Hoe alle ‘rode lijnen’ rond de oorlog in Oekraïne toch langzaam opschuiven

President Zelensky greep de mogelijkheid met beide handen aan, toen hij een week geleden via een videoverbinding de internationale politieke en economische elite in Davos mocht toespreken. „De Krim is ons land, ons grondgebied. Het is onze zee, het zijn onze bergen. Geef ons wapens, en wij zullen terugnemen wat van ons is.”

Een dag eerder was via The New York Times uitgelekt dat de Amerikaanse regering aan het bijdraaien is als het gaat om het faciliteren van Oekraïense aanvallen op Russische doelen op het schiereiland in de Zwarte Zee, dat in 2014 al illegaal door Rusland werd geannexeerd. Levering van langeafstandsraketten is, net als westerse gevechtsvliegtuigen, tot nu toe een ‘no go’ voor de bondgenoten van Oekraïne.

Eén zo’n raketkandidaat, het Army Tactical Missile System (Atacms), heeft een bereik van 300 kilometer en kan worden afgevuurd met de Himars-lanceerinrichtingen die Oekraïne al heeft. Maar Washington neigt er volgens anonieme regeringsfunctionarissen ook naar deze ‘rode lijn’ te verleggen. Zoals deze week gebeurde met moderne gevechtstanks.

Grote vraag is wanneer het Westen deze volgende – zelf getrokken – rode lijn overschrijdt. Maar zonder langeafstandsraketten is het „ondenkbaar” om de Russen van de Krim te verdrijven, zegt luitenant-generaal buiten dienst Ben Hodges, tot 2018 commandant van de Amerikaanse strijdkrachten in Europa, desgevraagd. En alleen als de Krim is bevrijd kan Oekraïne zijn vrijheid herwinnen, is zijn overtuiging. „De Krim is het cruciale grondgebied in deze oorlog”, aldus Hodges. „Oekraïne zal nooit veilig kunnen zijn zolang Rusland de Krim bezet houdt.”

Buiten Himars-bereik

Met de gps-geleide raketten van het Amerikaanse Himars-artilleriesysteem, die Kiev afgelopen zomer tot zijn beschikking kreeg, troffen de Oekraïense strijdkrachten naar eigen zeggen tal van Russische munitiedepots, troepenconcentraties en belangrijke infrastructuur in bezet gebied, zoals bruggen. Daarmee legden ze de basis voor, onder meer, de Russische terugtrekking uit de stad Cherson, in het najaar.

Maar de kwetsbare munitievoorraden zijn inmiddels buiten Himars-bereik geplaatst; dat wil zeggen, verder dan negentig kilometer van de frontlijn. Zoals de Krim. „Dat de Krim voor Rusland een vrijplaats is van waaruit het onschuldige Oekraïners kan vermoorden komt door onze onwil, tot nu toe, om wapens te leveren die verder reiken dan die negentig kilometer”, zegt Hodges.

Die ‘onwil’ is de rode lijn, de bezorgdheid in het Westen om direct betrokken te raken bij de oorlog, of angst voor een nucleaire escalatie door Moskou. Het weerhield de westerse bondgenoten ervan om direct na de invasie een no-fly zone in te stellen boven Oekraïne, of het land te voorzien van F-16’s of kruisraketten.

Van Himars naar gevechtstanks en wat volgt? F-16’s

Toch werd die lijn in de loop van het jaar steeds een stukje verlegd. Dat begon met de levering van Stingers (luchtdoelraketten) en Javelins (antitankraketten) en ging via pantserhouwitsers naar Himars- en Patriot-raketten. En van infanteriegevechtsvoertuigen naar moderne tanks van westerse makelij.

Die geleidelijke westerse opschaling volgt mede op de Amerikaanse inschatting dat het gevaar is geslonken dat Moskou uit vergelding een nucleair tactisch wapen zal inzetten. Sommige waarnemers menen dat het huidige niveau van westerse militaire steun alleen mogelijk is omdat die geleidelijk is opgevoerd.

„Het langzaam uitrollen van deze wapens richting Oekraïne over vele maanden heeft, hoewel frustrerend [voor Kiev] hoogstwaarschijnlijk geholpen een breder conflict tussen Rusland en de NAVO te voorkomen”, stelde Dmitri Alperovitsj, een in Moskou geboren Amerikaan, oprichter van de denktank Silverado Policy Accelerator.

En vermoedelijk speelt China een rol bij de nucleaire risico-inschatting onder de bondgenoten van Oekraïne: president Xi Jinping liet Rusland in november weten dat nucleaire escalatie onaanvaardbaar is. Maar een garantie dat het Kremlin afziet van de inzet van kernwapens is er niet.

