Hoe Amsterdam even strijdtoneel werd in de Gaza-oorlog

In het veenbosgebied in West-Papoea rijden bulldozers af en aan. In razend tempo verdwijnen hier miljoenen bomen om de grond rijp te maken voor de teelt van rijst en suikerriet. De grootschalige ontbossing is nodig voor voedselzekerheid en economische groei, zegt de regering. Critici noemen het ecologische verwoesting.

De economische ambities van Indonesië zijn groot. Deze week werd bekend dat het land zich aansluit bij het internationale verbond dat bekendstaat als BRICS – een overlegorgaan van niet-westerse economieën, zoals Brazilië, Rusland en China.

Sinds de eerste tweeduizend graafmachines uit China naar West-Papoea kwamen – voor 258 miljoen dollar besteld door steenkoolmagnaat Haji Isam – is meer dan een miljoen hectare veenbos ontgraven. Een handvol rijst- en suikerriettycoons, onder wie Isam, ontgint samen met het Indonesische leger 2,3 miljoen hectare veengronden in het gebied. De komende jaren moet nog eens twintig miljoen hectare tropisch bos – een gebied twee keer zo groot als het eiland Java – wijken voor uitbreiding van de plantage-industrie. Dat leger en ook politie worden ingezet bij bescherming en uitvoering van dit voedselproject, is volgens de autoriteiten evident: voedselzekerheid is een kwestie van staatsveiligheid.

In het dorp Wanam, waar de graafmachines het eerst begonnen, is de vis al verdwenen uit het moeras, vertellen bewoners aan journalisten van het onafhankelijke weekblad Tempo. „Eerst werden we opgeschrikt door helikopters, toen kwamen onderzoekers met buisjes de grond testen en nu zijn de graafmachines gearriveerd”, zegt een pastoor. En met de graafmachines kwamen Indonesische troepen. „De militairen jagen de mensen angst aan”, vertelt dorpshoofd Kamilus Kahol uit het naburige Uliuli. Zijn dorpelingen zijn bang dat het lot van Wanam hen binnenkort ook treft.

Het aangewezen gebied van moerasbossen en savanne strekt zich uit over dertien districten, veertig dorpen met samen vijftigduizend bewoners van inheemse bevolkingsgroepen. Ze leven grotendeels van de jacht, voelen zich diep verbonden met het gebied en verzetten zich al maanden tegen de komst van de landbouwconglomeraten. Elke clan is via de geest van voorouders verbonden met specifieke dier- en plantsoorten.

„Het project wordt bruut uitgevoerd, zonder enige afspraak of overeenkomst met de lokale bevolking”, zei Pius Manu, die het woord voert namens de bewoners. Ze protesteerden vorig jaar oktober in Jakarta, gesteund door mensenrechten- en milieuactivisten. De demonstranten hadden zich ingesmeerd met witte klei, een inheemse duiding van verdriet.

Misoogsten en bosbranden

De lokale gemeenschappen vrezen niet alleen verdrijving van hun grond, maar met milieuactivisten voorzien ze ook een ecologische ramp. Door de ontginning van de veenbosgebieden komen op grote schaal broeikasgassen vrij en neemt de biodiversiteit af. Nu nog leven rond de rivier de Fly tachtig endemische vogelsoorten, naast unieke dieren als de De Bruijnpademelon, genoemd naar de Nederlander Cornelis de Bruijn die deze kangoeroeachtige in 1706 tekende.

Landbouwexperts zijn het niet eens over de haalbaarheid van de Indonesische plannen. Critici waarschuwen dat verandering van vegetatie de waterhuishouding van het moerasgebied mogelijk verstoort. Dit kan leiden tot uitdroging, waardoor misoogsten, bosbranden en grondverschuivingen kunnen ontstaan. In Kalimantan zijn hierdoor soortgelijke landbouwprojecten mislukt.

Ondanks beloftes van inspraak en compensatie hebben de protesten tot nu toe niets uitgehaald. Ook is de verplichte milieurapportage niet gemaakt. Inmiddels zijn meer militairen naar het gebied gestuurd. Dorpelingen vrezen door intimidatie te worden verdreven, schrijven Tempo-journalisten die het gebied verschillende keren bezochten.

