Historische hiaten in vernieuwde Nederlands Indië-tentoonstelling Museum Bronbeek

Het lijkt wel steeds moeilijker een beetje positief naar de wereld te kijken. Ga er maar aan staan: Poetin, Gaza, de stand van de natuur, klimaatverandering… Bij zoveel heftige ontwikkelingen tegelijk kunnen angst en depressie sneller op de loer liggen. Om dat soort gevoelens het hoofd te bieden gaan mensen al eeuwenlang op zoek naar afleiding, troost. Mooie dingen bijvoorbeeld. Of stilte. Rust.

Dit gegeven vormde de aanleiding van de tentoonstelling De Troost van Schoonheid, tot en met 6 oktober te zien in het Rietveldpaviljoen te Amersfoort. „Een tempel van stilte” wil de kunsthal zijn, die bezoekers „uitnodigt om er wat langer te verblijven, op één van de bankjes te gaan zitten en een kunstwerk echt te ervaren. Of om je gedachten te laten gaan in een moment van bezinning.” Bij stilte en contemplatie denk je misschien eerder aan een bos dan een drukke stad, „toch kunnen ook zorgvuldig samengestelde architectonische vormen of ruimtes deze gevoelens oproepen”, lezen we in de brochure.

Curatoren Willemijn Faber en Cilia Tel verwijzen naar wat kunsthistoricus Henk van Os in 1968 schreef over het werk van Mark Rothko, abstracte kleurvlakken in een lege, stille ruimte: „De kunst van Rothko doet je opgaan in verheven stilte en ontkomen aan jezelf in sublieme rust.”

Zoveel mogelijk stilte

Dat is precies wat De Troost van Schoonheid ook wil bereiken. Daarbij streeft het Rietveldpaviljoen naar zoveel mogelijk stilte; bezoekers wordt verzocht hun telefoon op stil te zetten. Ook hangen er geen teksten met uitleg van het werk of de kunstenaar naast de kunstwerken: om een zo rustig mogelijk beeld te creëren vinden bezoekers die informatie uitsluitend in de meeneem-folder.

De werken in de hal die wellicht troost zouden kunnen bieden, zijn uiteenlopend van aard. We zien onder meer beeldhouwwerken, fotografie, handwerken en schilderijen. En een paar indrukwekkende installaties: zo maakte Ronald van der Meijs een twee meter lange sculptuur met plastic, luchtslangen en een pomp die het binnenste deel afwisselend opblaast en weer leegzuigt – Time Capsule of Life 2.0 lijkt te ademen. Het geheel stelt een ballonzaadje voor: „Dit zaadje beweegt zich voort door de wind en kan zelfs bij moeilijke omstandigheden zeer lang overleven.” Dit is een kunstwerk waar je de tijd voor moet nemen, liefst op een moment dat er weinig mensen (en geluiden) zijn, want het prikkelende en wonderbaarlijk prettig in het gehoor liggende kraken van het krimpende en uitdijende plastic is wat je moet ervaren om het gewenste, rustgevende effect te sorteren.

Een blikvanger is Pieces of Movement, een installatie van kunstenaarsduo CellaVie L.A.B. (Marcella Kuiper en Albert Aarts) waarbij je een geblindeerde box binnentreedt en je zittend op een stoel een wonderlijk schouwspel op je kan laten inwerken. Een koptelefoon met rustgevende soundscapes zorgt voor een optimale beleving van het betoverende effect van fraai uitgelichte abstracte objecten die zachtjes door de ruimte zweven. Ook hier geldt: sta vooral niet te snel weer op. De tijd doet z’n werk.

Perfect gedekte tafel

Ook niet-bewegende kunstwerken kunnen de liefhebber in vervoering brengen, zoals de sprankelende, kleurrijke foto’s van de jonge fotograaf Sabrina Charehbili. Ze maakte werk in Marokko, „een land waar de tijd heeft stilgestaan”, zoals ze zelf zegt. Fraai zijn de delicate kraagjes van Lynne Leegte: ze liggen in vitrines en lijken van kant, maar blijken gemaakt van albast; ook haar installatie Home, een perfect gedekte tafel vol glaswerk en water is een eyecatcher.

Daarnaast zijn vermeldenswaard de geborduurde afbeeldingen van Annesas Appel, waarbij ze telkens twee cijfers over elkaar heen legt, in wisselende kleurcombinaties die een fraai geheel vormen (Layered Landscape), de vrolijke schilderijen van mensen die samen zijn en „elkaar zonder woorden begrijpen” van Frits Nolte, de sprookjesachtige nachtwereld in de foto’s van Anton Havelaar en de linnen lappen van Janine Eshuis, gemaakt onder invloed van de getijden op de Wadden, dat „grote eindeloze landschap, doordrenkt met slib, klei en plantenresten”; volgens de kunstenaar „de ultieme plek van rust, stilte, duisternis en schoonheid” die „voor velen van ons troost, bezinning en inspiratie” betekent.

