haar, zitten op de barkrukken te kletsen. Bianca Heikens (41) filmt door het binnenraam van dichtbij hoe haar dochter van zes, op les voor haar A-diploma, door een hoepel het water in duikt. Ze moet er niet aan denken dat het zwembad dicht zou gaan, zegt ze. „Wij gaan er gewoon vanuit dat het blijft.”

„Het is de laatste plek in Finsterwolde waar nog dingen voor kinderen georganiseerd worden”, zegt Angelique Kuil (42), medewerker bij een dagbesteding voor dementerende ouderen. „Het dorpshuis en het jongerencentrum zijn al weg.” Haar zoon (10) gaat op woensdagmiddag vrij zwemmen. Haar dochter (13) zit op de zwemvereniging en traint drie keer per week. De zwemvereniging houdt spelavonden in het sportcafé.

Anke Ploeger (31), constructeur in de bouw, woont sinds een jaar in een nieuwbouwhuis vlak achter het zwembad. „Belachelijk”, vond ze het besluit om het zwembad weg te bezuinigen. „Ik snap de logica niet. Sport en bewegen is hartstikke belangrijk. Juist ook voor kinderen. En dan gooien ze iets dicht wat zo mooi en zo dichtbij is.” Haar kinderen – een zoon van drie en een babydochter – gaan hoe dan ook niet op zwemles in Winschoten. „Ze hoeven daar niet nog meer aan ons te verdienen.”

**Carla Bijl** checkt de temperatuur en het chloorniveau in het zwembad. Foto Catrinus van der Veen

De voorzitter

Dit deel van zuidoost-Groningen heeft een lange geschiedenis van armoede én rebellie. Landarbeiders kwamen in opstand tegen hereboeren. Langer dan waar ook in Nederland hield in de dorpen Beerta en Finsterwolde het communisme voet aan de grond.

André Hateboer (62), de voorzitter van de stichting die het sportcomplex wil overnemen, was een van de eerste ‘nieuwelingen’ die lid mochten worden van de tennisclub, vertelt hij in het sportcafé. Dat was voorbehouden aan notabelen en boeren. Hij is vier jaar geleden gestopt met werken. Zijn laatste baan was bij een bank, ooit begon hij bij de post. Twee van zijn zoons, fiscalist en profvoetballer, hebben vastgoed „waarvoor ik concierge mag spelen”. En hij verhuurt twee huisjes aan toeristen.

In het zwembad kwam hij bijna nooit. Maar toen vorig jaar „out of the blue” in het streekblad stond dat het dicht moest, werd hij woest. „Ik ben getriggerd door het onrecht.” Vier jaar geleden was het zwembad nog voor drie ton gerenoveerd. Twintig jaar geleden werden er een sporthal en een sportcafé bijgebouwd. Dat was ook omdat vlakbij een nieuw dorp verrees, Blauwestad, dat vermogende huizenkopers naar het gebied moest trekken. Beerta en Finsterwolde leverden er andere voorzieningen voor in. En nu zou dit sportcomplex óók verdwijnen?

Winschoten, waar het gemeentebestuur zetelt, ligt net onder de A7. Hateboer mobiliseerde acht dorpen bóven de A7, waaronder Bad Nieuweschans, Hongerige Wolf en Midwolda. Een inzamelingsactie bracht ruim 74.000 euro op. Na een oproep meldden zich meer dan zeventig vrijwilligers om te helpen het sportcomplex draaiend te houden. „Het zelfbeeld van veel mensen hier is laag”, zegt hij. „Mensen zijn gelaten, denken: ‘de gemeente bepaalt’. Wij zeggen nu tegen de gevestigde orde, tegen alle verwachtingen in: Ja ho even, dit gaan we niet doen.”

