Hij wordt ook wel de geheugenprofessor genoemd, met zijn onophoudelijke fascinatie voor herinneringen en hoe die ons maken tot wie we zijn. In zijn nieuwste boek, De man die zijn hoofd verloor, laat psycholoog Douwe Draaisma aan de hand van literaire verhalen zien wat wanen en illusies zijn. Pieter van der Wielen praat met Draaisma over hoe je in een waan je verstand juist wél gebruikt, waarom we nauwelijks tijdsbesef hebben in eentonige periodes als lockdowns en hoe we ons geheugen zijn, terwijl onze herinneringen vaak helemaal niet kloppen.
Nederland moet zich beter voorbereiden op de vergrijzing in Europa. Voor handelsland Nederland zijn de economische risico’s van een oudere bevolking groot. Benadruk daarom in Brussel het belang van meer en langer werken, en zwengel de handelsrelaties aan met ‘jongere’ landen buiten Europa. Dat adviseert de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) in een rapport dat hij deze woensdag overhandigt aan minister van Financiën Eelco Heinen (VVD).
Europa vergrijst snel
Staan in de EU nu tegenover elke 65-plusser nog grofweg drie werkenden, in 2050 en 2060 is Europa al hard op weg naar een verdubbeling van de ‘grijze druk’. Op elke drie werkenden zijn er dan twee ouderen. Italië en Spanje vergrijzen het hardst, maar ook Polen en Duitsland, Nederlands voornaamste handelspartner, verouderen de komende decennia zorgwekkend snel.
Ogenschijnlijk staat Nederland er goed voor. De bevolking vergrijst weliswaar ook, maar niet al te snel. Bovendien zijn de Nederlandse pensioenpotten goed gevuld. Maar de Europese context is voor de open Nederlandse economie reden tot zorg. De meeste landen vergrijzen niet alleen sneller, maar ze sparen bovendien relatief weinig voor de toekomstige pensioenen. In plaats daarvan laten ze pensioenlasten dragen door de werkenden.
Nederland moet hameren op langer doorwerken in Brussel en in Straatsburg
Die toch al aanzienlijke lasten zullen nog fors stijgen, en dat leidt tot tal van risico’s, waarschuwt de WRR. Zo kan de economie gaan haperen, omdat bedrijven verhuizen naar landen met lagere lasten. Ook dreigen bezuinigingen op innovatie en onderwijs om de pensioenlasten te kunnen opbrengen. Daardoor boet Europa in aan concurrentiekracht. Verder kunnen hogere pensioenlasten leiden tot stijgende staatsschulden, wat de kans op financiële instabiliteit en een wankele euro vergroot. Ook neemt het inflatierisico toe omdat het leger werkenden slinkt: arbeid wordt duurder, lonen stijgen en die drijven de consumptie en de prijzen op. Ook de Nederlandse spaartegoeden zullen hieronder lijden. En al die economische kwetsbaarheid, schrijft de WRR, kan weer leiden tot maatschappelijke en politieke spanningen.
Deeltijdpensioen
Nederland moet handelen, schrijft de WRR. Hamer op het belang van langer doorwerken, in Brussel, in Straatsburg, in Frankfurt. En dan gaat het niet eens om een hogere pensioenleeftijd, maar eerder om het opkrikken van het nog altijd schamele percentage werkende 60- tot 64-jarigen. In de EU cirkelt dat rond de 50 procent.
Faciliteer bovendien, zo bepleit de WRR, deeltijdpensioen en deeltijdwerk. En vooral: school de Italiaan, de Pool, de Belg en de Nederlander tijdig om. Dan kunnen ze – zeg: als vijftiger – soepel switchen van het ene beroep naar het volgende en zo hun carrière verlengen.
Ook doet Nederland er goed aan handels- en investeringsbanden aan te halen met landen buiten Europa die niet te maken hebben met een grijze golf, adviseert de WRR. Indonesië, India, de Filippijnen en landen in Latijns-Amerika zijn er voorbeelden van. Het zogenoemde ‘demografisch dividend’ van deze ‘jonge’ landen vergroot de kans op economische voorspoed. Voor Nederland loont het dus als het in die landen investeert en zich er in Europa hard voor maakt er handelsakkoorden mee te sluiten.
Mogelijk toch terrorisme, kopte mijn AD Rotterdams Dagblad zaterdag op de voorpagina over de aanslag in Rotterdam waarbij donderdagavond ene Ayoub M. op voorbijgangers inhakte en een dode viel. Of verwarde man? Maar omstanders hoorden de dader ‘Allahoe akbar’ roepen, God is groot, en dan hebben vandaag de dag meteen de jihadisten van Islamitische Staat, IS, het gedaan.
