Hoe de Japanse kunstenares Yayoi Kusama van haar visioenen een wereldmerk maakte

Posted on by admin
Portret van Yayoi Kusama in Den Haag, in 1967. Kusama bewerkte zelf de foto die gemaakt werd door Harrie Verstappen.

Portret van Yayoi Kusama in Den Haag, in 1967. Kusama bewerkte zelf de foto die gemaakt werd door Harrie Verstappen.

Foto Harrie Verstappen/Courtesy 0-Institute

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Profiel

Yayoi Kusama | kunstenaar Met haar polkadot-patronen probeerde de Japanse Yayoi Kusama (93) haar hallucinaties de baas te worden. Haar kenmerkende stippen bleken zowel een artistieke als commerciële goudmijn. In een cruciale periode van haar leven was ze veel in Nederland.


Een beeld van zes verdiepingen hoog, een penseel in de hand: een enorme Yayoi Kusama leek afgelopen winter haar bekende stippen te schilderen op de gevel van Harrods in Londen, het wereldberoemde warenhuis voor luxeartikelen. In het voorjaar verhuisde ze naar Parijs, waar ze tot eind juli voor het hoofdkantoor van Louis Vuitton bij de Pont Neuf bleef staan. Een andere gigantische Kusama hing maandenlang over het dak van de flagshipstore van Louis Vuitton aan de Avenue des Champs-Élysées. Net zo indrukwekkend: de hyperrealistische animatronics (robotpoppen), ook naar het evenbeeld van de Japanse kunstenaar, in de etalages van Luis Vuitton-winkels van New York tot Tokio.

Dankzij een samenwerking met modehuis Louis Vuitton was de 93-jarige Kusama, bekend van haar eindeloos herhalende polkadot-patronen, wereldwijd aanwezig in winkelstraten en etalages, in tijdschriftadvertenties en op gigantische videoschermen – en op de talloze foto’s en video’s die mensen van de campagne maakten en op sociale media deelden. Het huis kwam dit jaar met zo’n 450 door Kusama geïnspireerde producten: tassen, shirts, broeken en jurken met het kleurrijke stippenpatroon, de gele pompoen en andere motieven uit haar werk.

2023 is sowieso een belangrijk jaar voor Kusama: wereldwijd zijn er grote tentoonstellingen (bijvoorbeeld in Manchester met gigantische opblaassculpturen , vijf sterren volgens The Guardian) en een reizend retrospectief, Yayoi Kusama: 1945 to now, dat te zien was in het Hongkongse museum M+ en het Guggenheim in Bilbao.

Kusama, of haar galerie, heeft een scherp oog voor commerciële samenwerkingen. Haar patronen waren al te zien op producten van Coca Cola, cosmeticagigant Lancôme en autofabrikant Audi. En eerder, in 2012, werkte ze ook samen met Louis Vuitton.

Je zou op verschillende manieren ongemak kunnen voelen bij deze nieuwe, gigantische samenwerking met Louis Vuitton, waarvan de financiële details niet bekend zijn. Een kunstenaar die in de twintigste eeuw bij de avant-garde hoorde en haar werk nu uitlevert aan een groot modehuis, reduceert die haar ooit vooruitstrevende werk niet tot een decoratief printje? En die wezenloze Kusama-poppen en robots zouden weleens bij kunnen dragen aan de objectificatie van het Aziatische lichaam, betoogde een Aziatisch-Amerikaanse kunstcritica in kunsttijdschrift Hyperallergic.

Louis Vuitton kwam dit jaar met zo’n 450 door Kusama geïnspireerde producten.

De stippen die nu een wereldhit zijn, hebben voor Kusama een diepe persoonlijk betekenis. Ze zag ze voor het eerst als hallucinaties tijdens haar traumatische jeugd, met een geweldadige moeder en een overspelige vader, in het Japanse bergplaatsje Matsumoto, beelden die haar een leven lang bij zouden blijven. In Matsumoto besloot ze al op jonge leeftijd dat ze kunstenaar wilde worden, om die visioenen via de kunst de baas te kunnen worden. Ze verhuisde naar New York, werd daar onderdeel van de kunstenaarsscene en vond aansluiting bij abstract expressionisten, minimalisten en pop-art. Maar de visioenen bleven komen, waarna ze zich vanaf de jaren zeventig vrijwillig liet opnemen in een psychiatrisch ziekenhuis in Tokio.

Ze ging er nooit meer weg. Vanuit het ziekenhuis waar ze woont loopt ze nog elke dag naar haar studio, waar ze onverminderd doorwerkt. Haar werk beleeft opleving na opleving. De spiegelkamers bijvoorbeeld: ruimtes met aan alle kanten spiegels, waardoor het lijkt alsof je in de oneindigheid stapt. Kusama maakt ze al sinds de jaren zestig, maar in het huidige Instagram-tijdperk zijn ze populairder dan ooit en zorgen ze wereldwijd voor lange rijen.