De wethouder

Het hardnekkige protest heeft wethouder Erich Wünker (57, VVD) van de gemeente Oldambt niet verrast, zegt hij. „Zeker als je kijkt naar wat er op het platteland al is verdwenen aan scholen, buslijnen, winkels.” Ook „vanuit de historie” begrijpt hij dat de dorpen zich achtergesteld voelen. „Maar het is niet zo dat we als college een deel van de gemeente niet in beeld hebben, integendeel. Alleen hebben we niet overal geld voor en moeten we keuzes maken.” Gegeven de noodzaak tot bezuiniging was afstoting van het zwembad volgens hem een logische beslissing. Meer dan één overdekt zwembad kan een gemeente eigenlijk niet dragen, en fusiegemeente Oldambt had er twee sinds de herindeling in 2010. En dat nieuwe stadhuis in Winschoten van 30 miljoen? Ook noodzakelijk, zegt hij. De gemeente huist op drie locaties in verouderde gebouwen. De kosten van renovatie en verduurzaming zouden nagenoeg even hoog zijn.

De toekomst

Na maanden touwtrekken over geld is het sportcomplex van Finsterwolde vorige maand op de valreep gered. De gemeente bleek bereid eenmalig 4,5 ton bij te dragen voor onderhoud en verduurzaming – nadat de staatssecretaris had toegezegd dat drie ton terugkomt uit de pot met leefbaarheidsgelden voor Groningen. De komende tien jaar huurt de gemeente de sporthal voor bewegingsonderwijs op de basisscholen. De verkoop moet nog worden geregeld, maar alles wijst erop dat het zwembad na de zomersluiting op 4 september weer opengaat. „Ik ben blij dat we erin geslaagd zijn het burgerinitiatief alsnog te steunen”, zegt wethouder Wünker. „Het is natuurlijk best een uitdaging om het met vrijwilligers in de benen te houden.”

André Hateboer is optimistisch. „Een zwembad is lastig rendabel te krijgen maar we zetten vol in op verduurzaming, en de combinatie met sporthal en sportcafé gaat genoeg inkomsten genereren.” Belangstelling genoeg, zegt hij, van potentiële huurders. De handboogvereniging wil iets, de wandelclub, een volleybalclub, een revalidatiecentrum. In het glazen hokje bij de ingang wil hij een lifestylecoach neerzetten. „Om ook de ouderen binnen te trekken. Die man of vrouw van negentig die denkt: ik ben best vitaal, wat zou ik nog kunnen doen aan beweging?” Hij denkt aan valpreventie. Fysiotherapie in het zwembad op onrendabele uren. Walking voetbal voor mensen die niet meer kunnen rennen. „Daar is héél veel subsidie voor.”

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 8 augustus 2023.

Opinie | Als ophefdwang de politieke agenda kaapt

admin
November 16, 2024
0

OEen tijdsverschijnsel: ophefdwang. Een evenement neemt een onverwachte wending. Mensen zijn verrast, overvallen, ontdaan. Online wordt het voorval op basis van korte videofragmenten en vaak anonieme getuigenissen in een mum van tijd geïnterpreteerd en gedefinieerd. Beeldvorming verdringt de werkelijkheid: de ophefdwang begint.

Zo ging het ook eind vorige week. Ongemakkelijke beelden van nachtelijk geweld tegen Israëlische voetbalsupporters in Amsterdam, politici uit Israël en Nederland met beladen vergelijkingen op sociale media. En nog voordat de precieze feiten bekend waren, laat staan verklaard, was de analyse gereed en het oordeel geveld.

Ineens zat het land, en de Kamer, in een heftig debat over antisemitisme.

Bij ophefdwang hoort ook dat iedereen die liever wacht totdat de feiten vaststaan – politici, media, deskundigen – wordt gedwongen zich in het debat te mengen. Ook al zijn de grenzen al getrokken. Je zag het toen de Kamer woensdag bijeenkwam: de goed-foutkeuze was al gemaakt. Goed was: „benoemen”, zoals Geert Wilders deed. Fout was: nuance.

