Dat het tweede RTL-televisiedebat zondagavond vooral moest draaien om de kiezer, dat lijken de lijsttrekkers aan tafel eerst nog te zijn vergeten. Mensen in het publiek vertellen over hun problemen met wonen: ze hebben een te groot huis (Marieke), of het is te klein (Ferdy) of ze hebben nog geen huis (Thijs).
Rob Jetten van D66 kijkt hen daarna heel even aan en begint dan over zijn dorp en de problemen daar. PVV-leider Geert Wilders kijkt de kiezers op de tribune helemaal niet aan, hij noemt migratie en zegt: „We moeten huizen aan de Nederlander geven die nu tot zijn dertigste of veertigste bij zijn ouders moet wonen.” Lilian Marijnissen van de SP wil „stoppen met pleisters plakken”, haar verkiezingsslogan, en begint over marktwerking. Caroline van der Plas, die liever niet wil dat er op landbouwgrond wordt gebouwd, vindt dat de „bestaande woningvoorraad” beter moet worden gebruikt en maakt een punt van de duurzaamheidseisen in de woningbouw. Volgens Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren is „de echte olifant in de kamer” de veehouderij, waardoor veel grond niet beschikbaar is voor huizen.
En dan is Dilan Yesilgöz van de VVD aan de beurt, als laatste. Zij draait zich wel om naar de mensen die hun verhaal hebben gedaan en zegt dat ze het erg voor hen vindt dat ze geen beter huis kunnen vinden. Ze kan zich „heel goed voorstellen” dat zij „verder willen met hun leven”.
Lees ook
het liveblog over het debat terug
Het is het derde grote tv-debat voor de verkiezingen op 22 november. De lijsttrekker van de partij die tot nu toe bovenaan staat in de peilingen, Pieter Omtzigt, is er niet bij en ook Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA heeft afgezegd. Daarom mochten Ouwehand en Marijnissen toch nog meedoen. Marijnissen pakt die kans met beide handen aan: ze valt vooral fel uit naar de VVD, ze onderbreekt anderen, praat door hen heen, zucht en gebaart veel. Ouwehand is juist opvallend stil, ze wacht op haar beurt.
Problemen in de zorg
Na de reclamepauze gaat het over zorg, en dan ineens weten álle lijsttrekkers weer dat het niet om hen zou gaan en hun onderlinge verschillen. Bea uit Zoetermeer heeft verteld dat ze bij haar demente moeder in huis is gaan wonen en Rob Jetten noemt haar moeder „ontzettend lief”. Hij zegt dat hij uit eigen ervaring weet dat mantelzorg „een zware wissel kan trekken op je leven”. Wilders noemt het „heel mooi wat Bea voor haar moeder doet”.
Zorg, weten alle lijsttrekkers aan tafel, is het onderwerp waarmee Lilian Marijnissen veel aandacht voor wil, haar partij heeft er veel plannen voor. Ze heeft in de campagne al vaak gehad over het zorgbuurthuis dat er is gekomen in haar woonplaats Oss, waar ouderen kunnen wonen in hun eigen buurt. Bedacht door de SP. Dilan Yesilgöz zegt dat ze dat geweldig vindt, en ook Jetten had daar, zegt hij, een compliment over voorbereid.
Het maakt het voor Marijnissen ingewikkelder om verontwaardigd te zijn over wat er volgens haar allemaal mis is in de zorg. Het gaat in dat deel van het debat vooral veel over de bureaucratie in de zorg. Dat daar dringend een eind aan moet komen, daar is bijna iedereen het over eens. Alleen Yesilgöz vindt dat de overheid daarbij ook naar zichzelf moet kijken: die regels zijn bedacht, zegt ze, om risico’s te vermijden. Marijnissen begint dan over de verzorgingstehuizen die „door de VVD en de PvdA zijn afgeschaft” en over de macht van de zorgverzekeraars. Dus is het nu zo, zegt ze, dat voor alles een nieuwe indicatie moet worden aangevraagd. Als „meneer Wilders valt” of het niet goed gaat met „mevrouw Van der Plas”.
Lees ook
Zorg lijkt wel een taboe-onderwerp in verkiezingstijd
VVD en PVV wel of niet samenwerken?
RTL-presentator Renze Klaver wil weten hoe het zit tussen de lijsttrekkers van VVD en PVV: willen die na de verkiezingen gaan samenwerken, zoals Yesilgöz eerst nog van plan leek te zijn, of zit die deur dicht zoals in het radiodebat van begin november het geval leek te zijn. Toen zei ze tegen Wilders: „U maakt het land kapot.”
Yesilgöz begint, zoals ze vaak doet deze campagne, over de kiezers van de PVV die ze niet wil uitsluiten. Wilders zegt: „Ik denk dat we het over heel veel dingen eens kunnen worden.”
Na afloop zegt Van der Plas dat ze het ongemakkelijk vond dat ze over mensen aan het praten waren die achter hen zaten. Zij was in de reclamepauzes naar hen toegelopen, zegt ze. „De volgende keer moeten ze er maar met een stoeltje tussen komen zitten.”