Kusama in Nederland

„Wat veel minder bekend is”, zegt conservator Catrien Schreuder van Stedelijk Museum Schiedam, „is dat Kusama eind jaren zestig, in een cruciale periode in haar artistieke ontwikkeling, regelmatig in Nederland was. Ze had een Nederlandse galerie, verkocht hier haar kunst, en hield spraakmakende happenings.”

Schreuder wijst naar de kansel boven de kassa van het museum – de entreeruimte huist in een voormalige kapel. „Onder dat spreekgestoelte schilderde Kusama tijdens de opening van een tentoonstelling stippen op het lichaam van kunstenaar Jan Schoonhoven.” Het was een onaangekondigde happening (theatrale kunstuitvoering) uit de serie Yayoi Kusama’s Naked Body Festival, die ze tijdens haar jaren in Nederland een aantal keren uitvoerde, onder meer op de eerste editie van Flight to Lowlands Paradise (het latere popfestival Lowlands) en in een overvol café in Delft. Die happenings hadden vaak geschokte reacties tot gevolg. ‘Japanse zaaide onrust door naakte mannen te beschilderen’, kopte Het Parool bijvoorbeeld op 29 november 1967.

Naked Body Festival, Schiedam (1967) en op straat in Den Haag (1967).
Foto’s Ton de Haan, Harrie Verstappen/Courtesy 0-Institute

Schreuder: „Al waren er ook veel mensen die haar ondersteunden en zich bij haar aansloten. Kusama vond in het Nederland van de provo-beweging en de seksuele revolutie duidelijk aansluiting.” Haar kunst uit die periode – werken met stippen, maar ook veel objecten (schoenen, tassen) bedekt met fallus-vormige stoffen, ‘soft-sculptures’ – sluit aan bij de Nederlandse Nul-beweging. Die was ook bezig met herhaling, monochromie en eenvoudige materialen.

Over Kusama’s Nederlandse jaren maakt het Stedelijk Museum Schiedam nu een expositie. Daarvoor werkt het museum samen met Mattijs Visser van het 0-Institute, die al jarenlang onderzoek doet naar Kusama’s periode in Nederland en sprak met veel mensen die haar in die tijd ontmoet hebben. In Yayoi Kusama. De Nederlandse jaren 1965-1970, een uitgave in samenwerking met NAi/010 Uitgevers, is een aantal van die verhalen gebundeld.

Overspelige vader

Terug naar het begin. Kusama’s ouders zijn de welgestelde eigenaren van een bloemen- en zadenkwekerij, maar haar jeugd in Matsumoto is bijzonder ongelukkig: haar moeder mishandelt haar en dwingt haar om haar overspelige vader te bespioneren, zo beschrijft Kusama in haar autobiografie Infinity Net (2002). Het is het begin van een moeizame omgang met seks, die ze later een plaats geeft in haar werk.

Vanaf jonge leeftijd wordt Kusama geplaagd door hallucinaties: ze hoort bloemen praten en ziet overal stippen. „Op een dag, nadat ik naar een patroon van rode bloemen op het tafelkleed had gekeken, keek ik op en zag ze ook op de wanden, de ramen en het plafond”, schrijft Kusama in haar autobiografie. „Ik zag de hele kamer, mijn hele lichaam en het hele universum bedekt met rode bloemen, en op dat moment werd mijn ziel uitgewist en werd ik opgenomen in de oneindigheid, naar eeuwige tijd en absolute ruimte.” Haar lichaam „zat vast in dat angstaanjagende oneindige net”.

Al jong heeft Kusama hallucinaties: ze hoort bloemen praten en ziet overal stippen

Die visioenen naschilderen is de enige manier om eraan te ontsnappen, schrijft ze. „Door ze opnieuw te creëren met verf, pen of potlood, in een poging ze te ontcijferen voor wat ze zijn”, kan ze er controle over krijgen. Kunst is voor Kusama „een uit wanhoop geboren passie”, de enige manier om in leven te blijven.

Over het gebruik van de polkadots schrijft ze: „Ik wilde de ene stip onderzoeken die mijn leven is. Eén polkadot: een enkel deeltje tussen miljarden (…) mijzelf, anderen, het hele universum.” Via haar kunst wil ze zich met de visioenen verzoenen, een fenomeen dat ze later beschrijft als self-obliteration (jezelf uitwissen). Om het ‘oneindige’ universum binnen te gaan dien je het fysieke lichaam en je ego te vergeten en moet je één worden met de omgeving en de natuur.

