Historicus Ibram X. Kendi: âDoor ons weg te zetten als radicaal wordt antiracisme gesmoordâ

Posted on November 10, 2023 by admin

Op het pijnlijke moment dat Ibram X. Kendi de knoop doorhakte dat zijn Centrum voor Antiracistisch Onderzoek in Boston moest afslanken en bijna twintig collega’s hun baan zouden verliezen, kon hij de krantenberichten en socialemediareacties uittekenen. „Ik bestudeer racistische denkbeelden, dus ik weet wel hoe dit werkt”, zegt hij met een mat glimlachje. „Een van de oudste racistische ideeën is dat zwarte mensen stelen. Een ander beeld is dat zwarte mensen niet met geld kunnen omgaan. Dat zou rechtvaardigen waarom wij minder rijk zijn dan anderen. We nemen slechte zakelijke beslissingen. We weten niet hoe we moeten sparen.”

Dat en meer werd hem persoonlijk verweten toen verbolgen oud-medewerkers dit najaar publiekelijk hun beklag deden over wanbestuur, een angstcultuur, gebrek aan transparantie en het verkwanselen van tientallen miljoenen dollars aan donorgeld. De Amerikaanse pers smulde van de ophef rond Kendi, die sinds de overweldigende Black Live Matter-protesten in 2020 nationale beroemdheid geniet in het verhitte debat over ras, discriminatie en onrechtvaardigheid. Dat hij faalde de verwachtingen van het speciale antiracisme-centrum waar te maken, genereerde veel leedvermaak. „Racistische ideeën zijn zo wijdverbreid dat mensen dergelijke beschuldigingen zonder bewijs aannemen.”

Dat de medewerkers die hem betichtten zelf zwart zijn, doet daar wat hem betreft niets aan af. Ook zíj groeiden op in – en zijn geïndoctrineerd door – een maatschappij waar racisme de norm is. Ze zijn daarin niet alleen slachtoffer, maar ook deelnemer of zelfs dader.

In de wereld van historicus Kendi (41), schrijver van boeken over de wortels van en de oplossingen voor racisme, bestaan geen onverschillige omstanders. Racist is niet iets dat je bent, racisme is iets wat je doet. Iedereen die zich niet proactief antiracistisch gedraagt, in dienst van gelijkwaardiger beleid, handelt in dienst van het heersende racistische systeem; zo binair redeneert hij. „Je hoeft niet persoonlijk te geloven dat witte mensen superieur zijn aan anderen om dagelijks racistische onrechtvaardigheid voort te zetten.”

Het enige nuanceverschil dat hij aanbrengt is tussen „de producenten en de consumenten van racisme”: de elite die voor eigen gewin het racistische systeem optuigt en de rest van de samenleving die het lijdzaam in stand houdt. Die groepen hebben altijd bestaan, ten tijde van slavernij, lynchpartijen, segregatie, ongelijkheid en politiegeweld. „We leven nu in een tijd waarin racistisch beleid geraffineerder wordt. Waarin diversiteit als een bedreiging wordt gezien en antiracistisch als antiwit wordt bestempeld om de status quo te beschermen. Door ons weg te zetten als gewelddadig, radicaal en woke wordt antiracisme gesmoord”, zegt Kendi in Boston. „We zitten midden in de terugslag die volgt op de massale protesten van 2020.”

Allemaal schuldig

De maatschappelijke storm die opstak na de verstikking van George Floyd door politieagenten in Minneapolis leidde tot Kendi’s grote doorbraak. Daarvoor won hij als onbekende docent Afro-Amerikaanse studies al de National Book Award voor zijn boek Stamped from the Beginning (2016). In dat boek, met de ondertitel De definitieve geschiedenis van racistische denkbeelden in Amerika, zette hij aan de hand van historische voorbeelden zijn theorie uiteen. „Net als veel mensen ging ik er vroeger vanuit dat racistische ideeën tot stand kwamen door onwetende of hatelijke mensen en dat zij vervolgens racistisch beleid maakten. Maar toen ik onderzoek ging doen, ontdekte ik dat hele machtige mensen eerst een systeem creëerden waar zij van profiteerden, zoals mensenhandel en slavernij, en er daarna racistische denkbeelden bij verzonnen om die praktijk te rechtvaardigen tegenover de rest van de bevolking.”

Volgens Kendi is racistisch onderscheid dus niet aangeboren, maar aangeleerd. Hij beschrijft hoe Portugese machthebbers in de vijftiende eeuw de hiërarchie tussen rassen verzonnen. Hij bekritiseert eveneens hoe zwarte helden als Martin Luther King, W.E.B. Du Bois en Barack Obama zich verheven voelden boven „boze” zwarten die niet genoeg hun best doen om vooruit te komen in het leven: klasseracisme.

Na die historische analyse – en uitgezaaide darmkanker – schreef Kendi in 2019 een veel persoonlijker boek. Over zijn eigen evolutie van een zoon van goed opgeleide, diepreligieuze ouders die vol vooroordelen over arme, ongeschoolde zwarte mensen zat tot een bestrijder van het beleid dat hen arm en ongeschoold houdt. Zijn ontwikkeling van een jongen uit een rauwe buurt die witte mensen als het kwaad zag, tot een man die medestanders van hen wil maken. (In 2013 veranderde hij zijn naam van Ibram Henry Rogers in Ibram Xolani Kendi.)

