Het internationale stratego rondom Syrië: welke rol speelt Turkije? En vijf andere vragen

Posted on December 16, 2024 by admin

De plotselinge val van het Assad-regime in Syrië heeft een ingewikkeld machtsspel in gang gezet, waarbij allerlei landen proberen het nieuwe Syrië zoveel mogelijk naar hun smaak te modelleren. Elk van die landen heeft zijn eigen beweegredenen en belangen om de nieuwe machthebbers in Damascus het hof te maken, maar sommige landen kampen daarbij meer dan anderen met obstakels uit het recente verleden.

Zes vragen over een spel waarbij de belangen van de Syrische bevolking zelf gemakkelijk in de verdrukking kunnen raken.

1 Hoe verlopen de contacten van de belangrijkste buitenlandse mogendheden en de nieuwe machthebbers in Damascus?

Landen als de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Turkije, maar ook de Verenigde Naties hebben HTS, de belangrijkste rebellengroep die president Bashar al-Assads bewind ten val hielp brengen, nog steeds op een lijst van terroristische organisaties staan.

Dit weerhield Turkije er niet van dit weekend zijn ambassade in Damascus te heropenen. Ook de Amerikanen en de Britten gaven toe inmiddels contact te hebben gezocht met HTS en zijn voorman Ahmed al-Sharaa. Washington heeft al laten doorschemeren dat het bereid is het etiket ‘terroristisch’ voor HTS in te trekken. Israël heeft nog geen handreiking gedaan richting Damascus. Het volstond met bombardementen van militaire infrastructuur en de bezetting van een nieuwe grenszone in Zuid-Syrië.

2 Zijn er ook economische obstakels?

Nadrukkelijk riep de speciale VN-gezant voor Syrië, de Noor Geir Pedersen, zondag bij een bezoek aan Damascus op de economische sancties tegen Syrië af te schaffen. Zo’n stap zou volgens hem een belangrijke impuls kunnen betekenen voor de wederopbouw van het na dertien jaar oorlog verwoeste land, dat economisch aan de grond zit.

Vooral harde Amerikaanse sancties tegen Syrië, vastgelegd in de zogeheten Caesar Act, hebben de laatste jaren een verlammende uitwerking gehad op de Syrische economie. Net als in het geval van zakelijke contacten met Iran werden niet alleen Amerikaanse bedrijven, maar ook buitenlandse firma’s die zaken bleven doen met Syrië met strafmaatregelen van de VS geconfronteerd.

De sancties strekken zich uit van de financiële sector tot olie- en bouwbedrijven. Eind vorige week maakten Amerikaanse senatoren duidelijk dat ze het te vroeg vinden om de sancties te schrappen. Naar verwachting zullen ze deze week zelfs akkoord gaan met verlenging daarvan tot 2029.

3 Zijn er andere economische factoren die normalisering van de betrekkingen met de nieuwe Syrische machthebbers in de weg staan?

Rusland was tot deze maand de belangrijkste graanleverancier voor Syrië, terwijl de andere grote steunpilaar voor Assad, Iran, veel olie leverde. Daarmee hielpen beide landen de Syriërs om te overleven. Zulke leveranties lijken na de gedeeltelijke Russische terugtrekking en de aftocht van de Iraniërs uit Syrië op de tocht te staan. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken erkende zondag dat er in Syrië op het moment vooral graan- en olietekorten dreigen.

Maar de Tsjetsjeense leider Ramzan Kadyrov, een nauwe bondgenoot van Moskou, verzekerde nog diezelfde dag dat de graanleveranties aan Syrië worden voortgezet. „Als hoofd van de Tsjetsjeense republiek ben ik bereid verantwoordelijkheid te nemen en ervoor te zorgen dat de noodzakelijke hoeveelheid tarwe Syrië bereikt”, zei hij op Telegram.

Lees ook

Het nieuwe Syrië: zijn de mooie beloftes van Al-Sharaa die van een wolf in schaapskleren?