In haar vroege jaren als kunstenaar in Japan heeft Kusama al bescheiden succes met haar schilderijen en tekeningen. Als ze een boek vindt met kunstwerken van de Amerikaanse kunstenaar Georgia O’Keeffe, stuurt ze haar een brief, waarin ze schrijft over haar verlangen om naar Amerika te verhuizen. Als O’Keeffe haar een persoonlijke brief terugstuurt weet Kusama het zeker. Op 29-jarige leeftijd vertrekt ze in 1957 naar de VS, met tweeduizend eigen aquarellen en zestig zijden kimono’s als ‘startkapitaal’, om daar te verkopen. Ze komt terecht in New York, op dat moment het hart van de internationale avant-garde.

Boterhammen met polkadots Courtesy 0-Institute

In New York maakt Kusama haar eerste Infinity Net-schilderijen, eindeloos herhalende netvormige patronen van witte lijntjes op een zwarte of witte achtergrond. Ze leidt een straatarm kunstenaarsbestaan, maar ze is hyperambitieus, exposeert al gauw in galeries en krijgt positieve kritieken, onder meer van kunstenaar en criticus Donald Judd. Ze trekt op met kunstenaars als Andy Warhol en Claes Oldenburg – die ze er later van beschuldigt elementen uit haar werk te hebben overgenomen. Ze onderhoudt er een gepassioneerde, platonische relatie met kunstenaar Joseph Cornell.

Kusama is een snel rijzende ster en exposeert haar werk al gauw internationaal. Ze is haar tijd ver vooruit: tijdens een happening in 1968 sluit ze in New York het eerste huwelijk tussen twee mannen in haar zogeheten ‘Church of Self-Obliteration’, ruim veertig jaar voordat dat daar wettelijk mogelijk wordt.

Henk Peeters

In 1960 is het werk van Kusama onderdeel van de tentoonstelling Monochrome Malerei in het Duitse Leverkusen. Haar werk is daar te zien naast het werk van onder meer Lucio Fontana, Yves Klein, Piero Manzoni en Mark Rothko. „Daar ziet ook de Nederlandse Nul-kunstenaar Henk Peeters voor het eerst haar werk”, vertelt Catrien Schreuders . Ze beginnen een briefwisseling, wat er uiteindelijk toe leidt dat hun beider werk te zien is in de door Peeters georganiseerde eerste grote Nul-tentoonstelling in het Stedelijk Museum in Amsterdam in 1962.

Drie jaar later neemt Kusama ook deel aan de tweede Nul-tentoonstelling, met haar installatie Aggregation: One Thousand Boats Show (1963). Dit werk, een met stoffen penissen beklede roeiboot in een ruimte die is behangen met foto’s van diezelfde boot, is nog steeds onderdeel van de vaste opstelling van het Stedelijk Museum Amsterdam.

Via Peeters komt Kusama terecht bij de Internationale Galerij Orez in Den Haag. Schreuders: „Vanaf 1965 heeft Kusama met die galerie een exclusief contract voor Europa, zo raakt ze betrokken bij het Zero-netwerk. Het was best een pittig contract, ze droeg behoorlijk wat commissie af.”

Infinity Polka Dot Love Room in de Internationale Galerij Orez Den Haag (1967). Foto Harrie Verstappen/Courtesy 0-Institute

In 1965 is Kusama’s werk onderdeel van de tentoonstelling Facetten van de hedendaagse erotiek. Schreuders: „Het is best opmerkelijk: aan de ene kant van de galerie heb je mannelijke kunstenaars als Woody van Amen en Jan Cremer, die kunstwerken tonen waarin de vagina centraal staat. Aan de andere kant heb je Yayoi Kusama die haar met fallus-vormige ‘soft-sculptures’ bedekte objecten exposeert.” In haar autobiografie schrijft Kusama over die penis-sculpturen: „Ik begon met het maken van penissen om mezelf te genezen van mijn gevoelens van afkeer tegenover seks. Door de objecten keer op keer te maken, overwon ik mijn angst. Het was een soort zelftherapie.”

In de jaren dat Kusama veel in Nederland is, maakt ze haar debuut op de Biënnale van Venetië. Onaangekondigd en zonder uitnodiging neemt ze in 1966 plaats in de Giardini, het park waar de Biënnale plaatsvindt, met 1.500 glimmende reflecterende zilveren ballen, die ze voor een klein bedrag verkoopt. Ze wordt weggestuurd door de organisatie, die volgens Kusama niet wil dat ze haar kunst verkoopt alsof het „hotdogs of ijsjes” zijn. Kusama reageert met een pamflet: „Ik vind dat kunst ook betaalbaar moet zijn voor de massa, en niet alleen voor enkele zeer welvarende individuen.”

Rond dezelfde tijd begint Kusama te experimenteren met mode. Ze ontwerpt eerst kledingstukken waarin grote gaten borsten en kruis zichtbaar maken en later onder de naam Kusama Fashion Institute ook meer draagbare kleding. Pas in 1993 vertegenwoordigt Kusama Japan op de Biënnale.