De toegang tot West-Papoea is voor buitenlandse journalisten en onderzoekers beperkt. Al sinds 1963, toen het een Indonesische provincie werd, zijn er gevechten tussen onafhankelijkheidsbewegingen en het Indonesische leger. Hoewel het gebied rijk is aan grondstoffen, is de bevolking arm. Door achterstelling, discriminatie en repressie blijft zeggenschap over de exploitatie van de rijkdommen doorgaans uit.

Volgens het Indonesische onderzoekscentrum voor recht en economie Celios botst het juridische mandaat van het grootse voedselproject met de speciale status van West-Papoea. De aansturing vanuit Jakarta marginaliseert de regionale machtspositie en schendt lokale voorouderlijke landrechten, stellen juristen van het instituut. Afgelopen november raakte de Awyu-stam land dat deze stam claimt namens de voorouders kwijt aan het conglomeraat Indo Asiana Lestari. Dat wil er op 36.000 hectare palmplantages beginnen. Twee van de drie rechters van het Hooggerechtshof wezen de Aywu-eis af. Volgens de derde was niet aangetoond dat de plantage aan de milieueisen voldeed, maar deze rechter stond daarin alleen. Activisten vrezen dat de uitspraak de toon zet voor volgende landbouwprojecten.

Te weinig eten

Plannen daarvoor zijn er volop. De Indonesische regering maakte vorige week bekend voor de voedselproductie een duizelingwekkende twintig miljoen hectare bos- en veengebied op het oog te hebben voor grootschalige landbouw en palmplantages. Voedselzekerheid is speerpunt in het beleid van president Prabowo Subianto, die in oktober aantrad. Volgens het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties is dat noodzakelijk. In Indonesië hebben 23 miljoen mensen te weinig te eten. Een op de vijf kinderen heeft er door ondervoeding een groeiachterstand.

In 2027 wil het land niet meer afhankelijk zijn van voedselimport. Een groot deel van de rijst wordt geïmporteerd, en van die invoer wil president Prabowo af. Sterker, hij wil dat zijn land de regionale ‘voedselschuur’ wordt.

Tegen internationale verdragen in zet Indonesië met zijn landbouwplannen de deur wagenwijd open voor grootschalige ontbossing. Milieuorganisaties, zoals het Indonesische Walhi en Greenpeace, vrezen een ecologische en humanitaire ramp; afname van biodiversiteit, toename van geweldsconflicten, extra CO₂-uitstoot en bosbranden die de klimaatverandering versnellen. „Voedselzekerheid klinkt goed, maar dit plan gaat niet om mensen, maar om geld verdienen”, stelt Walhi op zijn website.

Bosbouwexpert Aida Greenbury werkte twintig jaar in Indonesië als duurzaamheidsadviseur. „Ik wist niet wat ik hoorde”, zegt ze aan de telefoon vanuit Sydney. „Het is nota bene de minister van Bosbouw die twintig miljoen hectare bosgebied aanwijst om te kappen voor palmplantages. Ik zie de noodzaak van het opschalen van de voedselproductie, maar dat kan ook duurzaam. Er zijn wetten die landrechten, biodiversiteit en het milieu beschermen. Ik heb niet het idee dat die hier in acht worden genomen. Dit is absurd.”

In de clinch met de EU

Prabowo wil vooral meer palmplantages. Zijn land is nu al goed voor 40 procent van alle palmolie ter wereld. Palmplantages zijn van nationaal strategisch belang, benadrukt de president. Voor binnenlandse voedselvoorziening, maar ook voor werkgelegenheid en economische groei. Hij zet onder meer in op export van biobrandstof, belangrijk in de energietransitie. Indonesië ligt namelijk al jaren in de clinch met de EU over regulering van de palmolie-export, die ontbossing moet tegengaan. Europese voorwaarden voor duurzame productie zijn vorige maand van kracht geworden, zij het dat Indonesisch verzet het land een jaar respijt geeft.