4 Wil Rusland dan toch in Syrië aanwezig blijven?

Rusland heeft enige honderden militairen en een deel van zijn diplomatieke personeel uit Damascus teruggetrokken, maar stelt dat zijn ambassade in Damascus nog steeds open is.

Ook zijn de grote marinebasis in Tartus en de luchtmachtbasis Khmeimim, vanwaar Assad na zijn vlucht uit Damascus naar Moskou werd overgevlogen, nog operationeel. Een woordvoerder van het Kremlin zei maandag dat een definitief besluit over de toekomst van beide bases nog moet worden genomen.

Ook Rusland, dat HTS eveneens als een terroristische organisatie beschouwt, heeft inmiddels contact met de rebellengroep gehad. Voor Rusland zijn beide bases van groot strategisch belang, wat voor landen als Turkije en de Verenigde Staten juist weer een reden is om de Russen daar bij voorkeur weg te hebben.

Kadyrov opperde overigens ook dat HTS van de Russische lijst van terroristische organisaties kon worden geschrapt.

5 Welke rol speelt Turkije?

De Turkse minister van Defensie bood de overgangsregering in Damascus militaire samenwerking aan. Ook dook Ibrahim Kalin, chef van de Turkse inlichtingendienst, dit weekend op in Damascus, waar hij samen met HTS-leider Ahmed al-Sharaa in een auto werd gesignaleerd. Al langere tijd bestaat de indruk dat Turkije tamelijk nauw samenwerkt met HTS en het succesvolle offensief tegen Assad ondersteunde.

Maar Turkije verlangt er wel het nodige voor terug, met name ten aanzien van de Koerden. Minister van Buitenlandse Zaken Hakan Fidan eist van Damascus dat de volledige top van de YPG, het Koerdische samenwerkingsverband in het noordoosten van Syrië, het land wordt uitgezet. Hetzelfde zou wat Turkije betreft moeten gebeuren met leden van de PKK, de Turks-Koerdische Arbeiderspartij, die in Syrië een toevlucht hebben gezocht.

Het door Turkije gesteunde Syrische Nationale Leger heeft de laatste weken al enig terrein gewonnen op de YPG. Afgelopen weekend ging echter een bestand in, dat mede dankzij Amerikaanse bemiddeling tot stand was gekomen. De Amerikanen steunen de YPG al jaren, omdat die voor hen een belangrijke bondgenoot tegen Islamitische Staat is. Er is Washington veel aan gelegen te voorkomen dat IS opnieuw de kop opsteekt in Syrië of dat duizenden IS’ers vrijkomen die nu nog in de gevangenissen van de Koerden zitten.

6 Wat wil Europa?

De Europese Unie eist van het nieuwe bewind in Syrië dat het voorbereidingen treft voor een vreedzame politieke toekomst waar ruimte is voor minderheden en de rechten van vrouwen gerespecteerd worden, maar waar géén plaats is voor extremisten, noch voor handlangers van het oude bewind, Rusland of Iran. Pas als aan die voorwaarden is voldaan, wil de EU overwegen sancties op te heffen of Damascus structureel te ondersteunen met geld. De EU, de grootste donor van humanitaire hulp voor Syrië, heeft wel een luchtbrug voor hulpgoederen geopend en wil een internationale donorconferentie voor Syrië organiseren.

Om te beoordelen hoe de machtsoverdracht verloopt en of aan Europese eisen voldaan wordt, stuurt de EU een diplomaat naar Damascus. De nieuwe EU-buitenlandchef Kaja Kallas waarschuwde dat het waarschijnlijk weken, zo niet maanden kan duren voordat de toekomstige koers van het land duidelijk wordt.

Het is nog te vroeg voor Kallas zelf om contact te leggen met de leiding van HTS. „Syrië heeft een optimistische, maar nogal onzekere toekomst en we moeten ervoor zorgen dat het de goede kant opgaat”, zei Kallas maandag in de marge van de eerste vergadering van de EU-ministers van Buitenlandse Zaken sinds de val Assad. „We hebben niet genoeg aan woorden, we willen daden zien.”

