Slechte zorg leveren maar wel voor duizenden euro’s uitbetaald krijgen. Criminelen kunnen zich makkelijk aanmelden als kleine zorgaanbieder en zo onrechtmatig grote bedragen declareren bij zorgverzekeraars. Redacteur Bram Endedijk bezocht een echtpaar dat slachtoffer werd van zorgfraude.
Beeld je in: je bent net zestien en spendeert elke zomer samen met jouw familie en die van je moeders beste vriendin in een prachtig strandhuis. Al sinds je twaalfde ben je zwijmelend verliefd op één van de jongens waarmee je elke zomer doorbrengt. Hij zag je nooit staan, tot nu. En niet alleen de oudere en gekwelde broer heeft interesse om met je te daten, zijn jongere broer, de vrolijke, laat zijn oog op jou vallen. Nu moet je kiezen, toch?
Dit is de plot van de populaire serie The Summer I Turned Pretty waarvan deze zomer het derde en laatste seizoen zich ontvouwt. De serie naar het gelijknamige boek van showrunner Jenny Han, vertelt het verhaal van Isabel (Belly) Conklin en de broers Conrad en Jeremiah Fisher met wie Belly – spoiler alert – een romantische relatie aangaat. Ook My Life With The Walter Boys, dat dezelfde formule volgt, komt deze zomer met een nieuw seizoen. Films, boeken en series over ingewikkelde liefdesrelaties waarbij de hoofdpersoon niet kan kiezen tussen twee partneropties zijn al veel langer populair. Deze zomer staat tienerromantiek in het teken van de driehoeksverhouding met – jawel – broers.
Driehoeksverhoudingpuristen gaan uit van een échte driehoek: de drie hoeken willen allemaal met elkaar daten. In de populaire cultuur zien we meestal een andere vorm. De hoofdpersoon is zo onweerstaanbaar dat twee mensen tegelijkertijd verliefd zijn op haar. Zij moet uiteindelijk kiezen tussen de twee opties, eentje blijft met lege handen achter. Scenarioschrijvers gebruiken graag driehoeksverhoudingen om personages tegen elkaar uit te spelen, vertelt Lykele Muus, scenarioschrijver van Dertigers (2020-2025), waar in het nieuwste seizoen ook een driehoeksverhouding zit. „Je kan een bondje opbouwen met het publiek omdat je die meer informatie geeft dan de personages.”
Broederband
„Een broederband is sterker dan liefde of vriendschap”, vervolgt hij. „Als je die kan inzetten, is dat magischer dan bijvoorbeeld twee vrienden. Vrienden kan je afscheid van nemen, maar van je broer kan dat niet.” Driehoeksverhoudingen met broers zijn niet nieuw. In de Griekse mythologie is het niet moeilijk om broers te vinden die dezelfde vrouw willen. De gedeelde gevoelens van Ares en Hephaistos voor Aphrodite zorgen voor druk op hun broederband, maar elkaar ontlopen gaat niet.
„Broederbanden zorgen voor een extra laag competitie”, zegt Muus. Dat zie je bijvoorbeeld in Sabrina (1954). Sabrina is de dochter van de chauffeur van de rijke familie Larabee. Eerst valt ze voor de jongste zoon David Larabee, daarna voor zijn oudere broer Linus. Zij willen haar allebei, maar dat heeft niet alleen met Sabrina’s charme te maken: de toekomst van het familiebedrijf staat op het spel. Ook in The Summer I Turned Pretty zorgt de broederband voor competitie. Conrad en Jeremiah worden aan de lopende band met elkaar vergeleken en tegen elkaar opgezet.
Muus herkent een opleving van masculiniteit in populaire cultuur: „We hebben een lange emancipatiebeweging gehad waar vrouwenrollen groter werden, nu gaat het weer over het mannelijke. Je ziet het in non-fictie, in de wildgroei aan online coaches. Een belangrijk onderdeel daarvan is prestatiedrang. Bij broers is het dan extra pijnlijk. Ze hebben hetzelfde doel.”