Zo ontstond een dynamiek waarin politici meer aanzien verwierven naarmate ze hardere actie tegen het antisemitisme eisten. (Uiteraard pleitte niemand vóór antisemitisme, maar enfin.) Wie nazei dat „zachte heelmeesters stinkende worden maken” (Caroline van der Plas, BBB), dat „wegkijken” verkeerd is (Dilan Yesilgöz, VVD), dat „de zwijgcultuur” doorbroken moet worden (Nicolien van Vroonhoven, NSC), kon comfortabel aansluiten bij de rechtse meerderheid.

Toch klopte hier vrij veel niet. Zo hielden de zorgen over antisemitisme in rechtse partijen de laatste tijd niet echt over. Wilders’ eigen vicepremier, minister Fleur Agema (VWS, PVV), toonde eind oktober geen enkele betrokkenheid bij het groeiende aantal antisemitische incidenten: ze besloot te bezuinigen op het Joods Maatschappelijk Werk.

„In een tijd waarin er een explosieve stijging waarneembaar is van het aantal antisemitische incidenten in Nederland, is het kunnen bieden van psychosociale ondersteuning van groot belang”, reageerde het Joods Maatschappelijk Werk ontzet.

De PVV als het erop aankomt: geen daden maar woorden.

Zwaardere straffen?

In dezelfde categorie paste dat de hele coalitie, Wilders voorop, deze week zwaardere straffen voor antisemitisme bepleitte. Maar uit de PVV-inbreng in een recent debat over een initiatief van Frans Timmermans (GL-PvdA) en Mirjam Bikker (CU) om de straffen op discriminatie, inclusief antisemitisme, met een derde te verhogen, bleek een andere houding. „De PVV heeft […] ernstige twijfels bij dit voorstel”, zei het PVV-Kamerlid Emiel van Dijk. BBB was eveneens sceptisch.

Ook dat is handig aan ophefdwang: het schept ruimte je daden, of het gebrek daaraan, te laten verdwijnen in een wolk van actuele verontwaardiging.

De coalitie claimde dat „het benoemen” van de „rol van nieuwkomers” (Yesilgöz) bij het groeiend antisemitisme jaren onmogelijk was. Reden waarom de integratie (hallo, 2004) zou stokken.

Een gebied waar misverstanden altijd op de loer liggen. Zo vond ik in de databank een onderzoek (2015) van het Verwey-Jonker Instituut naar antisemitisme onder jongeren, waarin wordt vastgesteld dat „antisemitische uitingen lang niet altijd gepaard gaan met negatieve opvattingen over Joden in Nederland”.

Een nuance die deze week verloren ging. Dus je kon je afvragen hoe verstandig het was dat politici vooral afgingen op stoere taal („Jodenjacht”) in Telegramgroepen. Ik heb wel eens appgroepen van politici kunnen bekijken, en daar kan het er ook wild aan toegaan.

Speld

Het is vanzelfsprekend goed mogelijk dat antisemitisme een rol speelde bij deze geweldsuitbarsting, maar wie het land regeert moet zorgvuldig blijven. Want hoe het precies zit met dat geweld, wie het toepaste, met welke motivatie, is deze week onopgehelderd gebleven.

Timmermans zei woensdag dat je Jodenhaat niet kunt bestrijden met moslimhaat. Voor de coalitie veel te genuanceerd – maar geen speld tussen te krijgen voor wie oog heeft voor maatschappelijke verhoudingen.

Die onderzoekers uit 2015 constateerden ook dat islamitische jongeren vooral moeite hebben met aandacht voor antisemitisme omdat ze vinden dat hun eigen discriminatie of die van Palestijnen daardoor ondersneeuwt. Gezien de eindeloze reeks bewijzen van moslimdiscriminatie, op de arbeidsmarkt en daarbuiten, én de Israëlische belegering van de Gazastrook, kan elke politicus begrijpen dat dit sentiment sinds 2015 niet verminderd zal zijn.

