N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Een regeling om wegwerpbekertjes te verbieden was al heel lang in voorbereiding. Nu gaat ze misschien toch niet door. Over hoe de porseleinen koffiemok blijft verliezen van gemak, en van de papierlobby.
Anderhalf jaar wordt er al gesleuteld aan het nieuwe koffiekopje van Jacobs Douwe Egberts. Door nieuwe regels is vanaf 1 januari aanstaande het oude bekende wegwerpbekertje – grotendeels papier, een binnenlaagje plastic – verboden op de werkvloer. Van zulke bekers verkoopt het bedrijf een heleboel, dus het roer moest om.
Het bedrijf besloot een nieuwe beker te gaan verkopen voor naast de koffiemachine. Allerlei varianten werden getest op een lekker ‘mondgevoel’ en ‘handgevoel’. De beker mocht niet te veel lijken op de oude, want dan zou de gemiddelde werknemer ’m toch weer achteloos in de prullenbak gooien. Hij werd groter en zwaarder. Zeker vierhonderd vaatwasbeurten zou-ie meegaan. Kantoren konden ze voortaan zelf door de vaatwasser halen, of een schoonmaakservice inhuren.
Rachelle den Hartog, projectmanager duurzaamheid bij het bedrijf, was trots op de nieuwe ‘Douwe Egberts hardcup’. Negen van de tien soorten lippenstift gingen eraf met wassen. „Wat dat betreft net zo goed als een porseleinen mok.” Volgens een interne berekening was de ‘hardcup’ na vijftien keer koffie drinken beter voor het milieu dan z’n wegwerpbroertje.
En toen gebeurde er halverwege oktober iets onverwachts. Er kwam een brief van de NVGP, een brancheorganisatie van papier en verpakkingsmaterialen. De wetgeving – die is bedoeld om wegwerp te verminderen – zou „het duurzame papieren koffiebekertje” kort samengevat om zeep helpen. Want, schrijft de papierindustrie, we zijn steeds beter in inzameling en recycling. Het papier uit de bekertjes krijgt nu vaak een tweede leven als wc-papier, maar het zouden ook eierdozen kunnen worden. En nu wordt het plastic binnenlaagje van koffiebekertjes nog verbrand, maar ook daar zijn andere bestemmingen voor mogelijk. Laat ons nou eerst eens verder innoveren.
En, zegt de branchevereniging, papier is als materiaalsoort een stuk duurzamer dan nieuw te maken plastic bekers, of glas en porselein. En warm afwassen is echt niet goed voor de planeet.
Milieuorganisaties kregen er lucht van en kwamen nog met een tegenbrief waarin ze wezen op bomenkap door papiergebruik. Ook Douwe Egberts besloot z’n handtekening onder de brief van milieuclubs te zetten. Ja, overstappen op herbruikbaar leverde soms intern wel wat discussie op, zegt Den Hartog. „Het is een stuk minder winstgevend. Daar kunnen we eerlijk over zijn. De wegwerpbekers kunnen we heel vaak verkopen, de hardcups zijn bedoeld voor twee jaar gebruik. Maar dit is denk ik gewoon je verantwoordelijkheid nemen als bedrijf.”
Er kwam een Kamermotie om de wegwerpbekertjes en bakjes te beschermen, mits ze 100 procent kunnen worden gerecyceld – al hoeft dat niet naar een nieuw bekertje of bakje te zijn zoals nu in de regels staat. En die motie kreeg een meerderheid. Haar uitvoeren betekent „dat we massaal bekers en bakjes met plastic erin zullen blijven gebruiken”, aldus staatssecretaris Vivianne Heijnen (Infrastructuur, CDA) tegen de Tweede Kamer.
En nu? Iedereen wacht op een formeel antwoord van Heijnen. Blij zal ze niet zijn: de regeling ligt er al sinds het voorjaar van 2022 en is nota bene nog een jaar uitgesteld ook. Politiek gezien is er misschien een mouw aan te passen: binnenkort zit er een nieuwe Tweede Kamer.