Mede dankzij de zelfhulptitel schoot How to be an Antiracist na de gefilmde dood van Floyd naar de top van de bestsellerlijsten. Zijn publiek vond een handleiding over hoe ze hun witte privilege konden rechtzetten in een tijd van sociale vereffening. Kendi werd opeens een publieke intellectueel die een miljoen boeken verkocht en in talkshows aanschoof.

Nu is zijn boek Stamped verfilmd. De documentaire aan de hand van historisch materiaal, animaties en de expertise van zwarte, vrouwelijke academici gaat komende week op het International Documentary Filmfestival Amsterdam (IDFA) in première en is daarna te zien op Netflix.

De film is erg op een Amerikaans publiek gericht, maar Kendi vindt het belangrijk deze ook in Europa te vertonen. „Nederlanders waren voorname mensenhandelaars en verzonnen racistische denkbeelden om kolonisatie te legitimeren.” De schaal van huidig racistisch beleid is in Europa kleiner dan in de Verenigde Staten, mede omdat slavernij en kolonisatie niet daar plaatsvonden, zegt Kendi. „Maar ook in Europa zijn zwarte mensen in de regel armer, minder gezond en sterven ze naar verhouding vaker in handen van de politie.”

De documentaire, gemaakt door Oscarwinnaar Roger Ross Williams, is het laatste project waarmee Kendi zijn merk als antiracismegoeroe heeft uitgebouwd. Sinds 2020 schreef hij kinderboeken, strips en gidsen voor het opvoeden van antiracistische baby’s. Gaf hij cursussen aan bedrijven over inclusieve werkomgevingen. Noemde Time hem een van de meest invloedrijke personen. Kreeg hij een prestigieuze studiebeurs. En hij werd bij Boston University binnengehaald om een eigen centrum op te zetten. Een poging (niet van hem) om zijn middelbare school – die de naam droeg van een zuidelijke generaal uit de Amerikaanse burgeroorlog – naar Kendi te vernoemen was onsuccesvol.

Racisme blijft een onderwerp dat de Verenigde Staten diep verdeelt. Inmiddels lijkt het vuur van de Black Lives Matter weer gereduceerd tot de internet-slogan die het daarvoor was. „Op veel plekken waar geprobeerd werd iets aan politiegeweld te doen, zijn de maatregelen alweer teruggedraaid.” Wat niet hielp is dat sommige protesten gewelddadig uit de hand liepen. „96 procent verliep vreedzaam, maar het waren de incidenten die op televisie werden uitgezonden.”

Het gezaghebbende Pew Research Center concludeerde dat de doelen van de Black Lives Matter nog steeds populair zijn, maar dat mensen zich afvragen of deze beweging een effect heeft gehad dat dieper gaat dan aandacht voor racisme. „De politie doodt nog steeds hetzelfde aantal mensen als in 2020, ongeveer duizend per jaar in de VS”, zegt Kendi.

Ook Kendi’s leven en werk kennen tegenslag. De teruggelopen aandacht voor institutioneel racisme betekent ook minder geld. Het instituut in Boston dat hij leidt werd opgericht met tientallen miljoenen aan privédonaties , maar die waren niet structureel. „De financiering van organisaties voor raciale gerechtigheid is ingestort. Ons voortbestaan stond op het spel.” Daarom, zegt Kendi, zag hij zich genoodzaakt de begroting te halveren en de helft van het personeel te ontslaan.

Maar ook vóór die bezuiniging had Kendi al medestanders teleurgesteld. „Ik word afgerekend op onrealistische verwachtingen. Wij zijn een universitair centrum, maar mensen verwachten van ons dat we een maatschappelijke organisatie zijn. Ik ben een academicus en zou mezelf nooit activist noemen.”

Bedreigingen

Kendi verscheen, met een gestreken vouw in zijn spijkerbroek en een pochet in zijn jasje, een kwartier later dan afgesproken omdat hij met zijn vrouw naar het ziekenhuis moest, waar zij behandeld wordt voor borstkanker. In 2018 werd bij hemzelf uitgezaaide darmkanker geconstateerd en moest hij een chemokuur en operaties ondergaan. „Voor het schrijven Stamped heb ik de vreselijkste dingen tot me genomen die ooit over zwarte mensen gezegd zijn. En ik had geen manier om dat te verwerken. Sommige mensen zeiden dat de kanker een reactie van mijn lichaam op dat gif was.”

Sindsdien gebruikt hij de metafoor dat „raciale verschillen, ongelijkheden en onrechtvaardigheden tumoren zijn die zich in de samenleving verspreiden”. De kwaadaardige cellen zitten overal, van de politie tot de politiek en van onderwijs en gezondheidszorg tot het milieu. Alleen met grof geschut als een chemokuur kan de kanker worden uitgeroeid. „Racisme aanpakken is net als kanker behandelen erg pijnlijk, en er zijn drastische maatregelen nodig om te voorkomen dat de ziekte terugkomt. Anders gaan we eraan dood.”

