Een fluorescerend roze koraalrots ligt te fonkelen op de zeebodem. Het koraal eromheen ziet bleek. „Schokkend, zo mooi”, zegt hoogleraar Ove Hoegh-Guldberg (65) even later terwijl hij zijn masker afzet. De vooraanstaande koraalwetenschapper komt boven water na een duik bij Heron Island, een klein eiland in de Koraalzee, in het zuidelijke puntje van het Great Barrier Reef. Hoe indrukwekkend ook, de felle kleur is geen goed teken. „Het is een sinistere schoonheid. Het betekent dat het koraal een doodsstrijd levert.”
Boven water ziet Heron Island er paradijselijk uit. Het koraaleiland lijkt het decor voor een Bounty-reclame, omgeven door helder turquoise-blauw water. Op het strand spartelen schildpadjes richting de oceaan. Het is het kraamseizoen van de groene zeeschildpad.
Maar het water in die oceaan is al wekenlang drie tot vijf graden hoger dan normaal. Dat heeft grote gevolgen. „Ik heb nog nooit gezien dat het koraalrif hier van boven tot beneden verbleekt is”, zegt Hoegh-Guldberg als hij weer in de boot is geklommen. „Ik ben bang dat het koraal over een paar weken allemaal dood is.”
Kantelpunt
Op dit moment is het koraal op het Great Barrier Reef massaal aan het verbleken. Het is de vijfde keer in acht jaar dat Australische koraalriffen op zo’n grote schaal verbleken. Dat is dramatisch voor dit unieke ecosysteem: het snelst groeiende koraal ten minste tien tot vijftien jaar nodig heeft om te herstellen. Koraal dat door een vorige periode van verbleking is verzwakt, heeft een volgende keer minder weerstand. Wetenschappers vrezen dat een kantelpunt nadert, waar de koraalriffen niet van terug kunnen komen.
Wetenschappers spreken van een kantelpunt als een proces door de opwarming van de aarde op hol slaat. „Het ecosysteem wordt steeds tot het uiterste gedreven en herstelt aanvankelijk nog redelijk. Maar als het lang zo door gaat kan het ineens instorten. Het kan duizenden jaren duren voordat een ecosysteem van zo’n ineenstorting herstelt”, zegt Hoegh-Guldberg.
Koralen worden ook wel de architecten van de oceaan genoemd. Koraalriffen bestaan uit miljoenen kleine koraaldiertjes, poliepen. Ze leven in symbiose met bepaalde algen, die ze hun kleur en voeding geven. Het koraaldiertje, familie van de kwal, bouwt een kalkstenen skelet en al die bouwwerken samen vormen het koraalrif. Maar als het water te warm wordt, raakt de poliep gestresst en wordt de relatie met de algen verbroken. Als de algen worden afgestoten verliezen de koralen hun kleur en blijven ze bleek als botten achter. Een enkeling wordt neonroze of -paars. De kleur dient als een soort zonnebrand, een laatste poging van het koraaldiertje om zichzelf te redden. Meestal vergeefs. Als de temperatuur niet daalt, verbleekt uiteindelijk al het koraal. Als het te lang heet blijft, sterft het.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/03/29113359/data113592586-8b3d14.jpg)
Niet alleen de Australische koraalriffen zijn aangetast. In het Caribisch gebied werd onlangs de ergste verbleking ooit gemeten. Ook de koralen bij de Amerikaanse staat Florida werden hard geraakt. Het gaat volgens de National Oceanic and Atmo-spheric Administration (NOAA), de internationale organisatie die koralen onderzoekt, zo slecht dat de planeet aan de vooravond staat van een wereldwijde koraalverbleking.
Dit is precies waar Hoegh-Guldberg, een pionier op het gebied van koraalonderzoek, al decennia voor waarschuwt. Eind jaren negentig werd hij bekend door een publicatie waarin hij als een van de eersten ter wereld het verband legde tussen klimaatverandering en het verlies van koraalriffen. Hij concludeerde dat door klimaatverandering de koraalriffen van de wereld binnen veertig of vijftig jaar telkens verder zouden verbleken en uiteindelijk afsterven, doordat het zeewater te warm wordt voor het koraal.