„We moeten niet bang zijn voor ontbossing”, zei de president in zijn toespraak bij de presentatie van de landbouwplannen. „Ook palmbomen hebben bladeren die CO₂ opnemen.”

Voor Europa, dat volgens hem onnodig moeilijk doet, had hij een boodschap. Importvoorwaarden? Prima. „Dan verkopen we toch niet aan jullie.”

Dat zal vooral leiden tot chaos in de Europese productie van chocolade, cosmetica en wasmiddelen, aldus Prabowo. „Indonesië redt zich wel.” Kopers genoeg. Zoals de partners in handelsblok BRICS waar Indonesië zich bij aansluit.

Indonesië is met bijna 280 miljoen inwoners de grootste economie van Zuidoost-Azië. Het heeft ambitieuze plannen voor een economische groei van 6 tot 7 procent. Waar westerse handelspartners het laten afweten, zal Indonesië zich richten op landen als China en Rusland.

De aansluiting bij BRICS is overigens geen grote politieke verschuiving: het land handhaaft zijn politiek van neutraliteit, bijvoorbeeld inzake de oorlog in Oekraïne. Indonesië wijst de invasie van Oekraïne af, maar zal niet de relatie met Rusland verbreken.

Meer corruptie

Critici vrezen dat de voedselprojecten tot meer corruptie leiden. Indonesië staat al hoog op internationale corruptieranglijsten. Afgelopen week werd oud-president Joko Widodo door het in Amsterdam gevestigde instituut Organized Crime and Corruption Reporting Project genomineerd als meest corrupte leider van 2024. Het voedselproject in West-Papoea begon in 2023 onder zijn regime, waarbij toenmalig minister van Defensie Prabowo Subianto de coördinatie kreeg. De exploitatie van de akkers wordt daarom uitgevoerd door het leger en een handvol industriëlen, onder wie steenkoolmagnaat Haji Isam.

Het Sentani-meer in West-Papoea. Een handvol rijst- en suikerriettycoons ontgint met het Indonesische leger 2,3 miljoen hectare veengronden in het gebied. De komende jaren moet nog eens twintig miljoen hectare tropisch bos wijken voor uitbreiding van de plantage-industrie.

Deze tycoon, afkomstig uit de provincie Kalimantan, speelde een belangrijke rol bij de verkiezingscampagne van Widodo in 2019 en bij de verkiezing van Prabowo in 2024. In de Indonesische wereld van diensten en wederdiensten, door politicologen geduid als crony capitalism (vriendjeskapitalisme), is het niet ondenkbaar dat Isam in ruil voor zijn campagnebijdragen kan profiteren van grote staatsprojecten.

Isam vergaarde zijn fortuin niet zonder schandalen. Zelf was hij in 2021 betrokken bij omkoping in een belastingzaak. Zijn oom Sahbirin Noor, gouverneur van Zuid-Kalimantan, werd beschuldigd van corruptie, waaronder gesjoemel met vergunningen. Afgelopen november achtte een rechter die beschuldiging onterecht. Een controversieel besluit, aldus de voorzitter van anticorruptiebureau KPK, die stelt dat het bewijs tegen Noor overweldigend is.

Mogelijk had Isam invloed op de uitspraak. Want zijn invloed is de laatste jaren aanzienlijk gegroeid. The Jakarta Post zette onlangs politieke benoemingen rond zijn persoon op een rij: neef Amran Sulaiman is nu minister van Landbouw, Isams zwager Sulaiman Umar is onderminister van Bosbouw. Minister van Transport Dudy Purwagandhi, minister van Publieke Werken Dody Hanggodo en minister van Milieuzaken Hanif Faisol Nurofiq zijn eveneens verbonden met Isam. Purwagandhi en Hanggodo werkten in zijn conglomeraat Johnlin Group en Nurofiq was ambtenaar bij het regionale overheidsdepartement voor Bosbouw in Zuid-Kalimantan, waar Isam veel contact mee had voor zijn mijnbouw- en plantagebedrijven in Kalimantan. Hij had een verdacht snelle carrière naar het ministerie van Bosbouw en Milieu, vermoedelijk vanwege zijn contacten met Isam.

Delen

Mail de redactie