Jan Schoonhoven

Een van de meest spraakmakende momenten uit de periode van Kusama in Nederland vindt plaats in Delft, direct na de opening van een expositie in galerie Orez. Schreuders. „Jan Schoonhoven heeft net de tweede prijs op de Biënnale van São Paulo gewonnen, en het gezelschap gaat dat vieren in Sociëteit Novum in Delft, de woonplaats van Schoonhoven en zijn vrouw.” Daar voert Kusama voor het eerst een Naked Body Festival uit, waarbij ze het naakte lichaam van onder meer Schoonhoven beschildert. Het beschilderen van Schoonhovens lichaam in Stedelijk Museum Schiedam speelde zich eerder op die dag af, maar toen hielden de ‘modellen’ nog hun onderkleding aan.

Het aura van de kunst heeft van de polkadot een brand gemaakt

Anna Tilroe kunstcriticus

Schreuders: „Waar de foto’s van eerdere uitingen van die happening iets plechtigs hebben, iets van een ritueel, is de stemming hier veel uitbundiger. Uitgelaten eigenlijk.” Nederland blijkt nog te conservatief voor deze kunst, blijkt uit de krantenkoppen: ‘Politie sluit jazz-club na happening’ (de Volkskrant) en ‘Raadslid protesteerde tegen levend naakt in Schiedam’ (Het Vrije Volk).

In het Parool-artikel over die avond komt Kusama zelf aan het woord: „Ik wil de mensen gelukkig maken met mijn polkadots. Die moeten een doorlopende lijn vormen en eenheid brengen. Eigenlijk zou ik overal polkadots willen aanbrengen: op straat, op de gevels van de huizen. Ik zou dolgraag jullie koningin met polkadots willen beschilderen, maar ik weet niet of zij dat wil. Ik heb het niet gevraagd.”

Het is opvallend hoeveel foto’s er zijn van Kusama’s onstuimige periode in Nederland. „Veel van die foto’s zien er geposeerd uit”, zegt Schreuders, „het is heel waarschijnlijk dat ze die zag als onderdeel van het kunstwerk.”

Beeld van Yayoi Kusama voor het hoofdkantoor van Louis Vuitton in Parijs, 2023. Foto Getty Images

Over de rol van fotografie in de kunst van Kusama schrijft kunsthistoricus Helen Westgeest een essay in de catalogus Yayoi Kusama. De Nederlandse jaren 1965-1970. „Door te poseren tussen de bijna oneindige accumulaties in haar werk, wordt Kusama overduidelijk opgenomen in die veelheid van herhalingen.” Dat is ook goed te zien op foto’s uit mei 1967 van de installatie Infinity Polka Dot Love Room in galerie Orez. Kusama had de ruimte gevuld met etalagepoppen en de hele ruimte, inclusief de etalagepoppen en zichzelf, beplakt met fluorescerende polkadots. Op de foto’s poseert ze met gestrekte armen. „Presenteert Kusama zichzelf hier nu juist alsof zij zelf een etalagepop is?”, vraagt Westgeest zich af.

Het beeld van Kusama tussen de paspoppen uit 1967 rijmt prachtig met de Kusama-poppen en -robots in de samenwerking met Louis Vuitton in 2023. Meer nog dan ‘objectificatie’ van het lichaam, waar de critica van kunsttijdschrift Hyperallergic vraagtekens bij zette, kun je die poppen en robots zien als een uiting van Kusama’s streven naar self-obliteration, en haar ambitie de stippen grenzeloos over de wereld verspreiden. „Het aura van de kunst heeft van de polkadot een brand gemaakt”, constateert kunstcriticus Anna Tilroe in de catalogus van de expositie, „een merkteken dat het onderscheid tussen Kusama, haar kunst, haar mode en een eindeloze stroom aan merchandise uitwist.”

„Als ik ben overleden”, schreef Kusama in een titelloos gedicht in een recente publicatie van haar werk, „kijk dan naar mijn werk / als een prachtig geconstrueerde tombe, / de voltooiing van een leven, / en weet dat zelfs in de donkerste diepten van verdriet / de zon bleef schijnen. / Nu is het werk van een volledig toegewijd hart voltooid. / Dit is mijn kunst.”

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 2 september 2023.

Related Posts

Opinie | NSC, Nieuw Sociaal Geknakt

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

In de praktijk heeft de kiezer vaak ongelijk. Volgens het cliché is het omgekeerd, maar bekijk alle nieuwe politieke partijen sinds de eeuwwisseling en zie het resultaat. Ik maakte een lijst en kwam tot zestien nieuwe partijen die sinds 2000 door professionele media en opiniepeilers relevantie werden toegekend.

Leefbaar Nederland, de LPF, de Partij voor de Dieren, Trots op Nederland, 50Plus, Forum voor Democratie, Volt, Nieuw Sociaal Contract, etc.

