N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Analyse
Spaanse verkiezingen De Partido Popular werd de grootste bij de Spaanse verkiezingen, maar kan waarschijnlijk geen regering vormen. En de partij van premier Sánchez is afhankelijk van Catalaanse separatisten. Nieuwe verkiezingen liggen voor de hand.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data103286221-646fbe.jpg)
De Spanjaarden ontwaakten maandag in een verdeeld land. De rechts-conservatieve Partido Popular, van Alberto Núñez Feijóo, behaalde 33,1 procent van de stemmen, tegen 31,7 procent voor de sociaal-democratische PSOE van premier Pedro Sánchez. Ondanks deze ogenschijnlijk gunstige uitslag kan Feijóo geen meerderheidsregering vormen. Sánchez claimt eveneens de winst en wil doorregeren. Hoe nu verder?
Tijdens zijn overwinningsspeech bij het hoofdkantoor van zijn partij, in de statige Madrileense wijk Almagro, eiste Feijóo direct de macht op. „We hebben een winst behaald die tot voor kort onmogelijk leek. We hebben het vertrouwen gekregen van het volk. Het is mijn plicht om nu de dialoog aan te gaan om te proberen te regeren. Ik vraag aan de socialistische partij om deze poging niet te blokkeren.”
Het zetelverlies van Vox is een onverwachte dreun, die de PP waarschijnlijk het premierschap kost
Maar om te kunnen regeren, moet de partij minimaal 176 van de 350 parlementszetels achter zich zien te krijgen. Dat vereist coalitiepartners. Met de op voorhand logische combinatie met het radicaal-rechtse Vox, van partijleider Santiago Abascal, blijft de PP steken op 169. Volgens de peilingen vooraf aan de verkiezingen zou de combinatie van deze twee partijen een meerderheid halen. Toen de uitslagen binnendruppelden, werd al heel snel duidelijk dat Vox niet genoeg zetels zou halen om te kunnen regeren met de PP. De ultrarechtse partij zakte van 52 naar 33 zetels. Een onverwachte dreun, die de Partido Popular mogelijk het premierschap kost.
Uit een peiling van Ipsos bleek dat slechts 2 procent van de kiezers migratie een belangrijk onderwerp vindt, een van de thema’s waar Vox zijn politieke agenda op heeft gebaseerd. Daarnaast lijkt de partij te zijn afgestraft door impopulaire beloften te doen tijdens de verkiezingscampagne, waaronder het verbod op de regenboogvlaggen op overheidsgebouwen en het terugdraaien van de abortuswet.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data103068359-c3a343.jpg)
Feijóo maakt alleen nog kans om te regeren als hij enkele kleine rechtse partijen achter zich kan scharen, zoals de Navarrese Volksunie (UPN) en Coalición Canaria, een politieke coalitie op de Canarische Eilanden. Maar deze regionale partijen hebben al duidelijk gemaakt dat ze vanwege de extreme standpunten absoluut niet met Vox willen regeren, en dus lijkt een rechtse regering niet haalbaar.
Toch wil Feijóo het gesprek met deze partijen aangaan, in de hoop om ze over te halen. De partijtop van de PP is maandag bijeengekomen om de uitslag te analyseren en de volgende stappen te bespreken.
Doorregeren
Alle ogen zijn nu gericht op Pedro Sánchez en de linkerflank. Ook zijn partij wist zich (licht) te verbeteren ten opzichte van de vorige verkiezingen, in 2019. „We hebben meer stemmen, meer zetels en een groter percentage van de stemmen behaald dan vier jaar geleden”, zei Sánchez zondagavond tegen de menigte die zich buiten het hoofdkwartier van de PSOE, in de Madrileense studentenwijk Argüelles, had verzameld.
De kans dat Sánchez een coalitie kan vormen met de kleinere partijen is groter dan voor Feijóo, maar toch lijkt ook hij waarschijnlijk net niet genoeg steun te krijgen om een meerderheidsregering te kunnen vormen. Het linkse blok telt samen 172 zetels – vier te weinig dus. Om aan de macht te blijven, is Sánchez afhankelijk van Junts, de Catalaanse onafhankelijkheidspartij van Carles Puigdemont. Dat uitgerekend de man die naar Brussel vluchtte na een mislukte onafhankelijkheidsverklaring in Catalonië het lot van Spanje moet bepalen, bezorgt veel Spanjaarden een bittere nasmaak na de verkiezingen.
Junts, dat met zeven zetels in het Congres komt, stemde bij de vorige verkiezingen tegen een samenwerking met Sánchez. Deze keer zou Sánchez de partij moeten overhalen om hem te steunen óf om zich van stemming over een nieuwe regering te onthouden. Junts wil in ruil voor steun of onthouding een oplossing voor de Catalaanse onafhankelijkheidskwestie en amnestie voor Puigdemont en andere veroordeelde separatisten. Als Junts tegen Sánchez stemt, is het evenmin een waarschijnlijke coalitiepartner voor zijn opponenten: zowel de PP als Vox is kritisch op de onafhankelijkheidsbeweging.
Nieuwe verkiezingen
Feijóo en Sánchez hebben tot september de tijd om tot een akkoord te komen. De onderhandelingen over een nieuw kabinet beginnen op 17 augustus, wanneer het nieuwe parlement bijeenkomt. De Spaanse koning Felipe zal Feijóo, als winnaar van de verkiezingen, uitnodigen om een regering te vormen. Maar omdat hij geen meerderheid heeft, is de kans groot dat hij deze uitnodiging afslaat. Oud-premier Mariano Rajoy van de PP deed in 2015 hetzelfde, nadat ook hij geen meerderheidsregering had kunnen vormen. Als Feijóo weigert, kan de koning zich met hetzelfde verzoek wenden tot zittend premier Pedro Sánchez.
Lukt het Feijóo of Sánchez om een coalitie te vormen, dan zal de nieuwe premier op 8 september aantreden en zijn ministers benoemen. Begin oktober wordt het voltallige kabinet dan door de koning geïnstalleerd.
Als er in september geen regering kan worden gevormd, dan schrijft de wet voor dat er na 47 dagen nieuwe verkiezingen moeten plaatsvinden. Dit zou dan betekenen dat de Spanjaarden rond Kerst weer naar de stembus moeten.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data80060359-ac0e27.jpg)
Nieuwe verkiezingen zouden een machtsstrijd in de Partido Popular kunnen ontketenen. In de wandelgangen van de conservatieve partij wordt al gefluisterd over de vervanging van partijleider Feijóo. Tijdens zijn overwinningsfeestje in de hoofdstad werd zondagavond duidelijk dat niet hij, maar de Madrileense regiopresident Isabel Díaz Ayuso de gedroomde leider is van de PP-kiezers.
De populistische Ayuso vergaarde een grote aanhang tijdens de coronacrisis, toen zij de Madrileense horeca tegen de landelijke richtlijnen in toestemming gaf om de deuren te openen. Hierom werd ze ook wel ‘de beschermheilige van de bars’ genoemd. Terwijl Feijóo zondagavond zijn achterban toesprak en de verkiezingswinst opeiste, schreeuwden de rechts-conservatieven maar één naam: Ayuso!
