Het is tijd voor een revolutie in de rechtspraak

Posted on February 21, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

De rechtspraak loopt vast, en is in z’n huidige vorm onbegrijpelijk voor veel burgers. Een operatie ‘ontlasting rechtspraak’ lijkt onontkoombaar.

Folkert Jensma

21 februari 2023

Leestijd 4 minuten

Ik werd tamelijk moedeloos van wat elf rechters in twaalf arrondissementen onlangs vertelden over hun werk. Vooral omdat bijna alle verhalen over de rechtspraak van het afgelopen decennium steeds hetzelfde lieten zien. Een benarde organisatie bemand door gedreven juristen met een diep besef van hun verantwoordelijkheid. Maar óók in constant gevecht met de organisatie, de politiek en de eisen van de snel veranderende samenleving. En met zichzelf. De oorzaak lijkt de uitdijende en complexere hoeveelheid wetten en regels, met almaar taaiere rechtszaken tot gevolg, plus een eeuwig capaciteitstekort.

De reorganisaties van de afgelopen decennia spelen ook een rol, die steeds omstreden bleven. De Raad voor de Rechtspraak, waarmee de rechters zichzelf besturen, bestaat twintig jaar, maar het draagvlak is intern nog altijd gering. De afschaling van negentien gerechten naar, uiteindelijk elf stuks (en van vijf hoven naar vier) was een politiek ‘moetje’. Opgedrongen vanuit dezelfde managementfilosofie die tot een Nationale Politie leidde. Rechters, officieren en hun medewerkers voelen zich overwerkt, verwaarloosd en ervaren groeiende werkdruk. Inmiddels is er een heus actiecomité dat een actieweek voorbereidt. De matige doorlooptijden van de rechtszaken verbeteren niet of te weinig. De overheid hapert op meer terreinen; van de Toeslagenaffaire kreeg de rechter een stevige tik mee. Tel daar de gerechtelijke organisatie bij op, die meestal teleurstelt als er gedigitaliseerd of veranderd moet worden. En het beeld is stagnatie.

Is de rechtspraak bezig maatschappelijke relevantie te verliezen? Is ze te lang bezig met te weinig zaken die te veel personeel en budget kosten? Terwijl intussen de planken zich vullen met honderdduizenden zaken die ‘ook nog’ wachten? Soms vrees ik het. Wordt het niet eens tijd voor een ‘voorjaarsschoonmaak’, annex Operatie Ontlasting Rechtspraak, vraag ik me af.

Dit wordt dus een oefening in speculeren. Ik zou beginnen met inventariseren waar de rechter precies mee bezig is. Van de 1,2 tot 1,4 miljoen uitspraken die rechters jaarlijks doen en die steevast als wapenfeit worden gepresenteerd, blijkt maar 400.000 een juridische inhoud te hebben, zo vond ik voor deze rubriek eerder uit. De rest is procedure, voortgang, afdoening buiten zitting, controle, toezicht, uitstel, termijnoverschrijding, afwijzing wegens wanbetalen, et cetera. Het is noodzakelijk routinewerk, al administratief voorbereid, met de rechter die ‘aftekent’ in een wettelijke controlerol. En ja, procedurele rechtvaardigheid is essentieel. Maar toch. Het is kostbare tijd, zo’n rechter die een middagje uitspraken tekent, met de termijnkalender of de rekenmachine ernaast. Moet dat wel? En als het moet, moet het dan zo?

Op hol geslagen

Dan de zaakstromen zelf. Wat is er in de afgelopen decennia naar binnen geduwd bij de rechter? Was het echt de bedoeling dat bewindvoering en curatele de grootste hoeveelheid werk zou opleveren? Dat een deel van de bestuursrechters bezig is met het louter vaststellen van de waarde van huizen en auto’s, als gevolg van op hol geslagen fiscale bezwaarprocedures? En met het opleggen van eindeloze hoeveelheden dwangsommen aan falende overheden wegens ‘niet tijdig beslissen’, die daarna nog steeds niet tijdig gaan beslissen? Of met het opleggen van jeugdmaatregelen, die de overheid vervolgens niet kan uitvoeren? Hoeveel processen spannen de vele no-cure-no-pay-bezwaarbureautjes aan, die van het formele recht een verdienmodel maakten, en een loopgravenoorlog voeren over proceskosten? Her en der zijn er perverse prikkels in de wetgeving, waar het parlement geen weet van heeft. Ook omdat de rechters het niet problematiseren en de hogere rechters er geen rem op wensen te zetten.