Kendi omschrijft zichzelf en anderen als artsen die de diagnose stellen en een behandeling aanbieden. „Maar bij die diagnose deinzen mensen terug en worden ze boos. In plaats van dat we Amerika proberen te genezen, beschuldigen ze ons ervan anti-Amerikaans te zijn.”

Zijn antiracistische chemo wordt niet overal gewaardeerd. Rechtse politici en mediafiguren zien in Kendi een boeman. „Wij die ons bezig houden met antiracistisch werk, of het nu gaat om activisten, wetenschappers, beleidmakers of onderwijzers, worden buitengesloten, aangevallen en vals afgeschilderd.”

Dat heeft gevolgen voor Kendi’s veiligheid. Bij de deur van het zaaltje waar hij vertelt zit een persoonlijke beveiliger. Veel wil Kendi niet kwijt over de aanhoudende bedreigingen. „Er zijn 400 miljoen vuurwapens in de Verenigde Staten, meer dan mensen. En de belangrijkste binnenlandse terroristische dreiging is die van extreemrechts. Tegelijkertijd word ik door mensen als [voormalig Fox-presentator] Tucker Carlson en Donald Trump afgeschilderd als iemand die het voorzien heeft op witte mensen. Dan zijn er white supremacists die zichzelf zien als verdedigers van witte mensen en mij als doelwit zien.”

Zeven van Kendi’s boeken zijn op verschillende plekken in de VS uit een schoolbibliotheek verbannen. Belangengroepen van ouders willen niet alleen hun eigen kind verbieden ze te lezen, maar dat ook andere kinderen onmogelijk maken. „Onze boeken worden verboden, ons werk ondergefinancierd en witte mensen wordt verteld dat we erop uit zijn hen te beschadigen”, zo omschrijft Kendi de tegenreactie op zijn werk. Hij ziet hoe geraffineerd wordt ingespeeld op de gevoelens van witte mensen dat de antiracismebeweging schadelijk voor hen is en zelfs omgekeerd racistisch. „Mensen die worden banggemaakt weten niet eens dat zij de retoriek van wit-superioriteitsdenken uitkramen en daarmee beleid steunen dat niet hen, maar de allerrijksten ten dienste staat.”

Racisme en kapitalisme zijn een Siamese tweeling

De backlash daarop is ook in het terugdraaien van eerder beleid. Recent verbood het conservatieve Hooggerechtshof affirmative action, positieve discriminatie in het hoger onderwijs. „De meeste voortrekkerij op universiteiten is voor kinderen van ouders die er zelf studeerden en sportbeurzen voor overwegend witte jongeren, maar daar ziet het Hof geen probleem in. Alleen die paar zwarte kinderen zouden onterecht geholpen worden.”

Net als sommige prominente Black Lives Matter-activisten, die zichzelf Marxistisch noemen, is Kendi naast antiracistisch ook antikapitalistisch. „Racisme en kapitalisme zijn een Siamese tweeling die rond de vijftiende eeuw samen geschapen werden.” Maar hoewel hij praktische veranderingen aandraagt die justitie, onderwijs, zorg, huisvesting en andere maatschappelijke sectoren minder racistisch kunnen maken, komt hij niet ver in zijn voorstelling van de afbraak van het kapitalisme. „Het zou ermee kunnen beginnen de bevolkingen van Afrikaanse landen zelf eigenaar te maken van hun natuurlijke hulpbronnen in plaats van dat zij worden uitgebuit.” Verder wil hij die analyse graag aan economen laten.

Kendi wil wel de structuren blootleggen met empirische historische data, maar niet voorop in de revolutie ten strijde trekken. Misschien is dat ook waarom zijn instituut in Boston velen teleurstelt en geen duidelijke agenda heeft.

Een accountantsonderzoek naar de financiële perikelen pleitte hem in elk geval afgelopen week vrij van de beschuldigingen van wanbeleid. Over een angstcultuur hebben de onderzoekers zich niet uitgesproken. „Controleurs van de universiteit kwamen tot de conclusie dat het financiële beheer van zijn subsidies en giften in orde was”, maakte de universiteit na dit interview bekend. In een verklaring schreef Kendi zijn teleurstelling uit over „de massacirculatie van racistische denkbeelden over een corrupte zwarte leider”. Dat bericht kreeg een stuk minder media-aandacht dan de eerdere beschuldiging.

VN nemen groots pact voor internationale solidariteit aan, maar er is veel scepsis

admin
September 22, 2024
0

Toen tijdens de corona-pandemie de wereld op de waakvlam ging, werd pijnlijk duidelijk dat zelfs een mondiale, levensbedreigende crisis niet automatisch leidt tot internationale samenwerking. De wereld had een gezamenlijke vijand, en toch zorgde iedereen op de eerste plaats voor zichzelf.

De VN-lidstaten vroegen VN-baas António Guterres toen om maar eens op te schrijven waar het met de VN, net 75 jaar, heen moest. Het werd een document dat bol stond van idealisme. Guterres pleitte voor een „inclusief multilateralisme”. Het project was voor Guterres wat de zuurdesemstarter voor anderen werd, zegt VN-kenner Richard Gowan van de International Crisis Group: zijn pandemie-hobby.

