Laat even doordringen wie er op zijn begrafenis komen. De president van de Verenigde Staten. De voorzitter van de Europese Commissie en de voorzitter van de Europese Raad. De president van Oekraïne. De kanselier en de president van Duitsland. De president van Brazilië. De premier van het Verenigd Koninkrijk en prins William. De premier van Nederland en minister Veldkamp – de Oranjes konden in Doetinchem moeilijk gemist worden.
Het Vaticaan verwacht deze zaterdag rond 170 buitenlandse delegaties en de gasten zijn lang niet allemaal praktiserend katholiek. Waarom gaan ze dan toch? Zo’n begrafenis is op de eerste plaats een representatieve verplichting en het is ook een beetje ‘zien en gezien worden’: als je er deze zaterdag bij bent op het St. Pietersplein tel je mee.
Daarnaast is het ook een mogelijkheid om te netwerken. Zal EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen nu eindelijk Donald Trump ontmoeten? De twee hebben elkaar sinds Trumps comeback nog niet gesproken. Volgens haar woordvoerder zal ze het zeker proberen. En krijgt president Zelensky de kans om nog eens zijn zaak te bepleiten bij Trump, net in de week dat de VS hem een onmogelijk vredesakkoord met Rusland opdringen?
Lees ook
Lees ook: Sobere plechtigheid voor paus Franciscus, bijgewoond door wereldleiders
Er zit zaterdag zoveel macht rond de kist, dat je haast zou vergeten dat het gaat om wie erin ligt. Paus Franciscus, hoe wars hij ook was van luxe, opsmuk en privileges, krijgt het laatste eerbetoon van een ster. Wat op een beschouwer uit Nederland, waar 55 procent van de bevolking zich ongelovig noemt en slechts 20 procent katholiek is, kan overkomen als een dodelijke mix van traditie en poppenkast, geldt elders als een belangrijk moment. Wel begint Koningsdag in het seculiere Nederland een uur later dan gepland om het feestgedruis niet samen te laten vallen met de plechtigheid in Vaticaanstad.
De gastenlijst van de uitvaart alleen al toont aan dat de overledene een machtig man was, of op zijn minst als een machtig man werd gezien. Op de lijst met de honderd machtigste mensen ter wereld van het Amerikaanse Forbes stond Franciscus in 2018 op plaats 6. Hoeveel invloed heeft een paus eigenlijk?
Miljoenen volgers
De paus, dat is op eerste plaats soft-power, een influencer met 1,4 miljard aanhangers, bijna éénvijfde van de wereldbevolking. Op X en Bluesky heeft hij miljoenen volgers (@Pontifex). Als de paus iets zegt ontstaat debat.
Paus Franciscus kon de genocidale oorlog in Gaza niet voorkomen of een halt toeroepen, maar hij was kritisch over Israël en richtte steeds weer de aandacht op het lot van de Palestijnen die zich dagelijks afvragen hoe te overleven. De Israëlische president Roman Herzog sprak condoleances uit, premier Benjamin Netanyahu niet.
Lees ook
Lees ook: Zijn betrokkenheid met de Palestijnen bracht paus Franciscus geregeld in conflict met Israël
Een paus kan klimaatverandering niet eigenhandig tegengaan, maar zijn stem versterkt het koor van de activisten. Franciscus’ voorganger Benedictus XVI werd al ‘de groene paus’ genoemd. Franciscus, concludeerden onderzoekers in Tilburg, mag je met recht de enige echte ‘klimaatpaus’ noemen: hij schreef en sprak er vaak over: ook voor niet-gelovigen. De katholiek Joe Biden zag Franciscus niet alleen als geestelijk leidsman, de ‘klimaatpaus’ was voor hem ook een bondgenoot in de strijd voor groen beleid.
Een paus kan klimaatverandering niet eigenhandig tegengaan, maar zijn stem versterkt het koor van de activisten
Franciscus was een uitgesproken politieke paus. Hij riep de wereld in 2013 op om een dag te vasten uit protest tegen mogelijke Amerikaanse luchtaanvallen op Syrië. Hij reisde naar Lampedusa om aandacht te vragen voor het lot van migranten – het Vaticaan was tegen de Turkije-deal. Toen hij de religieuze betrekkingen met China verbeterde, kwam hem dat te staan op een reprimande van de eerste regering-Trump.
Een teken van pauselijke macht is ook de richtingenstrijd die ontbrandt over zijn opvolger. Het doet er toe wat een paus vindt en waar hij vandaan komt. Afrikaanse katholieken ijveren voor een eerste zwarte paus. Conservatieve Amerikaanse katholieken van de MAGA-school, denk JD Vance, zien graag een paus die hun conservatieve agenda omarmt. Franciscus was voor hen véél te vooruitstrevend.
Lees ook
Lees ook: Bekeerde katholiek JD Vance bezoekt Vaticaan, dat zijn wereldbeeld bepaald niet deelt
De paus is naast Bekende Wereldburger met een grote zichtbaarheid in de media, ook de leider van een sterk hiërarchisch geleide organisatie met vertakkingen in de hele wereld. De paus heeft dus ook institutionele macht.
En dan is hij ook nog eens een formele speler in het diplomatieke verkeer. De Heilige Stoel heeft diplomatieke betrekkingen met vrijwel alle landen in de wereld -ook met landen waar nauwelijks katholieken wonen. Bovendien is de Stoel permanent toehoorder bij de Verenigde Naties. Er is geen religieuze leider met een vergelijkbare status.