Ontketen een revolutie. Neem een voorsprong!

Er zijn meer zaakstromen waar vraagtekens bij passen. Aan rechtsbescherming hangt een prijskaartje, maar wie durft daarover te debatteren? En dus te prioriteren? Wil de burger meer milieustrafzaken of meer leerplichtzaken? Meer grote drugszaken of meer ruimte om tegen de snelheidscamera te protesteren? De enigen die deze gevolgen kunnen identificeren, zijn de rechters zelf. ‘De politiek’ kijkt de andere kant op of speelt mooi weer bij elk nieuw actueel ongewenst fenomeen dat strafbaar moet worden. De rechtspraak lijkt soms een politieke jukebox waar ieder gewenst liedje na inworp van een euro uit moet komen.

De juiste mensen

En dan dit: heeft de rechtspraak wel de juiste mensen in huis en kunnen die doelmatig werken? Rechtbanken functioneren dankzij het ondersteunend personeel, dat matige carrièrekansen heeft in een organisatie die is gesplitst tussen de rechters en de rest. Als de arbeidsmarkt krap is en zich elders perspectieven aandienen, lopen die vlot weg, wat nu dus het geval is. Verbeter hun salarissen, creëer intern loopbaankansen, delegeer juridisch werk. Huur meer stafjuristen in. De bestuursrechters bij de Raad van State functioneren al decennia in zo’n model.

Voer een talenten- of traineeprogramma in, met kortlopende contracten waarmee geïnteresseerde jonge juristen met meer diverse achtergronden, kunnen ontdekken of de rechtspraak iets te bieden heeft. De rest van de wereld doet dat allang. Geef hen verantwoordelijk werk, begeleid door echte rechters. Vereenvoudig de selectie én opleiding voor juristen die als rechter in opleiding worden geworven. Dat iedere rechter generiek inzetbaar moet zijn, is achterhaald. Sta dus rekruteren voor een specialisme toe – en accepteer dat niet iedereen overplaatsbaar is. Experimenteer met aanstellingen van vijf of tien jaar voordat de aanstelling ‘voor het leven’ volgt. Dat dit tot calculerend of dienstbaar gedrag zou leiden, is een zelf aangepraat spookbeeld. Het verbetert wél de selectiviteit. En het maakt het huidige beoordelingssysteem, met een Chinese muur tussen opleiders en beoordelaars minder complex. En minder bloedstollend voor wie niet overal plusjes scoort.

Sta de zittende rechters óók meer specialisatie toe – schaf het verplichte rouleren voor iedereen af. De Rechter Die Alles Kan, das war einmal. Tegen de specialisatietrend in de maatschappij valt niet op te boksen. Niets zo ondermijnend als procespartijen die vaststellen dat de rechter een lager kennisniveau heeft. Dat gaat ten koste van gezag en aanzien, het enige wat de rechtspraak heeft.

Begin een lab, een proeftuin voor rechtsbescherming in nieuwe vormen. Waar de ruim 2 miljoen functionele analfabeten in dit land mee uit de voeten kunnen. Idem voor de talloze anderstaligen, voor jonge mensen, voor de digitale generatie die schermen beter snapt dan ‘stukken’ en gewend is aan ‘real time’. Doe dat buiten de rechtspraak. Formuleer zo een antwoord op de matige toegang tot het recht, dat nu écht bereik verliest. Met al die imponerende, zwaar beveiligde gebouwen, moeilijke procedures, ingewikkelde taal, lange wachttijden met formele togamensen op podia. Ontketen een revolutie. Doe nieuwe dingen. Neem een voorsprong!