Ruimte voor emancipatie
Tegelijk ziet Muus ruimte voor de emancipatie voor de vrouw, juist in dit soort driehoeksverhoudingen: „Deze generatie vindt het heel moeilijk om een vaste partner te kiezen of voor zekerheid te gaan. Monogame relaties staan onder druk, hetero zijn is een beetje ouderwets. Het is interessant om je personages opties te geven zodat ze altijd nog een andere keuze kunnen maken die hetzelfde is, maar ook radicaal anders. Dat kan heel goed met broers. Dat je de optie hebt om te switchen”.
Zo vindt Elena Gilbert in fantasyserie The Vampire Diaries (2009-2017) het lastig kiezen tussen broers Stefan en Damon Salvatore, de één saai, de ander gevaarlijk. Dat Damon en Stefan broers zijn, is nog wel het minste probleem voor Elena, want de twee zijn 150 jaar oude vampieren. Haar aartsvijand en tevens dubbelganger in de serie bijt haar toe: „Het is niet erg als je van hen allebei houdt, ik deed dat ook.” Dus onderzoekt Elena met beide broers een potentiële romantische relatie. „Je staat altijd op de t-splitsing, dat is waar veel spanning zit. Zodra je naar links of rechts gaat, zit je vast aan je keuze en dat willen we niet meer”, zegt Muus.
In series is er ruimte om te spelen buiten de kaders van de realiteit. Muus: „In soaps kan je vaak zeggen: dit kan echt niet, maar die heeft dan een kind met de moeder van zijn broer, die ook nog eens gescheiden is van de moordenaar van zijn vader. Dan is een constructie met broers nog wel voorstelbaar.” Dat zie je bij The Vampire Diaries: in een wereld waar een hybride half weerwolf/half vampier bestaat, is een driehoeksverhouding met twee broers helemaal zo gek nog niet.
Met de komst van het nieuwe seizoen van The Summer I Turned Pretty laait het online debat over wie Belly moet kiezen op. Als je Team Conrad of Team Jeremiah vraagt wie Belly moet kiezen, krijg je een lang epistel waarom de ene broer beter is dan de ander. Misschien moet de jonge Belly het eens over een andere boeg gooien. Waarom kiest ze niet voor zichzelf?
Zodra presentatrice Griet Op de Beeck een beetje tegengas geeft, loopt het interview in Zomergasten (NPO 2) even uit de rails. Haar eerste gast, schrijver en tv-maker Özcan Akyol, laat een videoclip zien van Chris Brown. Akyol wil de populaire r&b-zanger neerzetten als „outsider” die wordt genegeerd door de „mainstream media”.
Op de Beeck heeft een ander idee. Chris Brown, zo memoreert ze, komt vaak in het nieuws wegens mishandeling, vooral van vrouwen. Waarom prijst Akyol de geweldpleger terwijl hij eerder het wangedrag van tv-presentator Matthijs van Nieuwkerk veroordeelde? Akyol schiet meteen terug: „We kunnen nu de fatsoenspolitie gaan uithangen…” Volgens hem moet je de professionele kwaliteiten van een mens strikt scheiden van diens persoonlijke tekortkomingen. Het geweld van Brown bagatelliseert hij als „strapatsen”. Van Nieuwkerk noemt hij iemand „die misschien iets te vocaal een redactie leidde”.
Deze schermutseling over grensoverschrijdend gedrag leidt tot weinig en ze past Op de Beeck ook niet. Het is sowieso een rare vergelijking, Brown en Van Nieuwkerk. Als de presentatrice werkelijk een punt had willen maken, had ze kunnen wijzen op de verwantschap van de diverse „outsiders” aan wie Akyol zich deze avond spiegelt. Velen zijn „bon vivants”, net als Akyols gewelddadige vader. Chris Brown mishandelde ook zijn vrouw. Schrijver Bukowski schreef veel over geweld tegen vrouwen. Schrijver Jan Cremer en voetballer Ronaldinho staan bekend als womanizers. Akyol beschouwt zichzelf als een gevoelige, vrouwelijke man, wat moet hij met al die machohelden?