We hebben niet genoeg aan woorden, we willen daden zien

Kaja Kallas
EU-buitenlandchef

Ze waarschuwde de nieuwe leiders uitdrukkelijk niet in zee te gaan met Rusland en Iran. Zij „zijn niet jullie vrienden, ze schieten niet te hulp als jullie in problemen zijn. Ze hebben het regime van Assad in de steek gelaten en dat is een duidelijke boodschap dat ze elders hun handen vol hebben en dat ze verzwakt zijn.”

Minister Caspar Veldkamp (NSC) zei dat Rusland zijn militaire bases in Syrië moet opgeven. „We willen dat de Russen vertrekken”, zei hij. Meerdere landen legden die eis op tafel, aldus Kallas. Niet in de laatste plaats omdat Rusland vanaf die bases in Syrië ook operaties uitvoert in Afrika. Kallas onderstreepte dat ook landen uit de regio die eis stellen.

De EU plaatste sinds 2011 ruim driehonderd personen en tientallen organisaties op een sanctielijst. Dat betekent dat personen niet naar de EU kunnen reizen en dat financiële tegoeden zijn bevroren. Kallas riep de ministers nu al op voorbereidingen te treffen voor het terugdraaien van sancties, ook al is nog onduidelijk of en wanneer verlichting geboden kan worden.

Lees ook

Saydnaya is een plaats delict. Maar het bewijs wordt voor onze ogen vernietigd.

Kan de methode-Costa Europa’s politieke leiders uit het moeras trekken?

admin
December 18, 2024
0

‘Eindelijk’, was de verzuchting die de afgelopen maanden door de wandelgangen in Brussel en in heel wat Europese hoofdsteden klonk, terwijl op de kalenders de datum van 1 december dichterbij kroop. Die datum markeerde een nieuw begin: het was de eerste werkdag van António Costa als voorzitter van de Europese Raad.

De Portugese oud-premier is de man die de komende tweeëneenhalf jaar de topbijeenkomsten van regeringsleiders uit de Europese Unie zal voorzitten. Deze week maakt hij zijn debuut, met een EU-top op donderdag, voorafgegaan door een EU-beraad met Balkanlanden op woensdagavond.

Met de persoon van Costa had die verzuchting weinig te maken. Diplomatiek Europa is in de eerste plaats opgelucht dat de termijn van de Belg Charles Michel erop zit. De afgelopen vijf jaar – Michel werd ondanks alle kritiek herkozen – hebben bij veel diplomaten geen beste nasmaak achtergelaten.

Onder Michels voorzitterschap verzandden de topbijeenkomsten keer op keer in urenlange sessies die tot diep in de nacht voortduurden, vol geharrewar over punten en komma’s, terwijl de voorzitter zelf voortdurend de aandacht trok met extra ingelaste bijeenkomsten en buitenlandse reizen.

Zo bekeken ligt de lat voor Costa, die in zijn acht jaar als premier veel ervaring met EU-toppen opbouwde, niet hoog. Maar wie Costa simpelweg ziet als het fotonegatief van zijn bombastische voorganger, kan hem onderschatten. Als er iemand is die weet hoe het is om in verhitte tijden compromissen te smeden tussen knetterende krachten en botsende belangen, is hij het.

Oude taboes

Toen Costa voor het eerst premier van Portugal werd, in 2015, was zijn land de klappen van de eurocrisis nog niet te boven. De boekhouders van het IMF hadden nog geen maand eerder hun kantoor in Lissabon gesloten en bleven bezorgd toekijken, zeker toen Costa een alliantie sloot met radicaal-links en een partij van communisten die uit de euro wilde stappen. Alom werd getwijfeld: zou het fragiele Portugal opnieuw gaan wankelen?