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 25 februari 2023

Bitterzoet, bijtend en hoopvol: Nick Cave is na donkere jaren dichterbij zijn fans dan ooit

admin
September 27, 2024
0

„Mijn verjaardag”, herhaalt de zanger Nick Cave met een frons. Nadat hem eerder al een pluchen kikker was toegespeeld, een verwijzing naar de song ‘Frog’, feliciteert een fan vooraan hem alsnog met zijn verjaardag – de in Australië geboren Cave werd onlangs 67 jaar. „Concentreer je”, briest die echter, aan de rand van het podium. Moet hij hier echt iedereen bij de les houden? Hij dóét niet aan verjaardagen. „Daarvoor ben ik te oud.” Zijn verjaardag? Meer een survive-dag, gnuift de zanger. „Wees stil en luister hiernaar”, is zijn gebod. Waarna hij op minimale pianonoten aan de theatrale vertelling van ‘Conversion’ begint, een van zijn nieuwe songs over transformatie en een spiritueel ontwaken.

Een diepe connectie wil Nick Cave voelen met zijn toehoorders. Het is tweeënhalf uur zijn ontbrandingsmotor en voor minder gaat het niet. Zeker niet aan het begin van zijn Europese tournee – hij doet Amsterdam aan voor twee shows. En ook al is zijn nieuwe Wild God, een verrukkelijk hoopvol, soul en gospel ademend album er nog maar net. De show bevat dus veel nieuwe songs die voor het eerst live klinken. Focus! Moet hij het nog eens zeggen?

Levensvreugde

‘JOY’ lezen we nu. Levensvreugde voelen. Kan het ooit nog zonder die ‘maar’, die adembenemende stomp in je maag die ogenblikkelijk herinnert aan de wanhoop, verdriet en alles waardoor een mens heen moet gaan na het afschuwelijk tragische verlies van een kind? Laat staan van twee, zoals Cave overkwam. Niets is meer hetzelfde, alles is veranderd. Maar Nick Cave, getormenteerde gentleman van het zware gemoed, literaire liedjesschrijver vol bijtende spot en dromer van gitzwarte sprookjes, is na donkere jaren dichterbij zijn fans dan ooit.

**Nick Cave** in de Ziggo Dome. Foto Andreas Terlaak

Soms letterlijk vallend op hun uitgestoken handen spuugt hij in Amsterdam demonen in de bek. Bitterzoet, getergd, aaibaar is hij, maar ook de kwetsbare ziel die aan zijn vleugel de dood enigszins kan omarmen. Of in elk geval, weet te accepteren met een lichtere en – nog erger – gelukkige kijk op de wereld. En het leven daarna, richting „the kingdom in the sky”. Al is zijn God allang geen betrouwbare gids meer.

Zijn tragiek komt aan, maar het voert niet meer de boventoon. Klein en „een beetje sad” is ‘O Children’ over hoe zijn kinderen vroeger speelden. Solo aan de piano beneemt ‘I Need You’ de adem („Just breathe, just breathe” – het is onverdraaglijk). Maar ‘Joy’ stijgt met koorzang formidabel boven alle pijn op.

Steengoed keert de sfeer richting de vintage Cave met gebalde vuist. Vergelding! Waanzin! Verdoemenis! Hij is de rusteloze verteller. Voel die onderhuidse spanning in ‘Tupelo’. ‘From Her to Eternity’ is een gissende en borrelende highlight met een bijtende Cave. Natuurlijk, het spooky verhaal van ‘Red Right Hand’ vol kerkbellen. Beukend ook: ‘The Mercy Seat’ (1988), zijn epos over de elektrische stoel met talloze bijbelse verwijzingen.

Ze dreunen na, terwijl Cave rusteloos in maatpak zijn catwalk af draaft, de ogen vlammend in het lange gezicht. Terwijl album Wild God gemaakt blijkt voor het podium, is Cave knap boven zijn rouw uitgestegen.

