Hoe de dagelijkse persconferentie van de Mexicaanse president een nieuwe waarheid schept

De persconferentie is zo’n tien minuten bezig als de Mexicaanse president Andrés Manuel Lopez Obrador (afgekort als AMLO) zich naar zijn assistent aan de zijkant van de zaal wendt, en hem vraagt een dia op het scherm te tonen. Een eenvoudig in elkaar geknutselde foto toont de koppen van vijf nieuwsberichten uit toonaangevende kranten over recente stroomuitval in grote delen van Mexico.

„De pers doet weer eens zijn werk niet. Ze doen hier alsof de stroomuitval de schuld van de staat is. Maar het komt door klimaatverandering, waar de hele wereld last van heeft”, zegt de populistische AMLO, terwijl hij met een priemende vinger naar de zaal wijst, waar zo’n dertig journalisten op stoelen zitten. „Deze kranten krijgen geld, onder de tafel, om mij zwart te maken. Er wordt een smerige oorlog gevoerd”.

Voor het Mexicaanse journaille in de zaal zijn de aanvallen niets nieuws. Dit is hoe de excentrieke, uitgesproken president van Mexico te werk gaat. Iedere ochtend staan tientallen journalisten om zes uur ’s ochtends voor de deur van het Nationale Paleis in Mexico-Stad, terwijl het buiten nog donker is en alleen daklozen en straatvegers over de keien van het historische centrum sjokken. Vanaf half acht begint president AMLO hier aan zijn dagelijkse ‘mañanera’, een vroege persconferentie van zo’n tweeënhalf uur, waar de president deels vragen beantwoordt van de pers, maar vooral uitweidt over zijn beleid en critici aanvalt. De nog altijd immens populaire president doet dat al sinds 2018, toen hij aantrad.

Op deze mañanera op een maandag eind juni vraagt een journalist naar de gevolgen van de stopgezette avocado-import door de VS . Daarop volgt een uiteenzetting over het koloniale verleden van de VS, oorlogen met Mexico en militaire interventies van de Amerikanen in Centraal-Amerika. Op een vraag over migratie begint AMLO weer over de VS, waar men niets zou doen om drugsverslavingen onder de bevolking aan te pakken, terwijl in Mexico volgens de president amper verslaafden zijn. Een vraag over de verkiezingen leidt tot een historische beschouwing van de politiek in Mexico in de twintigste eeuw, toen het land decennialang bestuurd werd door dezelfde partij – overigens de partij waarin AMLO zijn politieke carrière begon.

Interviews geeft hij amper en door alleen op deze manier met de pers in contact te komen, controleert hij volledig zijn boodschap.

Het continu benoemen van vijanden, het ophemelen van eigen plannen en het aannemen van de slachtofferrol: het is populistische communicatie, zegt Daniela Lemus, expert in politieke communicatie aan de Nationale Universiteit van Mexico (UNAM). Zij bestudeerde AMLO en zijn mañaneras en schreef er een boek over. „AMLO is een telepresidente”, zegt ze. „Interviews geeft hij amper en door alleen op deze manier met de pers in contact te komen, controleert hij volledig zijn boodschap. Het is een geweldige communicatiestrategie.”

Medialandschap veranderd

Begin juni werd bij de presidentsverkiezingen Claudia Sheinbaum gekozen als aanstaand president van Mexico. De protegé van de huidige president treedt op 1 oktober aan. Ondanks dat Sheinbaum uit de partij Morena komt, opgericht door AMLO, en door hem persoonlijk naar voren is geschoven als zijn opvolger, verwacht Lemus niet dat Sheinbaum op dezelfde manier met de pers zal omgaan. „Ze is niet zo populistisch, houdt niet van publieke optredens”, zegt Lemus. „Ze houdt ook niet van journalisten, dus als er nog mañaneras komen, zullen die een stuk korter zijn.”

Zij zal hoe dan ook te maken krijgen met een medialandschap dat onder AMLO flink is veranderd, mede door zijn mañaneras. Onder de regering van de huidige president krijgen veel grote media minder subsidie en zien kranten en televisiestations de abonnee- en kijkcijfers teruglopen. Vanwege de enorme populariteit van AMLO in Mexico en de constante belangstelling voor zijn uitspraken, zenden alle media iedere dag zijn persconferentie integraal uit. „AMLO vertrouwt traditionele media niet, dat laat hij vaak genoeg merken”, aldus Lemus. „Het grote probleem van de mañaneras is echter dat AMLO nu de enige bron van informatie vanuit de overheid is, en daarnaast vaak de waarheid verdraait of zelfs liegt. Dat komt rechtstreeks binnen bij een miljoenenpubliek”.

Een miljoenenpubliek hééft AMLO. Op YouTube, sociale media, op de websites van Mexicaanse media: gemiddeld heeft de presidentiële persconferentie zo’n tien miljoen kijkers per dag. Volgens StreamCharts is AMLO zelfs de op twee na meest bekeken Spaanstalige influencer ter wereld. Er is met ‘Amlopedia’ een hele zoekmachine aan de mañaneras van de president gewijd. En factcheckers zoals het team van Verificado zijn druk met de dagelijkse persconferenties van de president: een kijkje op hun website toont dat AMLO het niet altijd nauw neemt met de waarheid.

