Heel pijnlijk, zo noemt de woordvoerder van Sharon Dijksma, burgemeester van Utrecht en voorzitter van de Veiligheidsregio, de sluiting van de aanmeldlocatie voor Oekraïense vluchtelingen in de Jaarbeurs. Maar het kon volgens haar niet anders. „Open houden is niet langer verantwoord. Als de rijksoverheid en gemeenten niet zorgen voor opvangplekken dan houdt het uiteindelijk op.”
Maandag maakte de Veiligheidsregio, die verantwoordelijk is voor de opvang in de Jaarbeurs, bekend dat deze belangrijkste aanmeldlocatie voor Oekraïense vluchtelingen per direct dicht gaat voor nieuwe aanmelders. Oekraïners die naar Nederland komen, moeten zelf onderdak regelen. Ze kunnen zich aanmelden bij een gemeente, of zelfstandig een opvangplek proberen te regelen, al dan niet via Oekraïners die reeds in Nederland zijn. Voor de Oekraïners die nog in de Jaarbeurs verblijven, wordt een andere opvangplek gezocht.
De reden dat de aanmeld- en opvanglocatie in Utrecht volledig sluit is het tekort aan opvangplekken elders in Nederland. De ruimte in de Jaarbeurs, die vlak na de Russische inval in Oekraïne in februari 2022 werd geopend, is bedoeld als 24-uursopvang, zodat mensen even tot rust komen en er naar een meer permanente opvangplek kan worden gezocht. Door het gebrek aan doorstroomplekken verblijven mensen soms wekenlang in de Jaarbeurs die daardoor overvol wordt omdat nieuwe mensen blijven komen. Officieel is er plaats voor 140 Oekraïners, maar regelmatig moesten er veldbedden worden bijgeplaatst.
Eerdere sluiting
De aanmeldlocatie in Utrecht sloot ook in februari 2024 al tijdelijk de deuren. Dat was bedoeld als signaal aan de politiek: er moeten écht opvangplekken komen in gemeenten. De opvanglocatie is daarna nooit meer helemaal opengegaan. Wel bleven vrouwen, gezinnen met minderjarige kinderen en kwetsbaren welkom. Alleenstaande mannen of stellen zonder kinderen mochten niet meer naar binnen. Of iemand kwetsbaar is, werd aan de aanmeldbalie vastgesteld.
Ondanks de striktere toelatingscriteria van de afgelopen maanden zat de locatie deze week voller dan vol, zegt de woordvoerder. Op maandag verbleven er 147 Oekraïners, zeven meer dan het maximale aantal. Gemiddeld klopten er de afgelopen maanden driehonderd mensen per week aan de deur, zegt de woordvoerder.
Momenteel wonen er zo’n 114.000 Oekraïners in Nederland, waarvan 91.000 in opvangplekken. De meeste van hen kwamen al in de eerste maanden na de Russische invasie naar Nederland: in mei 2022 stond de teller op 60.000 vluchtelingen. Daarna nam het aantal Oekraïeners in Nederland gestaag toe.
Nog iedere week komen er zo’n driehonderd Oekraïners bij in de Basisregistratie Personen, blijkt uit cijfers van de rijksoverheid. Een deel keert terug. Van de groep die tussen tot 1 november 2023 naar Nederland kwam, vertrok een derde in diezelfde periode, rapporteerde het CBS begin dit jaar.
De gevluchte Oekraïners wonen behoorlijk evenredig verspreid door het land: alle gemeenten hebben Oekraïense inwoners. In absolute aantallen wonen de meeste vluchtelingen in de vier grote steden, Almere en het Westland. Relatief wonen de meeste Oekraïners in Drenthe en Zeeland. Nederland vangt zo’n 2 procent van het totaal aantal Oekraïense vluchtelingen in Europa op.
Animo voor opvang
Het eerste jaar na de oorlog was er veel animo voor de opvang van Oekraïners en stelden gemeenten en particulieren opvangplekken beschikbaar. Verschillende gemeenten leken een voorkeur te hebben voor Oekraïense vluchtelingen boven vluchtelingen uit andere delen van de wereld. Volgens Europese afspraken hebben Oekraïense vluchtelingen zeker tot 4 maart 2025 recht op tijdelijke bescherming en het recht hier blijven. Ook als ze nu in Nederland aankomen, hebben ze recht op opvang.
Juist dat vormt sinds ongeveer een jaar een probleem. In het begin van de oorlog vluchtten vooral vrouwen en kinderen naar Nederland, vaak halsoverkop met weinig bezittingen. De laatste jaar is dat beeld veranderd en komen steeds meer Oekraïense mannen naar Nederland om te werken. Zij komen lang niet altijd rechtstreeks uit Oekraïne maar hebben bijvoorbeeld een tijd in een ander Europees land gewerkt.
Paul van Koppen, locatiemanager van de aanmeldlocatie in de Jaarbeurs vertelde in februari tegen NRC dat de komst van die mannen het draagvlak doet afnemen omdat ze gezien kunnen worden als arbeidsmigranten en niet als vluchtelingen. Van Koppen: „Het voelt niet goed als arbeidsmigranten bedden bezet houden die bedoeld zijn voor oorlogsvluchtelingen en ontheemden. We willen een plan voor de langere termijn.” Dat plan voor de langere termijn, waar het Rijk voor zou moeten zorgen, is er niet gekomen.
Lees ook
Waarom de gemeente West Maas en Waal maandelijks bijna anderhalve ton betaalt voor de opvang van Oekraïners – die er niet zijn