Rukken IS en andere jihadisten weer op? Tel Rotterdam op bij het annuleren van drie concerten van Taylor Swift in Wenen in augustus wegens aanslagplannen in dienst van IS. En een paar dagen later, op 23 augustus, de terreuraanval in Solingen waarbij drie mensen werden doodgestoken door een afgewezen Syrische asielzoeker. De Duitse regering nam geen risico, en breidde de grenscontroles uit; in het Europa van het vrije verkeer van personen nota bene. Volgens de minister van Binnenlandse Zaken was het de bedoeling om „via een harde lijn” tegen illegale migratie islamitisch extremisme en internationale criminaliteit in het algemeen aan te pakken. Met in het achterhoofd de zojuist gerealiseerde en vooral ook toekomstige verkiezingswinst van de rechtsextremistische AfD die niks moet hebben van migranten, al dan niet illegaal.
PVV-leider Wilders vond het vanzelfsprekend een heel prima idee om ook hier grenscontroles opnieuw in te voeren, „hoe eerder hoe beter”, zei hij. Ikzelf denk dan aan dagenlange files met al die vrachtwagens met kalfjes op weg naar vetmesting in het buitenland, dus eigenlijk niet zo’n goed idee.
Des te minder omdat het de vraag is of fysieke grenscontroles zin hebben tegen terrorisme; de extremistische ophitsing vliegt ongehinderd de virtuele grenzen van het internet over. En je hoeft geen afgewezen Syriër te zijn om je achter je scherm tot een terreurdaad te laten inspireren. In elke keuken ligt een vleesmes klaar.
Terrorisme. Ik herinner me in de jaren zeventig en tachtig het Palestijns (Arafat, Abu Nidal) en ander terrorisme, om particuliere redenen betaald en beschermd door diverse Arabische leiders. Geen messteken maar vliegtuigkapingen, bomaanslagen en ontvoeringen, met name om de eigen Zaak aan de orde te stellen. Libanon was een belangrijk strijdtoneel, met ook de Israëlische Mossad als dader; lees Ronan BergmansRise and Kill First. Vanaf 1990 kwam het transnationaal islamitisch terrorisme op van Osama bin Ladens Al-Qaida, gevolgd door Islamitische Staat.
Al-Qaida is er nog wel, maar geen schim van pre-9/11, zoals Islamitische Staat zijn kalifaat met een internationale oorlog en zware verliezen heeft bekocht. Maar IS keert inderdaad langzaam maar zeker terug, op zijn Iraakse en Syrische geboortegrond, in Afghanistan en in Afrika; waar maar zijn islamitische heilsboodschap aanspreekt en de autoriteiten of juist een gebrek daaraan de mogelijkheid bieden. Het Central Command van het Amerikaanse leger waarschuwde in juli dat IS op weg was om „het aantal aanslagen dat ze in 2023 in Syrië en Irak opeisten meer dan te verdubbelen”. Tussen januari en juli telden de Amerikanen er 153 aanslagen maar dat zou volgens specialisten een schijntje zijn van het werkelijke aantal.
De cijfers voor Europa zijn van een totaal andere orde; zie Europol, European Union Terrorism Situation and Trend Report 2023 met 28 uitgevoerde, mislukte en verijdelde aanslagen in 2022, waarvan zes jihadistisch. Maar inmiddels is het dreigingsniveau verhoogd uit angst dat de Israëlische oorlog in Gaza wraakacties inspireert. De kans op een aanslag is reëel, waarschuwde hier de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid in juli.
Ter vergelijking: vorig jaar ontplofte in Nederland 1.057 keer iets explosiefs bij een woning of bedrijf en dit jaar tot juni al bijna 500 keer, las ik in het Het Parool. Maar zolang daarbij niet Allahoe akbar wordt geroepen, hoeven we ons daarover geen zorgen te maken.
1952, eerste klas lagere school. Ik moet iets goed hebben gedaan, want de juf zegt: ‘Daarvoor heb je een pluimpje verdiend.’ Van de rest van de les van die dag krijg ik niet veel meer mee. Een pluimpje! Hoe zou het eruit zien? Groot, klein, welke kleur, meer kleuren misschien? Eindelijk is de schooldag voorbij. Nu gaat het gebeuren. Maar de juf zegt ons alleen gedag en ik ben te verlegen om naar mijn pluimpje te vragen. Met lege handen en een zwaar hart loop ik naar huis.
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