Op de Beeck laat het liggen, of ze heeft het niet gezien. Niet erg, Akyol heeft zo ook een interessant betoog, persoonlijk en sociaal bevlogen. Aan de hand van Turkse gastarbeiders in de documentaire Deventer Blik (2000), de films Menace 2 Society (1993) en Gegen die Wand (2004) laat hij zien wat het betekent als de wereld je afwijst en jou voorbestemt voor een leven in de marge.
Uit het getto
Akyol vertelt dat hij afkomstig is uit een alevitisch Turks gezin, „een minderheid in een minderheid”. Zijn vader sloeg, zijn moeder was depressief. In de Cito-toets scoorde hij op vwo-niveau maar de juf stuurde hem naar de mavo. Akyol zette zijn eerste stappen op het criminele pad. „Veel banen zijn niet voor ons bestemd dus ga je je eigen werk creëren.” Maar door educatie en literatuur trok hij zichzelf uit het getto en klom hij op tot succesrijk schrijver en tv-maker.
Aan zijn levenspad koppelt hij een opgefriste versie van het aloude verheffingsideaal: „Je kan in één generatie alles repareren.” Dat betekent wel dat je migranten niet moet buitensluiten en hun meerwaarde moet erkennen. Dat toont hij met een scène uit de Duitse documentaire Favoriten (2024), over liefdevol onderwijs aan migantenkinderen. En met Het woord heeft mij gered (2009), een portret van Rodaan Al Galidi, zelfverklaard „Asielzoeker des Vaderlands”. Deze uit Irak gevluchte schrijver kijkt als outsider met humor en verwondering naar Nederland.
Akyols maatschappelijke klim heeft hem veel gekost, zegt hij. „Het is heel moeilijk om uit je sociale klasse te komen.” Hij is nog altijd wantrouwig jegens mensen, kijkt snel tegen ze op, heeft het gevoel dat hij zich moet bewijzen door hard te werken, en hij voelt zich „verweesd” als hij in de buurt van geluk komt. „Ik heb lang gedacht dat ik geen toegevoegde waarde had.” Hierin past ook zijn zelfbeeld als outsider die niet wordt geaccepteerd door de literaire wereld.
Nu Akyol het tot Zomergasten heeft geschopt, het pantheon van de elitaire VPRO, kan hij zichzelf niet meer met goed fatsoen als outsider profileren. Geeft niet, hij is al waar hij wil zijn: „Mijn grote ambitie was om niet als mijn vader te worden. En dat is gelukt.”
Egyptenaren noemen zichzelf met trots bint el-Niel of ibn el-Niel – dochter of zoon van de Nijl. De rivier is al duizenden jaren de levensader van het land – het eraan gekoppelde irrigatiesysteem is een van ’s werelds oudste en grootste. Maar op het Nijlwater kan Egypte niet langer blind vertrouwen.
Minister van Water en Irrigatie Hani Sewilam waarschuwde in juni bij een UNESCO-bijeenkomst in Parijs dat zijn land behoort tot de landen met de hoogste waterschaarste ter wereld. Samen met Tunesië en Libië kampt Egypte met „extreem hoge waterstress”, dat wil zeggen dat de vraag naar water fors hoger ligt dan het aanbod, zowel kwantiteit als kwaliteit.
Per hoofd van de bevolking hebben Egyptenaren jaarlijks gemiddeld nog maar 560 kubieke meter water beschikbaar – ver onder de VN-grens van 1.000 kubieke meter per persoon. Met een bevolking van ruim 118 miljoen en een torenhoge watervraag is het tekort allesbehalve abstract. Vooral boeren merken het direct: in het zuiden wachten sommigen elke ochtend op een watertank die hen de dag door helpt. Oogsten mislukken, voedselonzekerheid groeit, spanningen over waterverdeling nemen toe en werkloosheid ligt voortdurend op de loer.
Een giftige cocktail
Egypte wijst in het publieke debat vaak naar Ethiopië en diens Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD), die in september feestelijk wordt geopend, als de boosdoener van alle waterproblemen. President Abdel Fatah al-Sisi noemt de dam zelfs een „existentiële bedreiging” voor Egypte. Maar achter die retoriek schuilt een ongemakkelijkere waarheid: het waterprobleem van Egypte is grotendeels een eigen probleem.