Toch kreeg de idealistische voorzet een vervolg. Maandenlang werd in New York onderhandeld over de vraag hoe je Guterres’ idealen kunt omzetten en hoe de VN zélf aangepast moeten worden aan een nieuwe wereld. Sinds de oprichting in ‘45 zijn de machtsverhoudingen in de wereld immers drastisch gewijzigd en zijn vraagstukken op tafel gekomen die er destijds niet waren, zoals ‘zelfdenkende’ wapens.

De exercitie leidde zondag tot consensus over een hervormingsagenda, waarin een kleine zestig aanbevelingen worden gedaan. Over hervorming van de Veiligheidsraad, de hervorming van de internationale financiële instellingen als IMF en Wereldbank, de gezamenlijke aanpak van AI. Over het indammen van nucleaire risico’s en het belang stelselmatig rekening te houden met toekomstige generaties en de wereld leefbaar over te dragen.

Poging tot verwateren mislukt

De aanvaarding van het document in de Algemene Vergadering is een optimistisch begin van een VN-week die vanaf maandag ongetwijfeld weer volledig gedomineerd zal worden door oorlogen en het falen van de organisatie. Het Pact had eigenlijk een bewijs van internationale solidariteit moeten worden, maar liet ook zien dat Rusland-en-vrienden weinig trek hebben in samenwerking. Moskou probeerde, met steun van onder andere Venezuela, Iran, Syrië en Wit-Rusland, het Pact op het allerlaatste moment met een amendement te verwateren. Afrikaanse landen gingen daar niet in mee en lieten met een stemming het Russische plan verijdelen.

Het Pact is niet bindend. Het zou dus zomaar op de berg niet-uitgevoerde-plannen kunnen belanden. Bovendien: is het niet wereldvreemd om juist nú te proberen het stelsel van internationaal overleg te moderniseren? Op de pandemie volgden de oorlog in Oekraïne en de oorlog in Soedan, waar de VN weinig konden betekenen. En alsof het nog niet genoeg was, leidde de schrikbarende aanval van Hamas tot een oorlog in Gaza die de VN, in elk geval tijdelijk, onderdompelden in defaitisme.

Er werden veel sarcastische grappen gemaakt over het pact. Gowan: „Eén diplomaat zei: het is alsof er een patiënt met een enorme schotwond in zijn borst wordt binnengebracht en de arts hem zegt dat hij een ander dieet had moeten volgen.” In de weken na de aanval van Hamas vroeg een diplomaat uit het Midden-Oosten zich af: Waarom praten over toekomstige generaties als in Gaza kinderen sterven?

Lange termijn

Nederland was samen met vijf andere landen een van de voortrekkers in de onderhandelingen. Terwijl Duitsland met Namibië het hele project leidde, was Nederland met Jamaica speciaal belast met een bijlage over die toekomstige generaties. Ambassadeur Joke Brandt, die eigenlijk afgelopen zomer terug zou keren naar Nederland, bleef er wat langer voor in New York. Bevonden de onderhandelaars zich niet op een andere planeet toen ze dagenlang over het Pact spraken, terwijl de VN geen antwoord hebben op drie oorlogen?

Brandt: „Dat zie ik echt niet zo. Je moet onderscheid maken tussen wat je kunt op de korte termijn én wat je kunt bijdragen aan die hele ingewikkelde processen op de lange termijn. We zijn ook gewoon dagelijks bezig met de vraag hoe we nu wél hulp in Gaza krijgen, dat er weer vrachtwagens naar Soedan gaan. Lost dat het politieke probleem op? Nee. Red je er mensenlevens mee? Ja.”

Maar ze herkent de scepsis. Soms moest ze aan haar broer uitleggen dat ze urenlang niet bereikbaar was omdat ze moest onderhandelen over iets waar hij van zegt: ‘wat heb het voor nut’?

„Je kunt heel somber zijn over de tijd waar we in zitten. En ik moet zeggen dat mij ook af en toe wel de moed een beetje in de schoenen zinkt. Er is nauwelijks zicht op een oplossing voor Gaza en nauwelijks zicht op een oplossing voor Oekraïne, en laten we niet vergeten: er is nauwelijks zicht op een oplossing voor Soedan. Toch heeft het werk hier me gesterkt in de overtuiging dat we moeten proberen er met zijn allen uit te komen. Ook al is het soms twee stappen voorwaarts, drie stappen achterwaarts.”

,,Alle 193 landen hebben het afgelopen jaar de tijd, energie en middelen gevonden om veel in dit proces te steken”, zegt ze. „Als het Pact er ligt is dat toch een teken: we moeten het doen, we moeten dit systeem sterker maken.”

Ook Gowan ziet het Pact als een teken dat verreweg de meeste VN-leden ondanks alles toch hechten aan het multilaterale overleg. „In een tijd dat de sfeer rond de VN zo negatief is, is het feit dat landen bijeenkomen en dertig pagina’s kunnen vullen met waar ze het over eens zijn, ook is veel daarvan niet origineel, zegt iets. Het is een teken dat er een brede consensus is om te proberen het multilaterale systeem overeind te houden. Ik denk dat veel landen hebben doorgezet omdat ze dachten: we moeten laten zien dat we op zijn minst érgens toe in staat zijn.”