Vaak gevormd uit betrokkenheid bij de democratie: burgerzin. Ze debatteerden onderling, schreven beginsel- en verkiezingsprogramma’s, ze presenteerden hun leider – Pim Fortuyn, Peter R. de Vries, Rita Verdonk, Pieter Omtzigt, etc. 

Daarna volgde doorgaans een periode van populariteit – meestal alleen in peilingen, soms ook op verkiezingsdag. Vervolgens zakten ze weg in een complex van onderlinge kift, zelfoverschatting of, meestal het belangrijkste, een gebrekkig inzicht in de democratische praktijk.

Democratie is aan de tekentafel eenvoudiger dan in de werkelijkheid. Zorgvuldig geformuleerde idealen botsen er op die van anderen. En democratische gezindheid kan ook ongemakkelijke conclusies oproepen: zie de NSC-Kamerleden die na de uitslag vorig jaar, hoewel hun partij een gedoogrol wilde, moesten aanzien dat de PVV aanstuurde op regeren met NSC.

Stapjes

Je las het in het oprechte interview dat de opgestapte Rosanne Hertzberger (NSC) aan NRC-collega Guus Valk gaf. Zij had weinig tot niets met de wereld van Wilders. Maar zij is ook democraat. „Hadden wij tegen Nederland moeten zeggen: wij gaan onder geen beding met de PVV samenwerken, ondanks haar grote democratische mandaat?”

Zo vrat de democratie aan haar wereldbeeld. „Kunnen we het niet tóch proberen, met rechtsstatelijke waarborgen, met goede afspraken vooraf? Het is een proces van acceptatie geweest, het is in stapjes gegaan. Ook bij mij.”

Het veranderde de culturele afstand tussen beide partijen niet. NSC-oprichter Omtzigt noemde eerder zijn katholieke achtergrond „een bron van inspiratie”. Het populisme van Geert Wilders is altijd volmaakt atheïstisch geweest. Voor politiek gewin is wat hem betreft vrijwel elke normoverschrijding een optie.

Omtzigt wist het uit eigen waarneming. Maar ook hij zette de stapjes die Hertzberger zette. Zo gebeurt het nu dat de man die als CDA-Kamerlid in 2010-2012 ervoer dat het CDA door de samenwerking met de PVV in crisis raakte, nu ervaart dat NSC door de samenwerking met de PVV in crisis raakt. 

Geknakt

Hoewel ik me afvraag of hij dit voldoende doorziet. In korte tijd twee bewindslieden verloren, twee Kamerleden, al bijna een jaar beroerde peilingen. Een partij die een gezonde bestuurscultuur nastreeft, maar deelneemt aan een coalitie met een zeer ongezonde bestuurscultuur. Een partij die het belang van visie onderstreept maar in een coalitie werkt met een stapeltje standpunten – het ‘Hoofdlijnenakkoord’ – dat allesbehalve een visie bevat.

Wat dit betreft had Omtzigts zonnige terugkeer naar het Binnenhof, woensdag, iets absurdistisch: de grondlegger, voor de tweede keer hersteld (?) van een burn-out, die het gedeelde leiderschap van een partij op zich neemt die na een jaar werken met de PVV ook zelf opgebrand lijkt: Nieuw Sociaal Geknakt.

Nu keek ik van een afstand vaak wel op van de aanhoudende berichtgeving over Omtzigts welbekende grillen. Niet altijd onlogisch gezien zijn rol in de formatie. Tegelijk veranderden de normen.

Premier Ruud Lubbers (1982-1994, CDA) was zo hyperactief, leert een recente biografie, dat hij een dwangmatige behoefte had zich met andermans portefeuille te bemoeien. Zijn opvolger Wim Kok (1994-2002, PvdA) kon zo ijzig chagrijnig zijn dat sommige bewindslieden hem liever uit de weg gingen. Mark Rutte (2010-2024, VVD) werd soms zo boos zijn dat hij de gordijnen uit de rails trok.

Allemaal bekende feiten, die tijdens hun politieke leven hooguit zijdelings aandacht kregen: media concentreerden zich op inhoudelijke keuzes en machtsverhoudingen. In deze coalitie is het anders: de media-aandacht voor inhoud en macht verliest het van media-aandacht voor Omtzigts gecompliceerde persoonlijkheid. Maar is dat nou de kern van het probleem?

Ontluisterend

Deze coalitie heeft een andere handicap die het gemier over personen verre ontstijgt: het totále gebrek aan bestuurlijke capaciteit van de PVV. Toen de eerste verkenner, PVV-senator Gom van Strien, afviel na enkele dagen NRC-onderzoek – deze week bevestigd door het Hof – had de PVV niemand meer om haar regierol in de formatie waar te maken.

Wilders koos voor een verkenner uit de PvdA, Ronald Plasterk, die ook in de problemen kwam door NRC-onderzoek. Hij werd later niettemin Wilders’ kandidaat-premier maar moest zich, mede onder druk van VVD-kopstuk Johan Remkes, terugtrekken voor die functie.