En je mag toch hopen dat acceptatie van discriminatie of van de Israëlische aanpak in Gaza niet tot de integratievereisten behoren.

De paradox: cursussen antisemitisme „roepen eerder antisemitische reacties op dan dat ze die tegengaan”, constateert dat onderzoek uit 2015. Verstandiger is het daarom antisemitisme niet te benoemen. Ga eerder „een brede discussie over discriminatie aan […], waarin antisemitisme een onderdeel is”, aldus het rapport.

En, zou je erbij zeggen: bekijk álle feiten. Een van de ernstigste antisemitische misdaden van recente datum, de projectie van een antisemitische tekst op het Anne Frankhuis vorig jaar, werd gepleegd door een Pools-Canadese neonazi.

Dempen

Feit is dat de politiek ook hier deze week het omgekeerde deed. Wilders’ roep om „keihard aanpakken” zette de toon. Een NRC-stuk van Marcel Haenen toonde de paradox: waar politici escaleerden, inclusief premier Dick Schoof, wilde de politie deëscaleren. „Politici zouden de vreselijke incidenten juist moeten dempen in plaats van uitvergroten”, zei José Rooijers, sectorhoofd bij de politie Oost-Nederland.

Ook haar agenten werkten in Amsterdam. „Politici zijn alleen maar bezig meer aanhang te zoeken in plaats van ervoor te zorgen dat we weer vreedzaam met elkaar kunnen samenleven.”

Zo vergrootte de ophefdwang ook de beruchte kloof tussen beleid en uitvoering. Dezelfde kloof die mede de Toeslagenaffaire en de Groninger gasaffaire veroorzaakte. In een uitvoerig onderzoek uit 2021 concludeerde een Kamercommissie dan ook dat politici juist beter naar uitvoerende diensten, zoals de politie, moeten luisteren. „Geef de uitvoering meer waardering en de professionals meer zeggenschap.”

Ook dat was de coalitie dus vergeten. Zo trotseerde ze een massa politiek-bestuurlijke kennis. Na een campagne vol migratieclaims vorig jaar, na maanden coalitiecrisis over onrechtstatelijk asielbeleid dit jaar, voldeed Den Haag nu aan een volgend PVV-verlangen: heropening van het 25 jaar oude integratiedebat. „Het land uit met dat tuig”, aldus Wilders.

Dit laatste moest natuurlijk waargemaakt worden, en het leidde er woensdag opnieuw toe dat een roekeloze Wilders-eis werd omgevormd tot bijna-beleid: Schoof zegde „onderzoek” toe naar de mogelijkheid het paspoort in te trekken van mensen met een dubbele nationaliteit die een antisemitisch misdrijf hebben gepleegd.

Het was, volgens de logica van de ophefdwang, alweer groot nieuws. Maar toen de spanning later op de avond uit het debat was, vroeg CDA-leider Henri Bontenbal minister van Justitie David van Weel (VVD): hoe kansrijk is dit nou?

Leegte

Het werd het meest verhelderende moment van de hele week. Je ontneemt die veroordeelde terrorist het Nederlands paspoort, zei Bontenbal, maar dan loop je het gevaar dat hij in het land blijft en de overheid het zicht op die persoon verliest.

Van Weel beaamde het. „Er zitten ook nadelen aan.” Dan moeten we misschien niet doen, concludeerde Bontenbal, alsof hiermee „het integratieprobleem of de problemen met antisemitisme worden opgelost”.

De kern van de zaak. De betekenis van deze beleidskeuze was hol: wat actie tegen antisemitisme moest lijken, was een te groot risico voor de nationale veiligheid (en vermoedelijk dus alleen spektakelleegte).

Dit alles mede mogelijk gemaakt door Dick Schoof, de oud-secretaris-generaal van het ministerie van Justitie die echt wel beter weet. Het tragische is dat ook hij nu ervaart hoe het is om jezelf uit te leveren aan een populaire maar grillige leider.

