Nieuws van het voetbalfront in West-Duitsland, in avondkrant NRC Handelsblad van 3 juli 1974. Het is de dag waarop Nederland – het land en zijn voetbalelftal – zich opmaakt voor de WK-wedstrijd tegen Brazilië, in Dortmund. De winnaar gaat door naar de finale, en treft daar West-Duitsland.
‘Kissinger-Den Uyl’ staat er boven het luchtige stukje, maar voorzien van een dreigend trefwoord: oorlog. Wellicht omdat voetbal oorlog is, de beroemde oneliner van de trainer van het Nederlands elftal, en de coach die Ajax destijds naar grote hoogten stuwde: Rinus Michels. Henry Kissinger, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken die tot ontsteltenis van velen een jaar eerder de Nobelprijs voor de Vrede had gekregen voor zijn inspanningen een échte oorlog (in Vietnam) te beëindigen, was er die avond in Dortmund ook bij. Hij was toch in de buurt, om West-Europese bondgenoten bij te praten over het bezoek van president Richard Nixon aan zijn collega (en voetballiefhebber) Leonid Brezjnev in de Sovjet-Unie, een week eerder.
De tekst van het artikel in NRC Handelsblad:
Er is weinig kans op dat Nederland-Brazilië vanavond te Dortmund zal uitgroeien tot een internationaal conflict. Dr. Henry Kissinger, minister van buitenlandse zaken van de Verenigde Staten en grootste vredestichter uit dit tijdperk, zal zich namelijk in het Westfalen Stadion persoonlijk op de hoogte komen stellen van de ontwikkelingen in deze strijd om een finaleplaats. Kissinger zal op de tribune ter zijde worden gezeten door de heer Genscher, de Westduitse minister van buitenlandse zaken, João Havelange, de nieuwe president van de FIFA, minister-president Den Uyl en de ministers Van Doorn, Duisenberg, Lubbers en Van Kemenade. Dat beloven dus zenuwslopende uren te worden voor de veiligheidsfunctionarissen in en rond het stadion. Maar met Kissinger op de tribune moet het voor alle betrokkenen op een gelijkspel uitdraaien.
Uitslagen in een envelop
Het werd geen gelijkspel: Nederland versloeg titelverdediger Brazilië in die laatste, beslissende groepswedstrijd met 2-0. Zwevend voor het doel bekroonde Johan Cruijff Ruud Krols ‘gedroomde voorzet, de trap van zijn leven’ (Auke Kok in zijn boek Wij waren de besten). En zo bereikte Nederland de finale van het WK, tegen het gastland van aanvoerder Franz Beckenbauer.
In een ingezonden brief in 2016 in The Washington Post, in een reactie op de necrologie van Johan Cruyff kort daarvoor, vertelt de toenmalige Amerikaanse consul dat Kissinger na zijn bezoek aan de Sovjet-Unie in Düsseldorf aankwam en dat hij hem in een helikopter van de Luftwaffe naar Dortmund vergezelde. „We waren een beetje aan de late kant en toen we het stadion binnenkwamen was er een staande ovatie van tienduizenden Duitse fans die Kissinger verwelkomden”, vanwege zijn Duitse achtergrond.
Het was de liefde voor voetbal en voor nummer 14 in het bijzonder die na Cruijffs dood in maart 2016 bij Kissinger in Washington de deur opende voor NOS-correspondent Wouter Zwart. De toen 92-jarige Kissinger keek met de verslaggever terug op die derde juli 1974 en sprak met bewondering over Cruijff en Oranje. Maar eerst vertelde Kissinger een anekdote die illustreerde hoe gek hij altijd van voetbal is geweest: in zijn periode als minister van Buitenlandse Zaken (1973-1977) werd op zijn departement elke maandag een envelop bezorgd, afkomstig van de West-Duitse ambassade, met daarin de uitslagen van de Europese voetbalcompetities.
In het café met Pelé
Als minister wendde Kissinger met succes zijn invloed aan om de eind vorig jaar overleden Pelé uit zijn voetbalpensioen te halen. ‘The Deal that changed American soccer’, schreef het Amerikaanse tijdschrift Newsweek na de dood van Kissinger. In 1974 was de Braziliaanse superster gestopt, maar nadat Kissinger hem in een café in São Paulo had overgehaald zijn comeback te maken, om het voetbal in de VS te promoten, ging hij in juni 1975 naar de New York Cosmos.
Pelé debuteerde daar op een met groene verf bijgewerkt veld en gaf het voetbal in de VS in de drie seizoenen die hij daar speelde een flinke impuls, samen met andere voetbalkampioenen uit het buitenland onder wie Cruijff en Beckenbauer, twee hoofdrolspelers uit de WK-finale van 1974.
Twee decennia later, in 1994, mochten de Amerikanen mede dankzij Kissingers lobbywerk het WK voetbal organiseren. Op 4 juli, Onafhankelijkheidsdag, schakelde Brazilië de VS uit en vijf dagen later in de kwartfinale ook Nederland. Brazilië – met oud-PSV’er Romario in de voetsporen van Pelé – werd wereldkampioen.
Nadat Nederland in 1974 Brazilië had uitgeschakeld, was Kissinger er ook weer bij toen West-Duitsland een paar dagen later, op 7 juli, in de finale Nederland versloeg. The New York Times berichtte op 4 juli vanuit München dat ‘minister Kissinger en andere Amerikaanse officials’ 45 kaarten hadden aangevraagd voor de finale. Kissinger was nog om commentaar gevraagd, maar vanwege de nationale feestdag niet bereikbaar.
In het Olympiastadion in München zat Kissinger op de eretribune met onder anderen prins Rainier en prinses Gracia van Monaco, actrice Elizabeth Taylor, prins Bernhard en Nederlandse en Duitse politici, onder wie de vlak daarvoor afgetreden bondskanselier Willy Brandt en zijn opvolger Helmut Schmidt. Wat er daarna op het veld gebeurde is geschiedenis.
Gesigneerde bal
Voor Kissinger had de West-Duitse overwinning (2-1) meer betekenis dan voor de meeste andere vips. Net als Oranje-supporter prins Bernhard (Jena, 1911) was hij afkomstig uit Duitsland, in 1923 geboren in Fürth, bij Neurenberg. Het Joodse gezin Kissinger was in 1938 voor de nazi’s gevlucht, naar New York, en daar had Heinz Alfred een nieuwe voornaam gekregen: Henry.
Na de Tweede Wereldoorlog kwam hij nog verschillende keren in zijn geboorteplaats. Ook bij de club voor wie hij als jongen al juichte: SpVgg Fürth, kampioen van Duitsland in 1914 en – voor het laatst – in zijn peuter- en kleutertijd, in 1926 en 1929. Voetballen deed de jonge Kissinger zelf in het park tegenover het ouderlijk huis.
Nadat hij eerder al eens door de club was ontvangen en een (door de spelers gesigneerde) bal had mogen trappen in het stadion van Spielervereinigung Greuther Fürth, met clubsjaal om zijn nek, was hij daar voor het laatst in 2012, met echtgenote Nancy, zoon David en kleinkinderen Sam en Sophie. De Beierse club uit de Tweede Bundesliga die hij tot zijn dood zou blijven volgen, met nu in de gelederen de Duits-Amerikaanse vleugelaanvaller en Amerikaans oud-international Julian Green, deed opnieuw shirtjes en (vernieuwde) sjaaltjes cadeau. En weer was er een bal met handtekeningen.