Wie het geluk heeft op een rustig tijdstip door de bescheiden hal te dwalen en daarbij vooral niet op de klok te hoeven kijken, zou met deze en nog veel meer kunstwerken zomaar eens kunnen ervaren wat het doel was van De Troost van Schoonheid. Of, zoals dichter Twan Vet het verwoordt in de eerste strofe van zijn speciaal voor deze tentoonstelling geschreven gedicht ‘Troostmomenten’: Stap maar in het gat van dit moment. / Hang je zorgen aan de kapstok, naast je jas. / Met elke pas die je nu zet verdwijnt er iets. /

Delen

Mail de redactie

Het dagelijks leven: je moet er maar net zin in hebben. Nee hè, denkt menigeen bij het opstaan, daar gaan we weer. De zoveelste dag vol dingen die gedaan moeten worden. En natuurlijk houd je van je kind, maar je houdt ook heel erg van een extra halfuurtje slaap, en dat krijg je niet nu dat jochie in alle vroegte naast je bed staat met zijn speelgoed en zijn praatjes.

In dit verband is de schilder Anika Mariam Ahmed (1988) iemand om een voorbeeld aan te nemen. Ze heeft plezier in het alledaagse en maakt er wat van. Zelfs dat moment met het klaarwakkere kind naast de ontwakende ouder wordt onder haar handen een gezellig schilderij, waarin een groot deel van de compositie is ingeruimd voor het warme nest van stof en veren. Dat dikke roze dekbedlandschap is aantrekkelijk. Je begrijpt waarom de ouder zich er nog even in schuilhoudt, maar het kind staat er toch ook aandoenlijk en sympathiek bij. Je kunt het niets kwalijk nemen. Het is zoals het is, en het is goed.

In 2016 maakte Ahmed, toen net afgestudeerd aan het Frank Mohr Instituut in Groningen, indruk op een tentoonstelling van winnaars van de Buning Brongersprijs, een aanmoedigingsprijs voor jonge schilders, in de Amsterdamse kunstenaarssociëteit Arti et Amicitiae. Daar hingen onder meer een levensgroot dubbelportret van haarzelf en haar vriend naakt, een schilderij van een kapper aan het werk en een drukbevolkte caféscène. De kleuren en vormen waren nog wat wilder en karikaturaler, wat meer losgezongen van de realiteit dan in haar recente werk, dat nu te zien is bij Galerie AdK in Amsterdam.

Smakelijk gepenseeld

Dat nieuwe werk geeft een ingetogener beeld van een misschien ook wel kalmer dagelijks leven. We zien de vriend van het dubbelportret terug in een zonnige tuin. Een stilleven van pannen en deksels in de gootsteen. Een spiegelende regenplas. De baby onder een rek rammelaars, de peuter spelend op een balkon. Een potplant in de vensterbank. Wasgoed dat hangt te drogen aan een rek. Voor de gemiddelde heteroseksuele dertiger – partner gevonden, huis betrokken, kind gekregen – zijn het herkenbare, aansprekende, bemoedigende beelden. Voor anderen is er ook wel wat verzoening met of verwondering over de dagelijkse onbelangrijkheden uit te halen.

Behalve plezier in de dingen die ze opmerkt en schildert heeft Ahmed ook zichtbaar plezier in het schilderen zelf. Het gelige eten in een zwarte pan op het aanrecht is niet tot op het gerecht te determineren, maar wel heel smakelijk gepenseeld. Een bloeiende forsythiastruik op een regenachtige voorjaarsdag is een explosie van gele verf geworden, een bigger splash van kleur en beweging die zich niets aantrekt van de grauwe nieuwbouwstraat en uit het gareel van de voorstelling breekt. De tentoonstellingstitel Gloed slaat op dergelijke oplichtende vormen in haar schilderijen, maar zou ook kunnen verwijzen naar de warme gronderingen waarop Ahmed schildert en die overal – zowel in de licht– als in de schaduwpartijen – langs omtreklijnen op kieren en door kleurvlakken heen schemeren. Die gekleurde ondergrond is de vloerverwarming onder de beelden.

Het enige jammere bij dit alles is dat Ahmed, net als de meeste andere figuratieve schilders van haar generatie, niet rechtstreeks naar de waarneming werkt maar altijd met een telefoonfoto ertussen, die ze later en elders naschildert. Daardoor krijgen de verbeelde sensaties iets tweedehands, iets plaatjesachtigs, terwijl je juist van zo’n sensitieve en begaafde kunstenaar graag de meest directe observatie zou willen zien. Het weglaten van de foto als tussenstop zou haar getuigenissen doorleefder maken, meer schilderij en minder Instagrampost. Direct naar het leven tekenen en schilderen is wat moeilijker, het vergt meer snelheid en concentratie in het kijken en noteren, maar met haar talent zou het Ahmed moeten lukken. Onder de schilders die naar de directe waarneming werken zou ze een aanwinst zijn, want de opmerkzaamheid, de levensvreugde, de technische soepelheid en het gevoel voor stilering die nu al uit haar werk spreken kom je onder jonge schilders niet zo vaak tegen.

Delen

Mail de redactie