Klimaatverandering, snelle bevolkingsgroei en wanbeheer vormen samen een giftige cocktail. Mohammed Mahmoud, oprichter van de ngo Climate and Water Initiative en hoofd van Klimaat- en Waterbeleid Midden-Oosten bij de VN, somt het op: „Woestijnvorming, bodemdegradatie, droogtes – er zijn te veel oorzaken om zo even op te noemen.” Vooral de zeespiegelstijging vormt een directe bedreiging voor de Nijldelta, waar meer dan de helft van Egyptes landbouwproductie vandaan komt. De economische impact is groot: in 2023 was landbouw goed voor ongeveer 15 procent van het bbp en 27 procent van de werkgelegenheid. Meer dan de helft van de bevolking is direct of indirect afhankelijk van landbouw – en dus kwetsbaar voor waterstress.
Egypte heeft zijn groeiende waterhonger ook aan zichzelf te wijten. De ongecontroleerde urbanisatie bracht in 2011 illegale wateronttrekkingen op gang, waardoor in 2014 al elf miljoen mensen geen toegang meer hadden tot schoon drinkwater.
Slecht waterbeheer leidt tot een verdere afname van de beschikbare watervoorraad in Egypte. Irrigatie gebeurt inefficiënt, leidingen lekken, en afvalwater wordt zonder zuivering in de Nijl geloosd, mede door een dringend tekort aan waterzuiveringsinstallaties.
Ook de snelle groei van de bevolking helpt niet. De regering heeft geprobeerd met campagnes als ‘Twee is genoeg’ die groei te remmen, maar dat heeft amper gewerkt.
Posters maken
„In de klas laat ik kinderen foto’s zien van Egyptische landschappen voor en na ons watertekort. Alleen met shock and surprise kan je kinderen betrekken bij zo’n ingewikkelde discussie”, vertelt Dina Maher (43), een basisschoollerares op een internationale school in Nieuw Caïro telefonisch. De discussie rondom het watertekort leeft wel in Egypte, „maar echt niet genoeg”, vindt ze.
Veel Egyptenaren geloven simpelweg niet dat er een probleem is. „Kijk maar naar de Nijl, meer dan genoeg water toch?”, zei een medewerker van een waterzuiveringsbedrijf eerder in Luxor.
De Egyptische staat heeft sinds een paar jaar zichtbare stappen gezet om het tekort aan te pakken. Zo zijn er op televisie overheidsspotjes te zien die het probleem benoemen. In 2017 is een nationaal waterplan aangenomen met een investering van 50 miljard dollar tot 2037. Onderdeel van deze strategie zijn boetes voor boeren met verouderde irrigatiesystemen, nieuwe waterzuiveringsinstallaties, reparatie van leidingen en modernisering van landbouwtechnieken. Ook is Egypte bezig met ontziltingsprojecten en nieuwe mechanismen om afval- en grondwater te zuiveren. Maar die veranderingen gaan nog niet snel genoeg.
Het bewustzijn groeit wel onder burgers. Leraren, studenten en activisten proberen via educatie, projecten en voorlichting gedragsverandering te stimuleren. Ook Dina vertelt hoe ze haar leerlingen leert zuinig om te gaan met water. Het vak global perspectives kaart klimaatverandering aan en leert kinderen vanaf jonge leeftijd bewust te zijn van de problemen. Ze maken posters voor thuis met de oproep zuinig te zijn, of ze mogen simpele oplossingen bedenken – zoals de kraan uitzetten tijdens het tandenpoetsen. Maar ze ziet ook beperkingen: „Op arme scholen gaat het gesprek daar niet over. Daar draait het om overleven en goede cijfers halen.”
Op universiteiten wordt het watertekort ook serieus besproken. Zo werkte de 22-jarige economie-studente Veronica Fares recent vrijwillig mee aan een schoonwaterproject in Zuid-Egypte. Dit project richtte zich op het verbeteren van waterfilters voor boeren, zodat zij afvalwater en grondwater veilig kunnen hergebruiken voor irrigatie. Veronica vreest echter dat de snelle bevolkingsgroei deze inspanningen ondermijnt. „Egypte zal al veel moeten doen om alleen maar kleine stapjes te zetten,” zegt zij. „En veel mensen hebben wel wat anders aan hun hoofd.”