Private wapenbouwers nemen Zuid-Afrikaanse defensie-industrie over en pronken met drones

admin
September 22, 2024
0

‘Kijk! Je kunt deze walvis haarscherp zien. Onze drone filmt dit op vijftig kilometer afstand,” pronkt Leandro Pienaar, hoofd bedrijfsontwikkeling van wapenproducent Milkor, terwijl hij op het scherm van zijn telefoon wijst. Pienaar zit met de militair attaché van Senegal in Zuidelijk Afrika, kolonel Alexis Vasse, in het grondstation van de nieuw ontwikkelde drone, de Milkor 380.

Eén wand van de container is bedekt met beeldschermen, het bedieningspaneel ervoor is gevuld met joysticks en knoppen. Vlak ernaast in de tot expositieruimte omgetoverde hangar staat de drone zelf. Met een lengte van 9 meter en een spanwijdte van bijna 19 meter neemt het onbemande vliegtuig een imposante plek in tijdens de tweejaarlijkse AAD defensiebeurs op de luchtmachtbasis Waterkloof in Pretoria. De Mozambikaanse minister van Defensie wint ondertussen met zijn delegatie informatie in over de drone en de pantserwagen ernaast.

De Milkor 380 is de nieuwe drone van het private defensiebedrijf Milkor.

In de stoel van de Senegalese kolonel zat een dag eerder nog de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa, geflankeerd door minister van defensie Angie Motshekga en commandant der strijdkrachten Rudzani Maphwanya. Het drietal had net de defensiebeurs geopend om steun te betuigen aan de Zuid-Afrikaanse defensie-industrie. Die is van groeiend economisch belang. Zuid-Afrika exporteerde in 2023 voor 7,1 miljard rand aan wapens (bijna 365 miljoen euro), bijna 55 procent meer een jaar eerder.

Hoewel het daarmee de grootste wapenexporteur van het continent is, leven er zorgen. Staatsbedrijf Denel, Zuid-Afrika’s grootste wapenproducent, verkeert in grote financiële problemen. De kasplunderingen bij staatsbedrijven en systematische corruptie onder de voormalig president Jacob Zuma hebben de wapenbouwer bijna te gronde gericht. De staat moest in 2021 bijspringen met een schuldverlichting ter waarde van omgerekend zo’n 165 miljoen euro en in 2022 met een som van zo’n 175 miljoen euro voor een herstructureringsplan. Van de meer dan 15.000 werknemers die het in 1992 had, zijn er nog 1.655 over.

Veel voormalige Denel-ingenieurs werken inmiddels bij private wapenproducenten zoals Milkor. Nu het staatsbedrijf nauwelijks meer financiering heeft voor de ontwikkeling van nieuwe wapens, neemt de private defensie-industrie een steeds prominentere rol in. Leandro Pienaar van Milkor prijst intussen zijn drone verder aan: „Als het systeem een boot of een tank ziet, scant het direct de omgeving en laat het zien of er nog meer van in de omgeving zijn.” De Senegalese militair attaché kijkt aandachtig naar de schermen en knikt. „Als jullie mij vandaag nog een e-mail sturen met de informatie waar ik om gevraagd heb, dan kan ik de zaken regelen.” Senegal is de op twee-na grootste importeur van wapentuig in Sub-Sahara Afrika.

Terwijl de Senegalese militair attaché het grondstation uitloopt, gooit hij nog wat extra gewicht in de schaal: „Het komt rechtstreeks van president Bassirou Diomaye Faye. Die heeft mij gestuurd om defensiematerieel te kopen.” Die boodschap valt bij de mensen van Milkor in vruchtbare aarde. Met alle egards benadrukt Pienaar de mail te sturen en biedt en passant zijn potentiële klant een uiteenlopende reeks extra’s aan, van gratis wapens tot golfdagen en speciaal bier.

Made in South-Africa

Hoewel de ‘380’ van de particuliere wapenbouwer Milkor nog maar een jaar geleden zijn eerste testvlucht maakte, zijn er al vijf drones in dienst bij de Zuid-Afrikaanse luchtmacht. Verder levert Milkor toestellen aan Saoedi-Arabië en heeft het een licentie om de drone lokaal te produceren. Ook lijkt een deal met de Verenigde Arabische Emiraten aanstaande en zijn er vergaande gesprekken met de Democratische Republiek Congo.

In een Afrikaanse samenwerking kunnen we elkaar als broeders sterker maken. Plus: deze wapens zijn minder duur en de kwaliteit is bijna net zo goed

Alexis Vasse
militair attaché Senegal

Ook opereert Milkor buiten het Afrikaanse continent. Onlangs startte het een divisie in het aan Oekraïne grenzende Polen, een strategische keuze om een betere band te creëren met de NAVO en Europese lidstaten. Het ogenschijnlijke succes van de 380-drone is volgens Juandré de Bruyn, de algemeen directeur van deze Poolse divisie, te danken aan de Zuid-Afrikaanse ervaring en kennis op het gebied van onbemande vliegtuigen. „Ons leger maakt al sinds de jaren ’80 gebruik van drones, ver voordat andere landen dat deden. Staatsbedrijf Denel ontwierp toen de Seeker-drone en die kennis is goud waard. Veel van de ontwikkelaars van de Seeker hebben bij ons in dienst aan de 380 gewerkt.”

Buiten staat de Seeker-drone, die is ontwikkeld door staatsbedrijf Denel. Deze wordt al sinds de jaren tachtig ingezet.