Diplomatiek netwerk
Van de 193 landen die lid zijn van VN hebben er 184 diplomatieke betrekkingen met de Heilige Stoel. Alleen de VS hebben met 188 landen een nog groter diplomatiek netwerk. Eerder deze maand benoemde Franciscus nog een nieuwe man voor Nederland, de Fransman Jean-Marie Speich, die eerder de betrekkingen met Slovenië onderhield. De nuntiatuur is uiteraard gevestigd in Den Haag.
„De paus heeft een enorme morele invloed”, zegt de Nederlandse ambassadeur bij de Stoel, Annemieke Ruigrok. „Vaticaanstad is met 4,4 vierkante kilometer kleiner dan de binnenstad van Amsterdam en het Vaticaan heeft geen leger, maar voor 1,4 miljard mensen is het van groot belang wat de Paus zegt. Het seculiere Nederland is wat dat betreft de uitzondering, niet de regel”.
Het Vaticaan heeft een netwerk van geestelijken tot in de verste uithoeken
Het Vaticaan is een actieve lobbyist binnen de VN en het is voor Nederland, legt Ruigrok uit, belangrijk om daar kennis van te nemen. Daarnaast heeft het Vaticaan een geweldige informatiepositie. „Het Vaticaan heeft een netwerk van geestelijken tot in de verste uithoeken. Dus als je iets wilt weten over gebeurtenissen in een afgelegen gebied waar je zelf geen contacten hebt, leg je contact met de nuntius.” Zo groeide een van de bisschoppen in Syrië op in hetzelfde dorp als de nieuwe machthebbers – dat geeft je dan een informatievoorsprong.
Toen het een paar jaar geleden onrustig was in Venezuela heeft Nederland via het Vaticaan geprobeerd om daar politieke invloed uit te oefenen, zegt Ruigrok. „Er waren bisschoppen in Venezuela die nog invloed hebben.”
De betrekkingen met al die staten worden vanuit Vaticaanstad gerund door een aparte afdeling van het staatssecretariaat. De Stoel heeft geen formele ‘minister van Buitenlandse Zaken’, omdat, zegt men in het Vaticaan ‘de kerk geen buitenland heeft’.
Blijk van steun
Na de grootschalige Russische inval in Oekraïne ging de paus langs bij de Russische ambassadeur, belde met president Zelensky en stuurde twee kardinalen naar Kyiv als blijk van steun. De paus kreeg in die dagen kritiek omdat hij de agressie weliswaar veroordeelde, maar president Poetin niet noemde.
De paus, legt Ruigrok uit, zat toen klem tussen twee belangen. Hij hecht veel waarde aan goed contact met andere religies. In 2016 was er voor het eerst sinds de kerkscheiding van 1054 een ontmoeting geweest tussen een katholieke paus en de patriarch van de Russisch orthodoxe kerk. Later werd Franciscus harder in zijn kritiek en noemde hij de patriarch „Poetins misdienaar”.
Lees ook
Lees ook: Franciscus, de eerste moderne niet-Europese paus, was sociaal progressief maar op andere vlakken net zo oerconservatief als zijn voorgangers
Het Vaticaan speelt een rol bij het repatriëren van Oekraïense kinderen die door Rusland werden ontvoerd. Ook zou het Vaticaan zich in de eerste weken na de invasie hebben aangeboden als bemiddelaar.
Vaak wordt het Vaticaan ook gevraagd om te bemiddelen. Toen president Obama weer betrekkingen met Cuba wilde aanknopen riep hij de hulp in van de Heilige Stoel. Paus Franciscus, de Cubaanse kardinaal Jaime Ortega en staatssecretaris Pietro Parolin, speelden een belangrijke rol als bemiddelaar. De paus was een neutrale instantie die door beide partijen vertrouwd werd. Eind 2014 bereikten de VS en Cuba een overeenkomst.
Vredesboodschap
Paus Johannes XXIII (1958-1963) bemoeide zich in 1962 met de Cuba-crisis. Na overleg met Moskou en Washington richtte hij zich met een vredesboodschap tot de wereld, die in kranten werd gepubliceerd en voorgelezen werd op Radio Vaticaan. Ook schreef hij een brief aan Sovjet-leider Nikita Chroesjtsjov. Op die manier zou de paus op het hoogtepunt van de stress tussen de twee kernmachten hebben bijgedragen aan het ontzenuwen van de crisis.
Ontspanning tussen Oost en West was het levenswerk van de populaire Johannes Paulus II (1978 -2005). Hij was de eerste paus uit communistisch Oost-Europa en hij gebruikte zijn populariteit en zijn eigen ervaringen onder het communisme om het verzet tegen communistische machthebbers, onder andere in zijn vaderland Polen, te steunen. Hij behoort met de Amerikaanse president Ronald Reagan en Sovjet-leider Michaël Gorbatsjov tot een kleine groep leiders die een hoofdrol speelden in het beëindigen van de Koude Oorlog.
Toch even opletten als er straks witte rook is.
Lees ook
Lees ook: Paus Franciscus gaf zelf duidelijke aanwijzingen voor zijn uitvaart. En wat gebeurt er daarna?