Antonio Costa nam eind november het voorzitterschap van de Europese Raad over van de Belg Charles Michel.

Maar Costa bleek een evenwichtskunstenaar. Slalommend tussen zijn linkse coalitiepartners en de strenge vorsers van begrotingsdiscipline in Brussel, Frankfurt en Washington wist Costa als premier iedereen tevreden te stellen: economische groei en keurige begrotingen, zonder de pijn van de bezuinigingsdrang uit de voorgaande jaren. Het leverde hem tweemaal herverkiezing op.

De diplomatieke aanpak weerhield Costa er niet van zo nu en dan de confrontatie te zoeken. Hij was het die in 2017 aandrong op het vertrek van Jeroen Dijsselbloem als voorzitter van de eurogroep. De PvdA’er had snerend gezegd dat solidariteit belangrijk was, maar dat je niet om financiële steun kon vragen als je al je geld uitgaf aan ‘drank en vrouwen’. Dijsselbloem moest diep door het stof. Later dat jaar werd hij opgevolgd door Mário Centeno, Costa’s rechterhand en minister van Financiën.

Ook over de Europese verhouding met China was Costa uitgesproken. Terwijl de argwaan over de groeiende invloed vanuit Beijing op Europese bodem toenam, nam Costa het op voor de Chinese aanwezigheid in zijn land. China had het land immers mede uit de eurocrisis gered. „We leven in een wereld vol met risico’s. Daar moeten we mee leren omgaan”, zei hij in 2019 in een interview met NRC resoluut over het gevaar dat Europa zich uitleverde aan China.

Geen geruzie meer

De diplomatieke jongleerkunsten die Costa in Portugal verfijnde, mag hij nu inzetten aan de vergadertafel van de 27 regeringsleiders in de EU. In de aanloop naar zijn eerste werkdag maakte hij al een rondje langs 25 van hen. Alsof hij duidelijk wilde maken: jullie zijn de baas.

Een van hun wensen heeft Costa bij het opstellen van de agenda al overgenomen. In zijn ideale wereld nemen de ambassadeurs van de lidstaten in Brussel het gedetailleerde overleg over de slotverklaring op zich, zodat de leiders hun handen vrij hebben voor inhoudelijke discussies.

Costa drukte de ambassadeurs op het hart de slottekst af te ronden voorafgaand aan een top, dan zou hij proberen te voorkomen dat regeringsleiders de tekst openbreken. Kleine tekstwijzigingen leidden vaak tot nachtelijk geharrewar. EU-toppen mogen in Costa’s strakkere schema ook nog maar één dag duren. Een vergadering over buitenlands beleid zou nog wel eens gedisciplineerd kunnen verlopen, maar discussies over geld lopen al snel uit de hand omdat de leiders allemaal popelen iets binnen te halen.

Goede verhoudingen

Behalve een strakker vergaderschema snakken de regeringsleiders ook naar een voorzitter die goed overweg kan met die andere Europese ‘president’: Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de unie. Costa zal willen voorkomen dat hij à la Michel in een loopgravenoorlog met VDL belandt. Ook hier doet hij zijn best om goede wil te tonen: de Portugees vergadert sinds zijn benoeming elke twee weken met Von der Leyen.

De eerste Costa-top staat donderdag in het teken van het buitenlandbeleid van de EU, in het bijzonder de steun voor Oekraïne. De leiders buigen zich onder meer over de vraag welke rol de EU kan spelen in eventuele onderhandelingen over een staakt-het-vuren en in het bewaken van zo’n overeenkomst. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky is aanwezig; hij woont woensdagavond ook een diner met NAVO-chef Mark Rutte bij.

Concrete doorbraken liggen lastig nu zowel Frankrijk als Duitsland de blik naar binnen gericht hebben, vanwege verkiezingen in Berlijn en politiek tumult in Parijs. Emmanuel Macron is zelfs niet van de partij, vanwege de cycloon op het Franse eiland Mayotte. Scholz moet nu namens Macron het woord voeren.