Machiavelli beschreef zijn positie al in paragraaf VII van De heerser (1532): „Zij die alleen door een gelukkige samenloop van omstandigheden van gewoon burger heerser worden, kost het weinig moeite het te worden, maar veel om het te blijven.”

Column | Wat Europa moet doen om geen economisch museum te worden

admin
November 16, 2024
0

Wordt Europa een economisch museum? Die vraag zorgt al een tijdje voor buikpijn bij Europese bestuurders, want de Europese economie lijkt achter te blijven bij de Chinese en de Amerikaanse. En nu komt Donald Trump daar overheen met zijn dreigement een handelsoorlog met de EU te ontketenen.

Wat moet Europa doen om economisch het hoofd boven water te houden?

Eerst en vooral onderhandelen met Trump. De EU exporteert meer goederen naar de VS dan we er vandaan importeren (bij diensten is het andersom). We hebben er dus alle belang bij om te voorkomen dat Trump op alle invoer uit Europa een ‘belasting’ heft van 10 of 20 procent .

Die deal zou – in theorie – makkelijk te maken moeten zijn, want zo’n handelslieverdje is de EU niet. De EU heft ook importtarieven op producten van buiten: 10 procent op auto’s bijvoorbeeld, terwijl de VS het houden bij 2,5 procent. „De EU kan Trump voorstellen dat Europese tarief naar 2,5 procent te verlagen,” zegt de Duitse econoom Daniel Gros. Hij was lang directeur van de Brusselse denktank Centre for European Policy Studies.

Zelfs als Trump wel alle Europese export naar de VS te grazen neemt, is er nog hoop volgens Gros. Trump dreigt immers met nog veel hogere tarieven op Chinese producten: van 60 procent. Zolang Trumps tarieven op Europese producten lager zijn, heeft Europa een relatief voordeel. „Op de Amerikaanse markt hebben Europese bedrijven dan geen last van Chinese concurrentie.” Het is een klassieke economenwijsheid: als twee landen het moeilijk maken om met elkaar te handelen, kan de rest van de wereld winnen.

Het gevaar is nu dat Europa zijn grote bedrijven gaat beschermen

Maar daarmee is Europa er nog lang niet. Want de EU lijkt economisch stil te staan terwijl de VS en China razendsnel vernieuwen. De VS en China lopen voorop in nieuwe bedrijfstakken, zoals kunstmatige intelligentie (AI) en groene technologie. Op het lijstje met de grootste bedrijven ter wereld domineren de VS en China.

Als Europa zichzelf niet als de donder opnieuw uitvindt, is het gedoemd tot „een langzame doodsstrijd”, waarschuwde econoom Mario Draghi begin september in een rapport over de staat van de Europese economie.

Wat moet Europa doen? Gros was in oktober een dag lang op het Ministerie van Financiën om daarover zijn advies te presenteren en in discussie te gaan met andere economen. Hij is het eens met Draghi dat Europa meer moet innoveren. „Als Europa wil meetellen in de wereld, onafhankelijk wil worden van de VS en de Russische wraakzucht wil kunnen weerstaan, moet Europa sterker worden in high tech,” zegt hij aan de telefoon. Hij bedoelt: in zeer innovatieve techbedrijven zoals biotech, software, computertechniek, digitale diensten, AI.

Voor innovatie en vernieuwing leunt de EU al decennia op wat Gros ‘mid-tech’- bedrijven noemt, zoals autofabrikanten. Die zijn middelmatig innovatief. Terwijl in de VS de autofabrikanten in 20 jaar voorbij zijn gestreefd door techbedrijven als Google, Meta en Microsoft.

Dat verklaart ook waarom bedrijven in de VS meer in innovatie investeren: dat doen hightechbedrijven nou eenmaal veel meer. Het probleem zit níet in Europese bedrijven zelf. Amerikaanse en Europese autofabrikanten geven evenveel uit aan R&D. Het probleem zit in de structuur van de Europese economie: we hebben veel minder hooginnovatieve bedrijven.