Dat media en overheid liever wijzen naar externe factoren en niet naar het falen van het eigen beleid, speelt daarbij ook een rol.
Ethiopische dam
De belangrijkste externe factor is de Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD), de megadam waaraan Ethiopië sinds 2011 werkt en die het land van elektriciteit moet gaan voorzien. De bouw is inmiddels afgerond, kondigde premier Abiy Ahmed begin juli aan. Bij de officiële opening in september zijn Egypte en Soedan uitgenodigd, maar hun aanwezigheid lijkt hoogst onwaarschijnlijk.
Militairen bewaken de Renaissance-dam in 2022. De dam moet Ethiopië van stroom voorzien, maar Egypte en Soedan vrezen dat er in hun land daardoor een watertekort ontstaat. Foto Minasse Wondimu Hailu/ Getty Images
In Egypte wordt de waterkrachtcentrale al jaren gezien als een provocatie. 98 procent van Egyptes bruikbare water komt uit de Nijl, en het vooruitzicht dat Ethiopië – stroomopwaarts – controle krijgt over de toevoer, wakkert de angst voor tekorten aan. De GERD is hét symbool van een toekomstig watertekort geworden. Maar volgens een UNICEF-rapport uit 2021 kampt Egypte ook zonder de Ethiopische dam met een structureel watertekort. De druk op het toch al kwetsbare watersysteem wordt er hooguit door vergroot.
De vraag is dus of de dam écht een bedreiging vormt, of vooral een handige zondebok is. Toch vindt klimaatexpert Mohammed Mahmoud de zorgen begrijpelijk. „De grootste zorg draait om de vraag hoe de dam daadwerkelijk gaat functioneren”, zegt hij in een telefoongesprek. Ethiopië heeft dit nooit expliciet ietsgezegd, alleen in vage en algemene termen.
„The devil is in the details”, vreest Mahmoud. De toevoer van het water zal volgens hem grotendeels afhankelijk zijn van Ethiopiës vraag naar energie; hoe meer energie nodig is, hoe meer water door de turbines zal moeten lopen. De vraag is of Ethiopië dan rekening zal houden met de waterbehoefte van Egypte. Daarnaast zal de dam op de lange termijn het Nijlwater beïnvloeden door sediment dat om de bodem van het stuwmeer achterblijft: het water dat Egypte bereikt, bevat dan minder slib en voedingsstoffen, omdat die achter de dam bezinken. Dit heeft ook gevolgen voor de vruchtbaarheid van de landbouwgronden langs de Nijl.
Diplomatieke spanningen
Egypte beschuldigde Ethiopië een paar jaar geleden in een brief aan de VN van het schenden van internationaal recht door zonder akkoord te beginnen met het vullen van het reservoir van de waterkrachtcentrale. Volgens Caïro negeert Addis Abeba elke vorm van diplomatiek overleg.
Maar de dam is volgens Ethiopië essentieel voor de elektriciteitsvoorziening en economische groei. Met de op een na grootste bevolking van Afrika worstelt het land met buitenlandse schulden en armoede.
Ethiopië verzet zich tegen het koloniale Nijlverdrag van 1929 en het aanvullende verdrag van 1959. Die gaven vooral Egypte destijds het vrijwel exclusieve recht op het Nijlwater, met daarnaast een kleiner aandeel voor Soedan. Maar Ethiopië heeft deze verdragen nooit erkend. Hoewel de Nijl er ontspringt, was het land niet betrokken bij de onderhandelingen over het verdrag.
Ethiopië noemt de houding van Egypte „agressief”. In de afgelopen jaren heeft Egypte zelfs gedreigd om de dam te bombarderen. Zover zal het waarschijnlijk niet komen. Geen van beide landen kan het zich veroorloven om te spelen met het kostbare Nijlwater.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134985435-925d4b.jpg|https://images.nrc.nl/dtkGb4-cETTrQqSR6LavktrDMDQ=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134985435-925d4b.jpg|https://images.nrc.nl/GX0yWo9Ju6czYEUEHb_n30jVEco=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134985435-925d4b.jpg)