„Het is een heel slimme manier van een heel slimme politicus om dagelijks te bepalen waar de nationale discussie over moet gaan. Hij kijkt welke onderwerpen wel en niet aanslaan”, zegt Jan-Albert Hootsen, vertegenwoordiger van de Committee to Protect Journalists (CPJ) in Mexico, die zelf niet meer welkom is bij de mañaneras vanwege eerdere kritische vragen.

Volgens Hootsen heeft de president een behoorlijke impact op de persvrijheid in Mexico. „Journalisten die kritisch zijn, worden tijdens de persconferenties uitgemaakt voor elitair of conservatief. Vervolgens krijgen deze journalisten op sociale media zijn trouwe aanhang over zich heen, want die kijken ook mee. Ondertussen worden vooraan in de zaal vooral pro-AMLO-bloggers neergezet, die hem amper aanpakken.”

‘Ze liegt’

Op deze mañanera eind juni is de tweedeling tussen pers en bloggers duidelijk. Een deel van de journalisten klapt en joelt als de president binnenkomt, maakt selfies en lacht bij iedere grap van AMLO. Een andere groep zit met de armen over elkaar te luisteren, en probeert vragen te stellen – iets wat amper lukt. Tijdens de 150 minuten durende persconferentie beantwoordt AMLO zes vragen. De Mexicaanse kranten, de Verenigde Staten, en de na de verkiezingen gedecimeerde oppositie komen vaak aan bod in zijn lange antwoorden, als vijanden van het volk die het politieke project van de president proberen te vernietigen.

Een Mexicaanse journalist die onlangs een boek uitbracht over vermeende banden van de president met het Sinaloa-drugskartel wordt meerdere malen bij naam genoemd. „Ze liegt. En ze mag gewoon liegen. Niemand doet er iets aan”, zegt AMLO. Het persoonlijk aanvallen van journalisten overkwam zelfs de New York Times-correspondent Natalie Kitroeff, wiens mobiele nummer door de president openbaar werd gemaakt tijdens een mañanera, omdat ze gewaagd had wederhoor bij hem te vragen voor een verhaal over Amerikaanse onderzoeken naar de president. Kitroeff wil desgevraagd tegenover NRC niet reageren op het voorval.

Wie wel uitgesproken is over haar relatie met de president is journalist Reyna Haydee Ramírez, die de nationale pers haalde vanwege haar confrontaties met AMLO tijdens de mañaneras. Ook zij is deze maandag aanwezig, zittend aan de kant van de traditionele pers, met een scherpe blik op de president gericht. „Ik ben de verslaggever die hem het meest heeft ondervraagd, die hem het vaakst heeft geconfronteerd, die geen genoegen heeft genomen met ontwijkende of valse antwoorden”, zegt ze. „En dat heeft een prijs gehad: ik werd soms niet toegelaten tot het Nationaal Paleis, en kreeg te maken met massale aanvallen op sociale media door volgelingen van AMLO.”

Volgens Haydee Ramírez heeft de beledigende en denigrerende houding van de president een grote impact op de persvrijheid in Mexico, omdat journalisten hem niet altijd meer kritisch durven te bevragen, uit angst voor wat zijn reacties op kritiek te weeg kunnen brengen.

‘Journalistiek moet het volk dienen’

Toch zijn niet alle journalisten negatief over de mañaneras. Voor José Sobrevilla, journalist uit de staat Veracruz, is politiek onder de huidige president veel toegankelijker geworden. Hij gaat naar alle mañaneras. „Voorheen gaven presidenten niet zo snel antwoord op vragen van journalisten die geen onderdeel van de grote media waren. De grote media bouwden hun eigen waarheid, vaak gefinancierd door mensen met een eigen agenda. Deze president heeft voor een breuk in het medialandschap gezorgd.”

Sobrevilla denkt dat de mañaneras onder Sheinbaum zullen blijven bestaan, maar wel in gewijzigde vorm. „Ze zal vaker ministers naar voren schuiven, waar AMLO nu alle communicatie zelf doet. Maar voor met name de kleinere media is het vertrek van AMLO in alle opzichten een verlies”, zucht hij.

Sobrevilla zegt wat president AMLO ook vaak benadrukt: media in Mexico zijn niet objectief of hebben politieke belangen. Het klopt dat toonaangevende kranten in Mexico financiering uit de private sector krijgen, maar de beschuldigingen vanuit de regering lijken toch vooral een manier om de aandacht af te leiden van kritische berichtgeving aan het adres van de president.

Volgens Sobrevilla is er een kloof tussen journalisten van grote nieuwsorganisaties en de journalisten zonder grote opdrachtgevers, die vinden dat op ze wordt neergekeken door traditionele media. Er klinkt een echo van de retoriek van AMLO in zijn woorden. „De journalistiek moet het volk dienen. Door de mañaneras kunnen we dat nu doen.”

Delen





Mail de redactie