Hoe die structuur te veranderen? Draghi adviseert 800 miljard euro te steken in het stimuleren van innovatie en industrie. Gros betwijfelt of dat werkt. Het geld van overheden moet vooral anders worden besteed. De VS subsidiëren vooral zeer prille vindingen waarvan nog onduidelijk is of ze levensvatbaar zijn, laat Gros in een studie met andere economen zien. De EU richt zich juist op vindingen en bedrijven die de zeer riskante fase zijn ontgroeit. Zo blijft de EU zich volgens Gros vernieuwen in bedrijfstakken die het al kent. Richt dat EU-geld op prillere vindingen.

Draghi adviseert van de EU meer één markt te maken door regels te harmoniseren, bijvoorbeeld ook voor jonge bedrijven die financiering zoeken. Pas dan kunnen Europese bedrijven groot genoeg worden, en vertrekken veelbelovende jonge bedrijven minder vaak naar de VS.

Dat is belangrijk, vindt ook Gros, maar niet de gouden sleutel. „Kijk naar Zwitserland, dat is geen onderdeel van de EU en heeft wel grote hoogtechnologische bedrijven.” Gros denkt dat jonge vernieuwende bedrijven naar de VS vertrekken om een andere reden: ze zijn daar flexibeler. Ze kunnen een nieuwe afdeling openen en een andere sluiten omdat personeel makkelijker is te ontslaan.

„Veel ondernemers probeerden een elektrische auto te maken op hetzelfde moment als Elon Musk. De meeste stopten. Musk kon het blijven proberen omdat hij mensen kon aannemen en ontslaan.” Daar zit de kern van het Europese probleem volgens Gros: „Bedrijven in Europa hebben de neiging te investeren in wat ze kennen want de kosten van falen zijn heel hoog.” Maak die kosten lager door ontslagregels te versoepelen.

Het gevaar is nu dat de EU vooral zijn bestaande bedrijven meer gaat beschermen, bijvoorbeeld tegen concurrentie uit China. Draghi pleit voor minder strikte regels: om Europese kampioenen te creëren zouden fusies tussen bedrijven vaker moeten worden toegestaan. Maar op die manier wordt de EU niet opeens wèl hoogproductief. Integendeel. „Als we onze auto-industrie afschermen voor concurrentie uit China is over tien jaar de hele wereld overgestapt op elektrische auto’s en maken wij nog brandstofauto’s.”

De les die de EU moet trekken uit het Chinese en Amerikaanse succes is niet: bescherm bestaande grote bedrijven meer tegen de tucht van de markt. Want dan krijg je het slechtste van twee werelden: bedrijven die markten domineren zoals de techbedrijven in de VS, maar die anders dan de Amerikaanse techbedrijven slechts middelmatig productief zijn. De les is wel: met slim beleid kunnen landen veel bereiken.

Marike Stellinga ([email protected]) is redacteur van NRC en kijkt op deze plek met een economische bril naar ontwikkelingen in politiek en samenleving.

Column | Europa verandert als een gek

admin
November 16, 2024
0

Orhan Pamuk heeft ooit geschreven dat Europa voor mensen als hij, die langs de buitengrenzen leven, „vooral een droom is die constant van gezicht en van karakter verandert”. Steeds als je denkt dat je weet wat Europa is en wat het voor je betekent, noteerde hij in de essaybundel De Andere Kleuren, dan ontsnapt het je weer en neemt het nieuwe gedaantes aan.

Goed gezien. Velen zijn sinds 5 november zo hard bezig geweest met alle denkbare redenen opsommen waarom Europa onmogelijk overeind kan blijven in een wereld gedomineerd door alpha males als Trump, Poetin en Xi, dat ze amper merken dat sommige dingen, eh…, nu al zijn gaan schuiven. En flink ook. Neem alleen al één terrein, defensie.