Het gevolg: een formatie die tegen het einde niet eens een kandidaat-premier had. Ontluisterend.

Een krankzinnige zoektocht volgde, talloze kandidaten werden gepolst, uiteindelijk zei Dick Schoof ja. Intussen kwam Wilders’ kandidaat-vicepremier, beoogd minister van Asiel en Migratie Gidi Markuszower, niet door de AIVD-screening. Andere PVV-brekebenen zonder rechtsstatelijk besef traden aan.

En de vrouw die Markuszower verving, Marjolein Faber, grossiert op het belangrijkste beleidsterrein voor dit kabinet – asiel en migratie – in blunders en ander geknoei. Om maar te zwijgen van haar kappersrekening, waar Henk en Ingrid zich een heel jaar van kunnen laten knippen.

Capitulatie

En het pijnlijkste tijdens Omtzigts afwezigheid was dat NSC zelfs afzag van steun aan een D66-voorstel dat de PVV zou hebben gedwongen een ledendemocratie te vormen, waardoor ook die partij mensen zou gaan opleiden.

Eerder bepleitte Omtzigt zelf dat alle parlementaire partijen „intern democratisch” moeten worden. Waarna Wilders hem toebeet: „Waar bemoei jij je mee?”

Dus toen vorige maand uitkwam dat NSC er zich inderdaad niet meer mee bemoeide, gaf de partij de autonomie op die ze in de formatie bedong: ze capituleerde voor Wilders.

Notulen

Het voorlopige dieptepunt was dinsdag, toen oppositieleider Frans Timmermans (GL-PvdA) een debat aanvroeg na berichtgeving over het vertrek van staatssecretaris Nora Achahbar (Toeslagen, NSC) wegens beladen discussies in het kabinet. Hij vroeg daarom ook publicatie van ministerraadnotulen. Nog in 2021 publiceerde het kabinet beladen uitingen in de ministerraad over de Toeslagenaffaire.

Het verschil:

  • Wilders in 2021, toen oppositie: „Alle stukken vrijgeven en morgen een debat.” In 2024, nu coalitie: „Geen steun voor het debat en geen steun voor de notulen.”
  • De VVD in 2021, toen coalitie: „Wij steunen een debat.” In 2024, nu coalitie: „Geen steun voor dit debat.”
  • Caroline van der Plas in 2021, toen oppositie: „Wij steunen de aanvraag voor dit debat, en wel zo snel mogelijk.” In 2024, nu coalitie: „Geen steun voor het debat.”

Niets stond NSC op papier in de weg de oppositie te steunen. Maar fungerend fractievoorzitter Nicolien van Vroonhoven zei: „Voor ons is de kous af.”

Er liggen een slordige twintig NSC-zetels voor het oprapen

In de democratie blijven in dit soort modderige omstandigheden alleen de beste politici overeind. Vaak is het acteertalent. Vaak is het democratische intelligentie: het vermogen voldoende principiële winst te boeken in een omgeving die je voortdurend uitdaagt je principes op te geven. Vaak zijn het de politici die (later) het verwijt krijgen dat ze geen visie hebben, dat ze opportunistisch zijn, plucheplakkers, leugenaars.

En juist dit soort kritiek op de politiek is sinds de eeuwwisseling de basis voor de populariteit van nieuwe partijen. Maar die basis blijkt telkens te smal. De visie, principes en zuiverheid die ze aanbieden, worden in de Haagse praktijk vanaf dag één op de proef gesteld, in de partij, in de Kamer, in een coalitie, en dat vergt een evenwichtskunst die maar weinigen beheersen: ziedaar de val van NSC.

Lego

In dat opzicht was de systeemkritiek van NSC achteraf vooral een Nieuw Sociaal Construct. Het had alles te maken met Omtzigts weerzin tegen de monistische houding van Rutte, diens beslotenheid, en het opereren van het CDA daarin. Vandaar zijn hang naar goed bestuur, visie, tegenmacht en openheid.

Hij bouwde een partij als een Lego-project. Mooi uitgedacht, correct opgezet, veelkleurig uitgevoerd. Maar niet bestand tegen de realiteit. Want als je kiezers na dit jaar van chaos zou vragen naar de premier van hun voorkeur – Schoof, Wilders, Omtzigt, Rutte? – lijkt me de kans erg groot dat ze Rutte aanwijzen.

De realiteit na deze week is dat de coalitie, mocht het echt niet meer gaan, het kabinet met een gerust hart kan laten vallen. Na alle vernietigende berichtgeving dit jaar, recentelijk gevoed door het vertrek van vier NSC-politici in twee weken en Omtzigts wankele terugkeer, staat de schuldige van de verstoorde coalitieverhoudingen in de beeldvorming wel vast: NSC. Het maakt het voor de anderen relatief veilig zo nodig aan te sturen op een val: de veroorzaker is bekend.

