
De pest drong het land binnen. „Hij reisde zonder zich te haasten, begeleid door klokgelui, als een keizer”, schreef Marguerite Yourcenar in Het hermetisch zwart (1968). De pest maakte geen onderscheid tussen wie hij aanraakte. Hij „verschafte aan het leven van alle mensen een ongehoorde gelijkheid”.
Hoe dat kon, wist niemand in 1549. Het beste leek in elk geval „om de meisjes en gezellen in de taveerne uit de weg te gaan, geen straatlucht in te ademen en vooral niet naar het aantal doden te informeren”.
Vijf jaar geleden rond deze tijd dachten we nog dat de pest alleen in China heerste, maar hij was er al. Eerst in Noord-Italië en op de skipistes van Oostenrijk, daarna overal. Open grenzen, goedkoop vliegen, dezelfde krachten die de globalisering aandrijven gaven hem vleugels.
Testpaviljoen Amsterdam SloterdijkFoto Olivier Middendorp
Foto’s Olivier Middendorp
De pest heette Covid-19, naar een nieuw type coronavirus dat eind 2019 was ontdekt. Een bijzondere longontsteking, leek het, die het vooral had gemunt op passagiers van cruiseschepen. 27 februari bracht de eerste besmetting in Nederland, een week na de eerste in Bergamo, in Lombardije. Daar viel drie dagen later de eerste dode. Op 6 maart volgde Nederland.
Eerst werd elke besmetting gemeld, elke dode. We leerden nieuwe woorden, zoals ‘contactonderzoek’, leerden nieuwe mensen kennen, zoals Jaap van Dissel. Snel leerden we ook de macht van exponentieel vermenigvuldigen. Eén, twee, vier, acht, zestien. Op het 64ste vakje van het schaakbord zouden meer rijstkorrels moeten liggen dan er in het hele keizerrijk te vinden zijn.

Gelukkig kwamen, voor het zover was, ‘de maatregelen’. Geen handen schudden, wel handen wassen, hoesten en niezen in je elleboog. We hamsterden wc-papier, gel die bacteriën doodt, kochten mondkapjes – eerst bij de bouwmarkt – om „geen straatlucht in te ademen”.
Op 9 maart werd de ‘sociale onthouding’ afgekondigd: mijd contacten, met vrienden, ouders, en „de meisjes en gezellen in de taveerne”. Voor de provincie Noord-Brabant, die eind februari carnaval had laten doorgaan, gold het niet. Brabant „gaat niet op slot”, zei premier Rutte. Daar kon je nog op de vulkaan dansen. Je kon ook nog door een uitgestorven Schiphol lopen om een uur later schouder aan schouder in een stomende Londense pub te staan. Want ook daar waren ze laat met de maatregelen. In Bergamo moest het leger al lijken opslaan in pakhuizen.
SchipholFoto’s Olivier Middendorp
De Kalverstraat in AmsterdamFoto Olivier Middendorp
Half maart bracht de ‘anderhalve meter’. De uitbraak heette nu ‘pandemie’. Meer nieuwe woorden: ‘op afstand’, ‘teststraat’, ‘zoomvergadering’. Op 19 maart sloten de verpleeghuizen. In het zuiden van Nederland stierven die dagen acht keer meer mensen aan Covid-19 dan in het noorden. Op 23 maart kondigde de premier de ‘intelligente lockdown’ aan.
Intussen was duidelijk dat de pest juist geen „ongehoorde gelijkheid verschafte aan het leven van alle mensen”. De coronacrisis „helpt de welvaart van onze kinderen naar de klote uit onvermogen om te accepteren dat oude mensen een keer dood moeten”, schreef Marianne Zwagerman eind maart in een column voor BNR. „De zeis gaat vooral door het dorre hout. […] Leef, maar rek het niet tot voorbij je houdbaarheid.” Tegeltjes.
Het Museumplein in Amsterdam.Foto’s Olivier Middendorp


Het Anne Frank Huis in Amsterdam
Foto’s Olivier Middendorp
Er waren veel mensen die hun houdbaarheid bereikten. Alleen, op hun buik gekeerd in een ziekenhuisbed, met een slang in hun keel, zonder dat een geliefde, zoon, dochter, ouder hun hand mocht vasthouden. Er waren veel jonge mensen die een jaar of meer zouden verliezen waarin ze liever andere dingen hadden gedaan. Anderen hielden schijt-aan-corona-feestjes. Nederland voelde leeg in die dagen.