Ten tijde van de Apartheid maakte de Seeker zijn eerste vlucht. Het toenmalige regime was voor de bewapening grotendeels op zichzelf aangewezen vanwege een internationale boycot, maar vocht in die jaren een oorlog in Angola, Namibië en Zambia. Eind jaren ’70 werd besloten om op grote schaal eigen wapens te ontwikkelen en te produceren. „Zuid-Afrika heeft sinds die tijd waardevolle technische kennis opgedaan om wapens te maken van hoogwaardig staal uit onze mijnen”, zegt defensie-analist Helmoed-Römer Heitman. „Op de schepen en de vliegtuigen na zijn bijna alle wapens en het materieel van ons leger gemaakt in Zuid-Afrika.”

Problemen bij staatsbdrijf

Op een veld naast de landingsbaan even verderop dreunt een harde knal. Een team van de Zuid-Afrikaanse luchtmobiele brigade heeft een explosief tot ontploffing gebracht. Even later ontsteken de soldaten een groene rookfakkel om hun positie te laten zien aan de rondcirkelende helikopters. Eén van de vier Oryx-transporthelikopters nadert het team. Toekijkende militairen, defensie ambtenaren en diplomaten grijpen hun telefoons om te filmen hoe een touw uit de door Denel geproduceerde helikopter zakt. „Dit is een uiterst gevaarlijke manoeuvre die we alleen uitvoeren als de helikopter niet kan landen,” galmt het uit de speakers. Zes Rooivalk gevechtshelikopters, tevens van Denel, bulderen in koppeltjes voorbij ter bescherming. Terwijl leden van de luchtmobiele eenheid nog in het touw hangen, stijgt de Oryx weer op. Het publiek is zichtbaar onder de indruk.

Bij de Denel-stand legt ingenieur Sid Singh van de Aeronautics-tak uit hoe belangrijk de Rooivalk en de Oryx zijn voor het bedrijf. „Dankzij de onderhoudscontracten die we met de Zuid-Afrikaanse krijgsmacht hebben voor de Oryx en de Rooivalk overleeft Denel Aeronautics.” Het bedrijf heeft een plan ingediend bij Defensie voor een nieuwe versie van de verouderde Rooivalk. „Dat zou Denel er weer bovenop kunnen helpen, want ook in het buitenland is er interesse voor dit pronkstuk van de Zuid-Afrikaanse wapenindustrie” meent Heitman, „maar het is de vraag of onze defensie geld heeft voor zo’n duur project.”

Dit jaar geeft Zuid-Afrika 0,7 procent van het bruto binnenlands product (bbp) uit aan defensie, omgerekend circa 2,5 miljard euro. Ter vergelijking, de NAVO, waar Zuid-Afrika geen lid van is, hanteert een richtlijn van 2 procent. Nederland komt daar met 2,05 procent dit jaar net boven. Veel vertrouwen in de politiek hebben de Zuid-Afrikaanse bedrijven op deze beurs niet. „De infrastructuur van het land ligt in puin, daar geeft de regering prioriteit aan,” analyseert Singh.

Diplomatieke rel

Hoewel wapenfabrikanten uit veel verschillende landen aanwezig zijn op wapenbeurs AAD, ontbreken de grote spelers uit de Verenigde Staten. ’s Werelds grootste wapenexporteur, normaal sterk vertegenwoordigd, is dit jaar op drie kleine bedrijven na afwezig – naar verluidt vanwege een politiek dispuut om een bilaterale overeenkomst. Deze overeenkomst, die niet is verlengd, schept het kader waarbinnen Amerikaanse militairen in Zuid-Afrika mogen opereren. De Zuid-Afrikaanse krijgsmacht beweert echter dat de VS hebben verzuimd om de vereiste landingsrechten aan te vragen.

Deze kwestie volgt op een eerdere diplomatieke rel tussen beide landen over het afmeren van een Russisch schip in de Zuid-Afrikaanse kustplaats Simonstad, waar een grote marinebasis is gelegen. In mei 2023 beschuldigde de Amerikaanse ambassadeur Reuben Brigety Zuid-Afrika ervan wapens op het schip te hebben geladen die vervolgens naar Rusland zijn gebracht.

Hoewel de VS wereldwijd de grootste wapenexporteur zijn, is Rusland de grootste wapenleverancier voor Afrika. Volgens cijfers van het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) kwam over de periode 2019-2023 was 24 procent van de door Afrika geïmporteerde wapens van Russische makelij, gevolgd door de VS (16 procent) en China (13 procent).

Russen prominent aanwezig

De Russische wapenbedrijven zijn dan weer wel prominent aanwezig op deze beurs. Er zijn verschillende stands waar bommen, raketten, drones en pantservoertuigen worden aangeprezen. Vooral bij die machinegewerenproducent Kalasjnikov, bekend van de AK-47, lijken de zaken goed te lopen. Op twee wanden hangt een uitgebreid arsenaal aan machinegeweren en handvuurwapens. Als mobiele telefoons in een elektronicazaak zijn de wapens met een spiraaldraad aan de wand vastgemaakt, zodat klanten de geweren kunnen pakken, doorladen en aanleggen – zonder ermee vandoor te gaan.