Zolang er geen nieuwe is, gaat de ‘oude’ regeling gewoon in. Toch heeft de motie impact. Een deel van de contracten met aanbieders van herbruikbare bekers zijn door kantoren ‘on hold’ gezet. Eerst moet Den Haag duidelijkheid geven.
Recycling niet perfect
Er worden in Nederland negentien miljoen plastic wegwerpbekers (zoals koffiebekertjes) en -bakjes weggegooid na één keer gebruik. Niet elke maand, of week, maar elke dag. Het doel van nieuwe wetgeving is wegwerp flink te verminderen en zwerfafval voorkomen. Recycling is mooi, maar niet perfect: er moet geen zooi tussen de bekertjes zitten, en dan is nog vervoer nodig, en het proces zelf, met vaak weer nieuwe materialen om tot een goed product te komen.
De politiek vindt het moeilijk om door te pakken. En veel bedrijven willen ook graag vasthouden aan de status quo. Voor de motie was dat al te merken. Zo wordt de Inspectie Leefomgeving en Transport (die de wetgeving zal handhaven) bestookt door bedrijven die alternatieve wegwerpbekertjes hebben ontwikkeld, om te vragen of die dan misschien wel mogen van de wet. Daarbij was het binnenlaagje niet van plastic, maar van een natuurlijk materiaal (denk aan suikerriet) en chemisch bewerkt zodat het toch waterkerend is. Slim bedacht, maar ook gewoon wegwerp. De enige die de keuring haalde: een bakje met zeewiercoating.
Een ander bedrijf maakte wegwerpbekertjes wat steviger en zette er simpelweg ‘herbruikbare beker’ op. En waarschuwde daarna klanten dat andere bekers niet in de koffiemachine passen.
Een paar weken eerder was de Tweede Kamer ook al teruggekomen op z’n eigen plasticregels. Sinds juli moeten afhaalrestaurants een toeslag rekenen voor hun plastic wegwerpbekers en -bakjes. Het idee erachter: die toeslag stimuleert klanten om te kiezen voor herbruikbaar servies. Maar politici wilden van de taks af: de Europese richtlijn was halfbakken ingevoerd in Nederland. Bedrijven mochten bijvoorbeeld zelf de toeslag bepalen. Sommige supermarkten rekenden doodleuk 1 cent voor plastic – wat natuurlijk geen enkel effect heeft. In Duitsland is het overzichtelijk: 25 cent voor een beker, 50 cent voor een maaltijdverpakking.
Bedrijven houden gewoon liever vast aan wegwerp. Nu er bijvoorbeeld een taks zit op plastic bakjes, zitten de sauzen bij de benzinepomp ineens in knijpzakjes.
Maar, zeggen tegenstanders, de nieuwe regels zitten ook gewoon niet goed in elkaar. Een kantoor is misschien nog te doen, maar denk eens aan de bouw, fabrieken, of mensen die aan het spoor werken. Hoe moeten zij hun bekers in de vaatwasser zetten? En sommige moderne kantoorgebouwen hebben nauwelijks nog een spoelkeuken. De papierbranche wil een wereld met herbruikbaar én wegwerp, en bedrijven zelf laten kiezen.
Ja het is complex, zegt Karl Beerenfenger van de ngo Recycling Netwerk Benelux. „Er is niet één oplossing voor elke situatie. Maar als we het goed aanpakken dan gaan bekers of maaltijdbakjes tientallen keren mee. De prullenbakken blijven leger en we voorkomen zwerfafval.”
Achter de regelingen ligt een doel: het demissionaire kabinet wil dat er in 2026 40 procent minder wegwerpbakjes en -bekers worden gebruikt dan in 2022. Een mooi streven, maar als de politiek zo snel weer gaat twijfelen, is het onhaalbaar.
Ondertussen hebben we op kantoor zelf ook nog een keuze. Wordt het de wegwerpbeker, of nemen we een koffiemok mee van huis? De mok die ouderwets is, maar ook de toekomst heeft.