Akkoord voor levering

In elk geval was Kiev woensdag, de dag dat Washington en Berlijn de levering van tanks accordeerden, al bezig met een volgende stap. Mychajlo Podoljak, adviseur van president Zelensky, zei tegen The Daily Telegraph dat het Westen al tot „het besef” is gekomen dat de angst voor escalatie wegens de levering van langeafstandsraketten misplaatst is. „We zien op dit moment een sterke verandering in het politieke sentiment in Europese landen, die begrijpen dat zij alle materieel moet leveren, inclusief tanks. En ik ben ervan overtuigd dat we overeenstemming zullen bereiken over langeafstandsraketten.”

Volgens Podoljak worden zulke raketten onderdeel van de onderhandelingen over een nieuw steunpakket in het volgende overleg op de luchtmachtbasis Ramstein, in februari. „Alleen deze raketten maken het mogelijk om de infrastructuur in de achterhoede van het Russische leger te vernietigen”, zei Podoljak woensdag.

Militaire actie op de Krim zal pas dan haalbaar zijn, maar de levering van tanks en infanteriegevechtsvoertuigen is voor Oekraïne een belangrijke tussenstap. Volgens militaire experts wordt de Krim onhoudbaar voor de Russen als het schiereiland geïsoleerd wordt. Dat kan gebeuren door de twee verbindingslijnen met het vasteland af te snijden: de Krimbrug bij Kertsj, die in oktober al werd aangevallen, en de weg- en spoorverbinding langs Melitopol, een stad die ook vroeger al ‘de poort naar de Krim’ werd genoemd.

‘Volgende Ramstein-beraad gaat ook over raketten met bereik van 300 kilometer’

Zwaar pantsermaterieel uit het Westen kan Oekraïne helpen bij een aanval op de landverbinding via Melitopol, maar de Krim zelf is alleen door de lucht te treffen. Generaal Hodges: „Daarvoor heb je langeafstandsraketten nodig als de Atacms, onbemande Gray Eagle-drones, zogeheten [Ground Launched] Small Diameter Bombs en andere precisiewapens. Daarmee kun je bruggen, logistieke centra, spoorverbindingen, troepenconcentraties, commandoposten, munitievoorraden en grotere kwetsbare doelen op de Krim aanvallen, zoals de Russische marinebasis in Sebastopol, het logistieke militaire centrum bij Dzjankoy, de luchtmachtbasis bij Saky. En ze zullen er uiteraard voor zorgen dat de Russen de Krimbrug nooit meer kunnen herbouwen.”

De bondgenoten van Oekraïne zien in dat de oorlog met Rusland op een kruispunt is beland, en dat er in de loop van 2023 majeure beslissingen moeten worden genomen. In de frontlinies zit sinds de herovering van Cherson, in november, nog maar weinig verandering. Het Oekraïense leger slaagt er niet in de opmars in de Donbas en in het zuiden voort te zetten met eigen middelen. De komst van tientallen westerse tanks en infanteriegevechtsvoertuigen later dit jaar zullen Oekraïne helpen, maar om Rusland te verslaan is meer nodig.

Lees ook: Van scherfvesten tot Patriots: een jaar militaire steun van Nederland aan Oekraïne

Gezien het recente gebrek aan Oekraïense vooruitgang langs de frontlijn kan het nog maanden duren, maar uiteindelijk wordt de positie van de Krim, zeker politiek, een van de lastigste kwesties voor de bondgenoten van Oekraïne. Hoewel internationaal wordt erkend dat het schiereiland bij Oekraïne hoort, blijft Oekraïense herovering van de Krim vooral onbenoemd.

Onder bondgenoten van Oekraïne wordt aangenomen dat het belang van de Krim, strategisch en symbolisch, zo groot is dat president Poetin het verlies ervan niet zou overleven, mogelijk zelfs letterlijk niet. Met andere woorden: de Krim lijkt een rode lijn die niet kan worden opgeschoven, op straffe van potentiële nucleaire escalatie.

Sinds de annexatie in 2014, destijds toegejuicht in Rusland, valt het gebied onder de Russische nucleaire doctrine. Die stelt dat nucleaire wapens zullen worden ingezet zodra het voortbestaan van de Russische federale staat wordt bedreigd.

Geopolitieke confrontatie

Zo zei Mark Milley, commandant van de Amerikaanse strijdkrachten, vorige week nog bij het Ramstein-overleg dat het vanuit militair oogpunt „heel, heel moeilijk” wordt dit jaar het hele grondgebied van Oekraïne te heroveren – dus inclusief de Krim.

Toch ziet Oekraïne zelf kansen. De hoop is mede gebaseerd op de Russische annexatie, vorig jaar, van de vier Oekraïense regio’s Donetsk, Luhansk, Zaporizja en Cherson. „In de laatste elf maanden heeft de Krim zijn unieke positie verloren”, schreef Andrij Zagorodnjoek, oud-minister van Defensie, eerder deze maand voor de Atlantic Council. „Het is onderdeel geworden van een veel grotere geopolitieke confrontatie.”

De westerse bondgenoten van Oekraïne zullen de komende maanden alle afwegingen maken over steun bij een bevrijdingsoperatie van de Krim. Dat zal zich vooral toespitsen op de vraag of ze het risico op (nucleaire) escalatie willen nemen.