Eerste verschuiving. Op de dag dat Donald Trump de verkiezingen won, viel de Duitse regering. Iedereen riep dat dit niet op een ongelukkiger moment had kunnen komen. Frankrijk draait in de rondte met een zwakke president en een minderheidsregering wier ontwerpbegroting voor 2025 muurvast zit in de Assemblée met 3.500 amendementen, deels zelf ingediend door ontevreden coalitiepartijen. En nu keert Duitsland ook in zichzelf, met verkiezingen in februari? Zonder sterke Frans-Duitse motor om de Europese kar te trekken, concluderen velen, wordt het niks met het Europese antwoord op Trump. Och en wee.

Maar wacht even. Waarom viel de Duitse regering precies? Kanselier Scholz zei het zelf: omdat de minister van Financiën weigerde meer geld uit te trekken voor Oekraïne, juist nu dat onder Trump keihard nodig is. Eindelijk, eindelijk, stuurt de kanselier van Europa’s grootste economie zijn vrekkige minister de laan uit, omdat hij snapt wat ‘Trump-II’ betekent: dat Europa, dat nu al materieel en financieel meer steun naar Oekraïne stuurt dan de VS, meer moet doen. En dat juist Duitsland zijn snor niet kan drukken. Zo bezien is de val van de regering-Scholz uitstekend nieuws.

Beter nog, de gedoodverfde winnaar van de verkiezingen in februari, de conservatief Friedrich Merz, onthulde deze week dat ook hij flexibel wil zijn met de Schuldenbremse. Vanwege Trump, en vanwege de extra last die Europa vanaf nu voor zijn eigen verdediging moet dragen. Hoe helder wil je het hebben? Natuurlijk kan alles nog tachtig keer van een klif vallen. Zo gaat dat in een democratie. Maar als je alleen focust op wat er fout kan lopen, heb je wel een doorbraak richting potentiële Zeitenwende gemist waar de rest van Europa al drie jaar desperaat op wacht.

De Europese Commissie werd vaak weggezet als ‘bureaucratisch’ en ‘star’. Well, look again

Tweede verschuiving. De Poolse premier, Donald Tusk, wil met Britten, Balten en nordics een defensie-alliantie vormen om meer te doen voor Oekraïne en Europese defensie. Sommigen vrezen dat Europa nu gaat splijten in een terughoudende helft en een activistische helft. Europese landen staan er immers allemaal anders in. Maar wacht even. Juist op defensiegebied draait alles in Europa om landen die zelf initiatieven nemen. Dat de noord-oostflank, grenzend aan Rusland of Oekraïne, verder wil gaan dan de west-zuidflank is geografisch gezien logisch. Zolang er goede coördinatie is met de NAVO en andere Europese initiatieven, kan dat juist een plus zijn.

Derde verschuiving. Die kwam van de Europese Commissie, de Europese instelling die vaak wordt weggezet als ‘bureaucratisch’ en ‘star’. Well, look again. Omdat Europa nu meer aan defensie moet doen, maar lidstaten juist op de (toch al minuscule) Europese begroting willen bezuinigen, stelt de Commissie voor dat zij zogeheten Europese cohesiefondsen voortaan ook aan defensie-gerelateerde projecten mogen uitgeven. Onder voorwaarden, uiteraard. Deze fondsen, die ongelijkheid tussen lidstaten moeten verminderen en de laatste jaren vaak naar duurzaamheidsprojecten gaan, beslaan een derde van de meerjarenbegroting. Veel projecten zijn meerjarig. Die lopen al. Maar landen kunnen nog schuiven met 100 miljard euro. Dat is een enorm bedrag.

Een van de slachtoffers van Trump-II is het cliché van Europa als supertanker die nooit van koers verandert. Meer clichés zullen volgen. Europa verandert als een gek.

Luister naar