Een verkoper haalt verschillende pistoolmitrailleurs van wand en laat een klant zien hoe ze doorladen. De man wil, behalve dat hij Zuid-Afrikaan is, niets kwijt over zijn identiteit. De verkoper wimpelt moeilijke vragen af. „De situatie in de wereld is op dit moment erg ingewikkeld, dus ik kan echt niets zeggen.”

De Senegalese militair attaché Vasse is blij dat de Russen zijn gekomen om het gat op te vullen na „het verlies” van de Amerikanen. „Je hebt hier de Russen, de Chinezen en de Turken en ze hebben allemaal enorm veel wapentuig meegenomen, van vliegtuigen tot handwapens. En ze stellen nog minder voorwaarden bij de verkoop van hun wapens ook.”

Als het aan kolonel Vasse ligt, koopt zijn land vooral Zuid-Afrikaanse wapens. „In een Afrikaanse samenwerking kunnen we elkaar als broeders sterker maken. Plus, deze wapens zijn minder duur en de kwaliteit is bijna net zo goed.” De Senegalese militair loopt terug naar de Leandro Pienaar en zijn collega’s van Milkor om ze de hand te schudden. Voor hij vertrekt herinnert Vasse de mannen aan hun eerdere aanbod bij de drone. „Ik speel trouwens geen golf en drink geen bier – maar vergeet dat proefpakket van wapens niet op te sturen.”

Gemopper over nieuwe EU-regels tegen ontbossing

admin
September 21, 2024
0

Al bijna twee jaar geleden werd de Europese Unie het eens over strengere wetgeving tegen ontbossing. Bedrijven die bijvoorbeeld koffie, soja of papier importeren, zouden voortaan zelf moeten onderzoeken of zij niet bijdragen aan ontbossing. Per 30 december gaan de nieuwe regels al officieel gelden. Toch zijn die nu meer omstreden dan ooit.

Vorige week nog vroeg de Wereldhandelsorganisatie Brussel de ontbossingswet te herzien. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz riep op tot uitstel. In mei drongen de VS aan op hetzelfde, omdat de wet problematisch zou kunnen zijn voor Amerikaanse producenten die bijvoorbeeld hout, papier of pulp naar de Europese Unie exporteren. En ook belangrijke exportlanden die worden getroffen, zetten de hakken in het zand. Zo noemde Brazilië de aanstaande regels „eenzijdig en bestraffend”.

De nieuwe wet moet ervoor zorgen dat bedrijven die werken met cacao, hout en papier, palmolie, rubber, soja, koffie, en vlees aantonen dat hun producten niet afkomstig zijn van land dat illegaal is ontbost.

Weerstand tegen de EU-wetgeving was er altijd al, maar dan met name van de bedrijven die ermee te maken krijgen. Volgens de Indonesische palmoliebedrijven leidt die tot „chaos”. Veevoerbedrijven waarschuwen bijvoorbeeld voor duurdere soja door de nieuwe wet. Ook steeg de prijs voor koffie en werd dat deels verklaard door de nieuwe regels die op komst zijn.

Wat staat er precies in die ontbossingswet? Waar komt de weerstand vandaan? En hebben de bedrijven een punt?

Vier keer Nederland

Dat ontbossing een enorm probleem is, valt niet te ontkennen. Jaarlijks verdwijnt wereldwijd naar schatting 10 miljoen hectare bos. De Europese Unie is na China de grootste verantwoordelijke voor de ontbossing die wordt veroorzaakt door internationale handel, blijkt uit onderzoek van het Wereld Natuur Fonds.

Om aan de Nederlandse vraag naar grondstoffen te voldoen, is elk jaar vier keer het landoppervlak van Nederland nodig, aldus dit fonds. Bijna de helft van het oppervlak dat nodig is voor de Nederlandse vraag naar grondstoffen, ligt in landen zoals Brazilië, Kameroen en Indonesië, met een hoog risico op ontbossing. Ontbossing is een belangrijke aanjager van klimaatverandering.

Sinds 2013 gelden in Europa regels tegen import van ‘fout hout’. Zo werden Nederlandse ondernemers in 2022 veroordeeld tot taakstraffen voor import van omstreden teakhout uit Myanmar, bedoeld voor luxejachten.

Maar het is niet hout, maar vooral soja, palmolie en rundvlees dat de meeste ontbossing veroorzaakt. Daarna komen de houtproducten, cacao en koffie. Ook de invoer hiervan moet dus aan banden worden gelegd, vindt de Europese Unie. Vrijwillige afspraken binnen de betrokken sectoren en keurmerken bleken namelijk te weinig uit te halen.

Met de nieuwe regels moeten bedrijven die zulke producten importeren, aantonen dat zij niet bijdragen aan ontbossing. Dat kunnen ze bijvoorbeeld doen met geolocatiedata, die precies aangeven waar de grondstof is geproduceerd. Ook moeten ze met risicoanalyses inschatten of hun producten aan ontbossing bijdragen. Voldoen ze niet aan die regels, dan kunnen ze boetes krijgen tot 4 procent van hun jaaromzet.