Aanvankelijk werd zijn onderzoek met scepsis ontvangen. „Veel van mijn collega’s hadden moeite te geloven dat het zo’n vaart zou lopen”, zegt hij. Ook buiten de wetenschappelijke wereld werd zijn onderzoek bekritiseerd. „Ik kreeg zelfs doodsbedreigingen”, herinnert hij zich.
Hoegh-Guldberg heeft zijn gelijk gekregen, maar staat er niet bij te juichen. „Ik werd toen gezien als alarmist, maar nu blijkt dat ik veel te optimistisch was. Ik dacht dat we pas rond het jaar 2050 een kantelpunt zouden bereiken.”
Volgens deskundigen wordt de mariene hittegolf voornamelijk veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgassen, die worden geabsorbeerd door de oceanen. Het effect wordt versterkt door weerfenomeen El Niño, dat zorgt voor een sterke opwarming van de Stille Oceaan. Het resultaat is dat de oceanen nog nooit zo heet zijn geweest. Het afgelopen jaar is elke dag een nieuw record gevestigd voor de wereldwijde gemiddelde temperatuur van het zeewater. Als het zo doorgaat, kan het koraal volgens wetenschappers binnen vijftien jaar totaal verdwenen zijn.
Kansloos
Het Great Barrier Reef strekt zich ruim 2.300 kilometer uit langs de noordoostkust van Australië bij de deelstaat Queensland. Het is het grootste bouwwerk gemaakt door levende organismen. Het rif is groter dan het Verenigd Koninkrijk, Zwitserland en Nederland bij elkaar. Het is zelfs vanuit de ruimte te zien. In het noorden van het Great Barrier Reef lijkt het rif het kantelpunt reeds gepasseerd te zijn. Al vijf jaar op rij wordt hier in de zomer bij hoge temperaturen koraalverbleking geconstateerd.
Al is de huidige El Niño-periode bijna ten einde, de vraag is of de afkoeling van de oceaan snel genoeg gebeurt. De afgelopen jaren verbleekte het koraal ook tijdens jaren dat El Niño geen rol speelde. In 2022 vond zelfs een grootschalige koraalverbleking plaats tijdens een La Niña, dan is het juist koeler dan normaal.
Het is niet voor het eerst dat het Great Barrier Reef in gevaar is. Sinds 1995 is de helft van het koraal verdwenen. Eerder kwam grootschalige verbleking voor in 1998, 2002, 2016, 2017, 2020 en 2022. De zomers dat het water te heet is en het koraal verbleekt, volgen elkaar steeds sneller op. „Deze verbleking komt te snel na de vorige. Zo is het koraal kansloos”, zegt Hoegh-Guldberg.
Hij was tien toen hij hier voor het eerst kwam. „Mijn Deense grootouders namen me mee op vakantie naar het Great Barrier Reef. Ik was meteen verkocht”, herinnert hij zich. Ook de grootte van het Great Barrier Reef boezemt hem ontzag in. „Ik had me toen nooit kunnen voorstellen dat dit machtige bouwwerk ooit kapot zou kunnen gaan.”