Dus als één van de andere drie het echt niet meer houdt: er is een uitweg. Een uitweg met een bonus: er liggen een slordige twintig NSC-zetels voor het oprapen.


Column | Schoofhondje

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

Grappige kappersrekening van minister Marjolein Faber. Ze heeft haar dooie punten laten snoeien voor het schamele bedrag van 571 euro en 74 cent. Die Haagse kapper heeft het inmiddels drukker dan ooit. Honderden kansloze koppies grijpen hun kans. Zo ook ik.

Donderdag zat ik er en het was gezellig. We namen de wereld door. Iedereen vroeg of ik afgelopen vrijdag de persconferentie van dappere Dickie had gezien. Onze premier was na zijn door de mand gevallen kabinet in bloedvorm. Vooral dat mantra over racisme was adembenemend. Hoe zei hij het ook alweer? Er was in Den Haag geen racisme. Hij kon het niet vaak genoeg zeggen. Niet in de regering en niet in de fracties. Ik dacht aan staatssecretaris Jansen. Dat is die van die Marokkanen. Inderdaad geen racisme rond het Binnenhof.

„Maar wel in de tram, de kroeg en de voetbalkantine”, lachte een klant die Dickie steevast ‘het schoofhondje van Geert’ noemde. Op dat moment belde een woedende Sywert. Omdat we met de hele zaak zin hadden om een beetje te lachen zette ik hem op de speaker. Sywert stak meteen van wal. Of ik nu mijn zin had?

„Ik niet alleen”, lachte ik, „het hele land vindt het leuk.” Hierop gaven alle klanten een spontaan applausje. Op datzelfde moment begonnen Bernd en Camille op de achtergrond keihard te schreeuwen.

„Zijn de heren overspannen of nog steeds gillend rijk?”, vroeg ik aan onze Melkmuil des Vaderlands. Nu begon Sywert zelf ook radeloos te foeteren. Hij was onschuldig en dat ging hij nu bewijzen. Het woord smaad viel. Laster uiteraard ook. Ik was nog niet van hem af.

Jij ook niet van mij, dacht ik zacht in mezelf, waarop de klanten vroegen of ik die gluipkop wilde ophangen. Op dat moment zwaaide de deur open. Een sterk vermagerde Frans Timmermans betrad de winkel. Glimmend van trots zei hij: „Ik ben afgevallen.” Een oude dame keek de limbo smalend aan en zei: „Maar dat was je toch al bij de verkiezingen schat!” Hierop draaide Fransje zich geïrriteerd om en beende de Van Loostraat in. Vroeger konden die zuiderlingen nog wel eens tegen een geintje.

Voor ik het wist kreeg ik weer telefoon. Netanyahu dit keer. Of Wilders in de zaak was? Nee, alle blondeerstoelen waren bezet met onzekere botoxdames. Dan wilde hij Casper.

„Bedoel je Veldkamp?”

Ja, die bedoelde hij en of ik tegen hem wilde zeggen dat hij niet hoefde te komen. Ze zouden hem daar meteen arresteren of gewoon laten omleggen door de harde kern van Maccabi. Of ik had gehoord dat hij gezocht werd door dat Strafhof?

Wat ik er van vond? Ik legde uit dat ik nog wel eens schrik van fotootjes van uitgemergelde kindertjes met hongerogen en dat die plaatjes me ergens aan doen denken. Net als de hulpgoederen die worden tegengehouden. Daarna fluisterde ik voorzichtig dat ik 40.000 doden ook wel wat aan de hoge kant vind.

„Antisemiet” brieste hij en hing op.

„Hij heeft zijn dag niet”, sprak mijn buurman die alleen zijn snor liet bijpunten.

De klanten vroegen me om het niet over politiek te hebben. Een oude dame lachte: „Voor je het weet heb je bonje met humorloze rechtse of linkse minkukels.”

We kregen het veilig over de tuinkabouter van MDMA die in Brabant is aangehouden. Daarna vroegen we ons af of in die roomse provincie een kerststalletje met het hele zootje van geperste cocaïne een leuk idee zou zijn. Dus Jozef, Maria, de herders, de os, de ezel en dat je na het kerstdiner met de hele familie de kleine Jezus uit zijn kribbe snuift.

Een keurige Haagse meneer begon over het Belgische bejaardenhuis waar ze strippers hadden ingehuurd en dat hij zich daar nu ging inschrijven.

„Of moet ik tot mijn urn sjoelen en scrabbelen?”, lachte hij.

Toen was ik aan de beurt. In tien minuten was ik geknipt. Kosten 10 euro.

Ik zei tegen de kapper dat ik dacht dat hij hartstikke duur was.

„Soms”, knipoogde hij, „heel soms!”