Costa’s eerste top markeert hoe dan ook in meerdere opzichten een nieuw begin. In Brussel is een nieuwe Europese Commissie aangetreden en in de VS begint op 20 januari een nieuw politiek tijdperk. Het is ook een eerste test van Costa’s nieuwe efficiëntere vergadermethode. Daarin zien velen vooralsnog een staaltje wensdenken. Maar, zo relativeert een EU-topambtenaar, „het is goed als je begint met wensdenken”.

Lees ook

Europese Commissie wil Rusland weren van de Balkan, daarom wordt uitbreiding van de EU versneld

Uit vrees voor vervolging haalt Israël zijn militairen uit Nederland, Cyprus en Slovenië

admin
December 18, 2024
0

Het Israëlische leger heeft begin december militairen teruggeroepen uit Nederland. Niet uit veiligheidsoverwegingen, zeiden anonieme bronnen uit het leger tegen de Israëlische nieuwswebsite Ynet, maar uit angst dat ze „aangehouden zouden kunnen worden” voor oorlogsmisdaden. Volgens Israëlische kranten heeft dat te maken met juridische procedures die pro-Palestijnse actiegroepen zijn begonnen tegen militairen. Minstens acht militairen die in Nederland, Cyprus en Slovenië verbleven, zouden de instructie hebben gekregen deze landen per direct te verlaten omdat aangifte tegen ze was gedaan.

Ook waarschuwde het Israëlische leger (IDF) zo’n dertig andere militairen om niet naar het buitenland te reizen. De IDF zouden volgens een rapport in handen van Times of Israël „risico-inschattingen” uitvoeren voor militairen met buitenlandplannen, en hen adviseren niet hun locatie in het buitenland te delen.

De IDF hebben de waarschuwing niet officieel bevestigd of ontkend. De Israëlische ambassade in Nederland wilde niet inhoudelijk reageren op vragen van NRC.

**Een Israëlische tank** staat op een zandheuvel vlak bij de grens met de Gazastrook,

Menahem Kahana/AFP

Juridische procedures

De pro-Palestijnse juridische actiegroep Hind Rajab Foundation (HRF) uit België is de drijvende kracht achter een aantal van deze procedures. De HRF verzamelt bewijsmateriaal van Israëlische militairen in Gaza en klaagt hen wereldwijd aan, samen met lokale advocaten. Eind november deed de organisatie aangifte tegen drie Israëlische militairen die in Nederland op vakantie waren, en tegen één militair op Cyprus. Ook in Slovenië werd aangifte gedaan, maar door wie is niet bekend.

Volgens de oprichter van HRF, de Vlaamse schrijver en activist Dyab Abou Jahjah, zijn de militairen in Nederland inmiddels vertrokken. De militair op Cyprus werd enkele dagen na de aanklacht teruggebracht met hulp van onder meer de Israëlische ambassade, schreven Israëlische media.

Nederland heeft geen pro-actieve houding als het gaat over het vervolgen van Israëlische soldaten

Dyab Abou Jahjah
HRF-oprichter

HRF heeft in Nederland zo’n vijftien aanklachten ingediend, zegt Jahjah. Veel daarvan zijn geseponeerd of nog niet behandeld. „Nederland heeft geen pro-actieve houding als het gaat om het vervolgen van Israëlische soldaten”, zegt Jahjah. Terwijl Cypriotische autoriteiten na hun aanklacht „onmiddellijk” een onderzoek begonnen, had Nederland een week na de aanklacht van eind november nog geen stappen ondernomen. Pas nadat HRF de aangifte op 11 december opnieuw verstuurde, werd deze geregistreerd door het OM.