Tv-recensie | Tedere toenadering tussen vader en zoon in adoptiefilm ‘Kind van de tijd’

admin
September 27, 2024
0

Tim van Wijk kijkt stuurs voor zich uit en geeft afgemeten antwoord. Achter zijn harde, afstandelijke houding zie je een afgrond van woede en wanhoop. Intrigerend is het wel om naar deze man te kijken, en hartverscheurend, en herkenbaar.

Wanneer een documentairemaker iets over zijn eigen gezin gaat maken, dan heeft hij personages die er misschien geen zin in hebben, maar die in ieder geval bereid zijn om het filmende gezinslid te helpen. Maar als het gezicht van Tim van Dijk in beeld komt, dan weet je: hier gaat zijn broer, regisseur Huibert van Wijk, een zware dobber aan hebben.

Tim (49) is geadopteerd uit Indonesië, had als kind driftbuien en andere gedragsproblemen. Zijn ouders konden het niet aan, gingen scheiden. Toen Tim op zijn veertiende zijn vader Lex probeerde te wurgen, werd hij uit huis geplaatst. Weer werd hij afgewezen.

Dit is een film over de zoon en de vader. Adoptie is wat hun samenbracht, adoptie is wat hun scheidt. De vader wilde in 1975 het goede doen door een kind uit de Derde Wereld te redden. De zoon vindt het een halve eeuw later greedy westers gedrag om een baby uit zijn cultuur te rukken en op te zadelen met zoveel pijn. De bewering dat adoptie in het belang van het kind is, maakt hem razend.

Tussendoor zien we de vader en de zoon samen een soort therapie doen met paspoppen die familieleden verbeelden, maar ook abstracties als „afwijzing”. Het gaat helemaal mis als de vader de pop Afwijzing weghaalt omdat hij dat niet zo voelt. Typisch Nederlands, vindt Tim dat, het verbloemen van het probleem. „Doofpot en stamppot.” Net toen ik dacht: dat komt nooit meer goed, komen vader en zoon onverwachts tot een voorzichtige, tedere toenadering. „Dan hebben we het al over stapjes, pap.”

Film over intimiteit

Maandag was er ook al een persoonlijke documentaire over adoptie op televisie. De Chinese Keizerin (NPO3) is onderdeel van Teledoc Campus, een serie korte, vaak persoonlijke documentaires van jonge makers. Ik noem het een documentaire over adoptie, maar zo ziet regisseur Jonnah Bron (30) dat niet. Voor haar is dit een film over intimiteit. Over gebrek aan contact tussen ouders en kind. Waarom voelt ze afstand tot haar ouders?

Omdat haar ouders gescheiden zijn, plaatst ze hen in een decor van twee aan elkaar geplakte huiskamers, met iedere ouder in zijn eigen helft. De echte gesprekken komen los als ze de ouders los van elkaar spreekt. Met haar vader terwijl ze voetbal kijken met het bord op schoot. Met haar moeder terwijl ze onder een dekentje op hun telefoon zitten. Geënsceneerd, maar naar het leven getekend. Althans, dat vindt Bron. Haar ouders vinden het kunstmatig. Ze vinden het sowieso jammer dat ze dit gesprek voor de camera in een decor moeten voeren. In plaats van gewoon thuis, onder elkaar.

De ouders zeggen dat Bron een opvliegend kind was die alles volgens haar wensen wilde. Ze noemden haar „de Chinese Keizerin”. Het afstandelijke contact – niet zomaar aanraken – was op haar verzoek. Volgens de moeder komt die moeite met intimiteit door Brons hechtingsproblematiek veroorzaakt door adoptie. De dochter wil er niet aan. Ze wil geen „clichématig” Aziatisch adoptiekind zijn. Ze wil zichzelf zijn. Niet geadopteerde kinderen hebben toch ook problemen met hun ouders? Jonnah en haar moeder hebben dus het omgekeerde van Tim en zijn vader.