Wat vindt NRC | Europa mag zich niet laten verblinden door vage hoop op vrede in Oekraïne

  • admin
  • November 23, 2024
  • 0

Sinds de overwinning van Donald Trump hangt de belofte van een spoedig staakt-het-vuren in Oekraïne in de lucht. Trump heeft beloofd dat hij dat binnen 24 uur na betreden van het Witte Huis wel even zal regelen. Niemand neemt die aankondiging letterlijk en het duurt ook nog twee maanden voordat Trump president is, maar een staakt-het-vuren beheerst inmiddels het gesprek over de oorlog.

Het vooruitzicht op een wending ten goede in Poetins oorlog is na ruim 1.000 dagen een perspectief waar velen zich graag aan vastklampen. Wie gunt Oekraïners niet een leven in vrede en veiligheid?

Maar met de belofte ligt ook wensdenken op de loer. Om tot een staakt-het-vuren te komen, moeten nog vele hordes worden genomen. En als het al lukt, betekent dat geenszins dat Europa zal terugkeren naar een onbekommerd tijdperk van vredesdividend en goedkoop gas uit Rusland.

Ook met een staakt-het-vuren zit in het Kremlin een onberekenbare autocraat die gezocht wordt voor oorlogsmisdaden. Europa zal daarop nog jaren moeten antwoorden met een stevige én kostbare militaire afschrikking én met vergaande militaire en economisch steun voor Oekraïne.

Vooruitlopend op eventuele onderhandelingen is de oorlog in de afgelopen week geëscaleerd. Mocht het tot gesprekken komen, dan willen beide partijen zo sterk mogelijk staan. De VS gaven, eindelijk, de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied vrij en leverden omstreden antipersoonsmijnen. Oekraïne nam doelen in de regio Bryansk onder vuur. Rusland wees weer eens uitdrukkelijk op zijn kernwapens.

De twee hoofdrolspelers hebben alvast hun posities gemarkeerd. Het Kremlin liet doorschemeren dat het wel wil praten, maar dat het niet van plan is bezet gebied op te geven en het niet zal accepteren dat Oekraïne lid wordt van de NAVO.

Onduidelijk is of president Poetin daadwerkelijk bereid is te onderhandelen, of dat hij alleen maar aan de onderhandelingstafel gaat kijken of er iets te halen valt. En er is altijd het risico dat hij een gevechtspauze aangrijpt om te hergroeperen. In de entourage van Trump is geopperd dat de VS nog genoeg economische machtsmiddelen hebben om druk op Poetin uit te oefenen. Ook de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied zou een drukmiddel kunnen zijn.

De Oekraïense president Zelensky heeft Trump onthaald op een charme-offensief. Zo zei hij deze week dat de kans op vrede met de komst van Trump is gestegen. Eerder uitte hij zich positief over zijn ontmoeting met Trump in september in New York. Zijn overwinningsplan bevat suggesties die duidelijk bedoeld zijn om Trump te paaien. Zo oppert Zelensky de mogelijkheid om gezamenlijk met bondgenoten de delfstoffenrijkdom van Oekraïne te ontginnen. Ook spiegelt hij de VS voor dat het goedgetrainde en ervaren Oekraïense leger straks de taken van Amerikaanse militairen in Europa kan overnemen.

Zelensky wil met steun van de VS het gesprek aangaan, maar zal formeel nooit accepteren dat bezet gebied Russisch wordt en hamert op snelle toetreding tot de NAVO, de beste veiligheidsgarantie die hij zich kan wensen. In de VS is geopperd dat een bestandslijn bewaakt moet worden door een internationale of Europese troepenmacht.

Het is aan Zelensky om te bepalen wanneer hij gesprekken aangaat en wat hij over heeft voor een staakt-het-vuren. Maar wat daar straks op tafel komt is ook van groot belang voor de veiligheid van Europa.

Zo zou het uit moreel én strategisch oogpunt moeilijk verteerbaar zijn als Poetin een overwinning zou kunnen claimen. Rusland houdt nu ongeveer een vijfde van Oekraïne bezet. Het zou onacceptabel zijn als Rusland dat als oorlogsbuit zou kunnen houden. Het zou een signaal zijn dat agressie loont. Het zou een aanmoediging zijn voor Poetin én voor andere autocraten met ambitie om basale omgangsregels tussen staten te schenden.

De gedachtevorming over onderhandelingen is nog pril, maar dit is wel het moment om vooruit te denken over randvoorwaarden. Een Oekraïense vrede is ook een Europese vrede. Het zou een geschenk zijn voor Oekraïne als het in 2025 langs diplomatieke weg tot een staak-het-vuren komt, zoals Zelensky hoopt. Maar het is ook van het grootste belang dat Poetin en geestverwanten niet tot nog meer agressie worden aangemoedigd. Europa moet intussen beseffen dat een staakt-het-vuren iets anders is dan langdurige vrede en zich voorbereiden op een lange fase van afschrikking met hoge defensie-uitgaven.