Eén van de meestgehoorde bezwaren tegen de nieuwe regels gaat over de complexiteit. Internationale handel gaat vaak om lange ketens, waarbij handelaren informatie over de herkomst van producten om concurrentieredenen juist liever niet met elkaar delen. Bovendien worden zulke grondstoffen in grote hoeveelheden verhandeld, waardoor de oorsprong van bijvoorbeeld palmolie of cacao moeilijk te achterhalen is. „In één container kunnen koffieblends zitten die afkomstig zijn van duizenden afzonderlijke percelen”, zegt Pascal Hopman van de Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie (FNLI).

Complexiteit van de keten

Zo is in Nederland de verpakkingssector bijzonder ongerust. Gekapt hout of zaagresten wordt gebruikt voor pulp, wat op zijn beurt weer wordt gebruikt voor papieren of kartonnen verpakkingen. „Het levert voor ons ontzettend veel extra administratieve druk op”, zegt Patrick Greveling, van de branchevereniging Groothandelaren in Papier- en verpakkingsmaterialen. Die druk heeft met de complexiteit van de keten te maken.

Een kartonnen doos heeft meerdere lagen -– -tot wel zes verschillende – die afkomstig zijn van verschillende pulpstromen. Pulp wordt gemaakt in grote silo’s waar hout bij elkaar wordt gegooid. Het is daardoor ingewikkeld om te weten welke papiervezel precies waar vandaan is gekomen. Bovendien wordt die informatie al snel beschouwd als concurrentiegevoelig. „Een verpakkingshandelaar die enkele honderden artikelen per week in Nederland importeert en ook exporteert, zal al gauw tien tot twintig extra medewerkers nodig hebben om deze missie te volbrengen”, aldus Greveling.

Ngo’s vinden het terecht dat bedrijven zelf moeten achterhalen of er ontbossing plaatsvindt door hun producten. Het is juist een mooie kans, zeggen ze, voor deze ketens om transparanter te worden. „Je kan ook geen gestolen tv of computer verkopen en zeggen: hoe moet ik dat weten?”, zegt Sergio Baffoni van het Environmental Paper Network. „Als je een verantwoordelijk bedrijf wil zijn, moet je je due diligence (onderzoek naar je keten) op orde hebben.”

Miljoenen boeren

Een ander argument tegen de EU-wet, is dat die de kleine leveranciers in verre landen het leven moeilijk zou kunnen maken. Zij hebben niet altijd het personeel om bewijsstukken te verzamelen voor hun Europese afnemers dat hun product zuiver is.

„Koffie en cacao worden voor een groot deel verbouwd door kleine boeren, met veelal kleine percelen”, zegt Hopman van de FNLI. „Er zijn miljoenen kleine boeren. De nieuwe wet brengt voor hen veel extra administratieve lasten.” Zij zouden zo, aldus Hopman, onbedoeld kunnen worden uitgesloten voor de Europese markt.

Aan de andere kant zijn er ook cacao-boeren uit Ivoorkust in Afrika die zich juist gezamenlijk publiekelijk hebben uitgesproken voor de wetgeving. Meer transparantie over de oorsprong van cacao zou hen juist kunnen helpen, schrijven ze. Zij hebben last van de complexiteit van de cacaoketen – met veel tussenhandelaren en concurrentie van illegale bedrijven die cacao verbouwen ten koste van beschermde bossen. „We willen deze kans grijpen om de cacaosector in ons land op te schonen.”

Een ander veelgehoord kritiekpunt, is dat de regels juist moeten zorgen voor een gelijk speelveld tussen Europese bedrijven, terwijl de lidstaten het nu heel verschillend oppakken. In Nederland is de NVWA aangewezen als toezichthouder voor deze wet, maar verschillende landen hebben nog niet eens een toezichthouder aangewezen. De wet gaat al per 30 december gelden. Voor kleine bedrijven is dat vanaf juni 2025.

Ook is de Europese Commissie zelf traag geweest. Zo wachten bedrijven nog steeds op beloofde extra richtlijnen over hoe zij de regels precies moeten interpreteren. Bedrijven kunnen daarnaast bijvoorbeeld nog steeds niet oefenen met het invoeren van de bewijsstukken in het Europese computersysteem dat ze zullen moeten gebruiken, omdat dit systeem er nog niet klaar voor is. „Leden van onze branchevereniging krijgen pas in de laatste week van oktober les van de NVWA over hoe ze het moeten gebruiken”, zegt Paul van den Heuvel van de branchevereniging Centrumhout. „Dan moeten ze binnen hun bedrijf de systemen er nog op aanpassen. Terwijl ze er twee maanden later aan moeten voldoen.”

Seline Meijer van het Wereld Natuur Fonds baalt van de roep om uitstel. „Wij erkennen dat op sommige punten de Europese Commissie meer duidelijkheid had moeten geven”, zegt ze. „We zien ook dat er veel wordt gevraagd van bedrijven, dat niet alles nog helemaal duidelijk is. Maar veel is ook al wél duidelijk en bedrijven kunnen daarmee aan de slag. Wij vinden het hoog tijd dat bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen.”

Uitstel zou volgens haar het slechtste scenario zijn. Ze vreest dat er nog meer illegale ontbossing door plaats zal vinden. „We zien nu al aanwijzingen dat er wordt ingespeeld op de Europese verordening, door nu extra veel bomen te kappen. Er gaat te veel kostbare natuur verloren.”