De destructie van het koraalrif heeft bredere gevolgen. Het is de leefruimte van 10 procent van alle vissoorten ter wereld. Er komen meer dan zeshonderd soorten koraal voor, duizenden soorten weekdieren en meer dan tweehonderd soorten vogels. Zes op de zeven zeeschildpadden ter wereld leven hier. „Zonder het koraal is die enorme biodiversiteit niet mogelijk”, zegt Hoegh-Guldberg. Daarnaast zijn ruim 64.000 mensen voor hun werk afhankelijk van het Great Barrier Reef. Jaarlijks draagt het toerisme naar deze unieke plek omgerekend ruim 3,6 miljard euro bij aan de Australische economie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/03/29164737/WEB300324IHN_Groot-Barriererif.png)
Op blote voeten loopt Hoegh-Guldberg over het witte strand dat gedurende honderdduizenden jaren is gevormd door het koraal. Heron Island heeft een opmerkelijke geschiedenis. In de jaren twintig stond er een schildpaddenfabriek. Blikken schildpaddensoep werden verscheept naar het Verenigd Koninkrijk, waar het een delicatesse was. Binnen enkele jaren waren er bijna geen zeeschildpadden meer over en moest de fabriek sluiten. Sinds de jaren vijftig staat er een gerenommeerd onderzoekscentrum waar wetenschappers uit de hele wereld naar toe trekken om onderzoek te doen naar het Great Barrier Reef. Later kwam er ook een resort bij, waar duik- en snorkelliefhebbers hun hart kunnen ophalen.
Het is rustig bij het onderzoekscentrum, over een paar dagen komt een nieuwe lichting wetenschappers aan. Ze blijven soms een paar weken, anderen blijven jaren. Manager Stuart Kininmonth, een boomlange man, tilt een groen net op dat boven een rij glazen tanks hangt. In elke tank ligt een aantal koralen. „Elke tank heeft een andere temperatuur, zo kunnen we onderzoeken hoe het koraal op de temperatuurverschillen reageert”, zegt hij. Hij wijst op een tank waarin het koraal gelig is uitgeslagen. „Die tank heeft de temperatuur van het zeewater rond het eiland.”
Om de omvang van de verbleking goed in beeld te krijgen, neemt Kininmonth ons verder het water op. Hij stuurt de boot naar het diepere gedeelte van het rif. „Het zuidelijke gedeelte van het Great Barrier Reef, waar Heron Island ligt, is koeler en geïsoleerd. Daarom verbleekt het koraal hier bijna nooit”, zegt Kininmonth terwijl hij de motor van de boot uitzet. Kininmonth en Hoegh-Guldberg tillen geroutineerd een zuurstoftank op hun rug. Achterover zittend laten ze zich in het water vallen. „Tijdens mijn vijfentwintigjarige carrière heb ik nog nooit zo’n dramatische verbleking meegemaakt”, zegt Kininmonth als hij weer boven water komt. „Bijna 100 procent van het koraal aan het wateroppervlak is aangetast. Het gebeurt op zo’n grote schaal, daar kunnen we niet veel aan doen.”
Superkoralen kweken
Al jaren wordt uit alle macht geprobeerd de koralen te redden. Door genetische modificatie wordt koraal gekweekt dat meer weerstand kan bieden aan warm zeewater. Ook wordt koraal op land in tanks gestekt en teruggeplaatst op het rif. Wetenschappers proberen ‘superkoralen’ te kweken door meerdere sterke soorten te kruisen. Maar het is allemaal niet genoeg, stelt Hoegh-Guldberg. „Ik wil niet ontmoedigen, maar dit soort technologieën zijn praktisch heel moeilijk op te schalen. Je kunt wel superkoralen kweken, maar als de temperatuur blijft stijgen zullen ook die niet overleven. De beste oplossing is om de uitstoot van broeikasgassen zo snel mogelijk omlaag te krijgen.”
Lees ook
Kweekkoraal geeft het Great Barrier Reef weer een toekomst
Dankzij een intensieve lobby heeft de Australische regering vooralsnog kunnen voorkomen dat het Great Barrier Reef in de lijst van bedreigd werelderfgoed van Unesco werd opgenomen – het zou de inspanningen van het destijds nieuwe, linksere kabinet om het rif te beschermen tekort doen, stelde de regering. Dat zal niet lang zo blijven, verwacht Hoegh-Guldberg. Hij richt hij zich niet langer op onderzoek van het koraal, maar op de mens. „We weten wat koraalverbleking veroorzaakt, de wetenschap is helder. Nu gaat het erom mensen aan te sporen de koraalriffen te redden, door de uitstoot van emissies zo snel mogelijk naar nul te krijgen.”