Mooie eerste stap. Er valt nog veel te ontdekken voor Bron, als dochter, als filmmaker, en misschien ook wel als geadopteerde. Haar moeder besluit met: „Er is iets opengebroken en daarmee gaan we verder.”

Wat vindt NRC | Met zijn motie vergat Joost Eerdmans de nuance

admin
September 27, 2024
0

Wie een mening heeft, moet daar ook voor durven uitkomen. Deze op zichzelf terechte constatering was aanleiding voor Tweede Kamerleden Joost Eerdmans (JA21) en Chris Stoffer (SGP) om tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen een motie in te dienen waarin het kabinet werd gevraagd om een verbod op gezichtsbedekkende kleding tijdens demonstraties. Net als een meerderheid van de Kamer ergeren ze zich eraan dat de politie niet weet wie de relschoppers zijn en dus als het uit de hand loopt moeilijk tot aanhouden kan overgaan, zoals het geval was bij de herhaalde bezetting van de A12 door Extinction Rebellion en de anti-Israël-betogingen op universiteiten.

Het protest van vreedzame demonstranten werd ‘gekaapt’, aldus Eerdmans, door gemaskerde relschoppers. Behalve Extinction Rebellion en de pro-Palestina demonstraties aan de universiteiten noemde hij ook voetbalhooligans en demonstraties van Black Lives Matter. Op de hooligans na gaat het dus om politiek gekleurde demonstraties die doorgaans niet in de lijn van JA21 liggen.

Eerdmans gedachte dat je een mening moet kúnnen en dúrven uiten, en je je doelwit dus met open vizier tegemoet moet treden, is begrijpelijk. Problematisch is dat zijn voorstel zo ondoordacht is. Er zijn voor demonstranten namelijk goede redenen om voor gezichtsbedekking te kiezen. Dankzij sociale media wordt bijvoorbeeld breed vastgelegd dat je aan een demonstratie hebt meegedaan. Gezichtsherkenning is echter niet alleen een probleem op sociale media, ook politie en instanties maken er gebruik van, om bepaalde groepen in de gaten te houden of bij voorbaat aan te pakken.

Het was dan ook typerend dat Eerdmans geen antwoord had op de vraag of de gezichtsbedekking dan ook gold voor bijvoorbeeld demonstraties tegen regimes waar de meeste Kamerleden – die nu voor de motie stemden – ook geen fan van zijn, zoals vrouwen die tegen het regime in Iran demonstreren. De motie van JA21 en de SGP, die de steun kreeg van ChristenUnie, FVD, CDA en de coalitiepartijen PVV, VVD en BBB, is dan ook vooral voor de bühne: de Wet op openbare manifestaties geeft burgemeesters namelijk al de mogelijkheid om beperkingen te stellen aan demonstraties, waaronder het verbieden van gezichtsbedekkende kleding.

Dat demonstraties met steeds meer gezichtsbedekking als beklemmend wordt ervaren is begrijpelijk. Dat Kamerleden willen dat organisaties weten met wie ze aan tafel zitten bij onderhandelingen is ook begrijpelijk. Wie in gesprek gaat met de partij waartegen gedemonstreerd wordt, moet dat inderdaad met open vizier doen. Net zoals de politie relschoppers bij demonstraties makkelijker moet kunnen identificeren. Maar Eerdmans gaat hier voorbij aan de nuance. Niet elke demonstrant met gezichtsbedekking is een relschopper. De samenleving zit wat dat betreft ingewikkelder in elkaar dan de Donald Duck waar je Boris Boef en de Zware Jongens er zo uitpikt op basis van hun ongeschoren kin en trui met gevangenisnummer.

Demonstreren is een recht, en je hebt daarbij ook het recht om dat anoniem te doen, want ook privacy is een grondrecht. Burgemeesters kunnen al het recht gebruiken beperkingen op te leggen aan demonstraties waar een reëel risico is op veiligheidsproblemen. Het inperken van het demonstratierecht door deze aangenomen motie is symboolpolitiek waar niemand op zitten te wachten, en waar de politie niet veel aan zal hebben.