De drie soldaten zouden volgens HRF, dat zich baseert op beelden op sociale media, met hun bataljon betrokken zijn geweest bij het vernielen van huizen in Gaza-Stad en gebouwen van de grensovergang bij Rafah, die de IDF in mei blokkeerden. Volgens mensenrechtenorganisaties en VN-hulporganisaties raakt de Gazaanse burgerbevolking door dit soort acties ontheemd en afgesneden van hulpgoederen.

Mensen inspecteren het verwoeste huis van een familie in het **vluchtelingenkamp Al Nusairat**, in Centraal-Gaza.

Foto Mohammed Saber/EPA

In rapporten en rechtszaken over mensenrechtenschendingen in Gaza speelt beeldmateriaal op sociale media een belangrijke rol. Dat geldt bijvoorbeeld voor de genocidezaak bij het Internationaal Gerechtshof. Het Israëlische leger verbiedt militairen daarom belastend beeldmateriaal online te plaatsen. Toch gebeurt dat regelmatig. Militairen die daarin voorkomen, worden maar sporadisch geschorst.

De angst van de IDF voor vervolging van lage militairen hangt samen met de zaak van het Internationaal Strafhof, dat een arrestatiebevel uitvaardigde tegen de Israëlische premier Benjamin Netnayahu, zegt Allard de Rooi. Hij is woordvoerder van mensenrechtenorganisatie The Rights Forum, die een rechtszaak tegen de export van Nederlandse F-35-onderdelen naar Israël aanspande. Als het Strafhof online beeldmateriaal als bewijs aanvaardt, wordt het ook makkelijker om dit soort bewijs in andere rechtszaken te gebruiken, zegt De Rooi. „Als het Internationaal Gerechtshof met de uitspraak komt dat Israël genocide pleegt, komt de bewijslast van die zaak ter beschikking van het Strafhof.”

Lees ook

Hoe Israëlische soldaten met hun selfies de tegenstander niet meer als mens zien

Geen gehoor

Israëls militaire parket zegt volgens nieuwswebsite Ynet dat lagere militairen minder risico lopen op vervolging in het buitenland, omdat zij hun instructies krijgen van hogerop. Maar de IDF maken zich wel degelijk klaar om militairen bij buitenlandse hoven te verdedigen. Het zou volgens Ynet bijvoorbeeld de geheime diensten Shin Bet, Mossad en lokale juristen inzetten om het risico op buitenlandse arrestaties te monitoren. De IDF raadden daarnaast hogere legerfunctionarissen af om naar het buitenland te reizen. Ynet noemt dit het „Den Haag-effect”.

Een Israëlisch militair voertuig beweegt richting **de grens** met de Gazastrook.

Foto Atef Safadi/EPA

Ook als militairen het land al zijn ontvlucht, kan een buitenlandse veroordeling verstrekkende gevolgen hebben, zegt De Rooi. „Dan komen ze op de lijsten van bijvoorbeeld Europol en Interpol. Visa krijgen ze niet meer, en bij de grens worden ze opgepakt. Op een dag kan je dan niet meer vrij reizen.”

En in het geval dat militairen worden aangehouden en moeten getuigen, kan dat gevolgen hebben voor de legerleiding, stelt De Rooi. Zeker als militairen onder ede moeten verklaren waar een bevel vandaan kwam. „Daar is de legerleiding doodsbang voor. Het komt niet alleen vanuit de zorg om lage militairen, maar vanuit de zorg om zelf buiten schot te blijven.”

Brave burger

De HRF heeft in oktober ook een klacht ingediend bij het Internationaal Strafhof, los van de procedure van Netanyahu. Die bestaat uit duizend casussen van verschillende hoog- en laaggeplaatste IDF-militairen die oorlogsmisdrijven zouden plegen in Gaza, voor een belangrijk deel op basis van sociale media.

Gezien de omvang van die zaak en het lopende proces tegen Netanyahu, is de kans klein dat het Strafhof spoedig uitspraak zal doen. Toch blijft het doel van HRF volgens Jahjah dat al deze militairen worden vervolgd. Processen bij het Strafhof voor misdaden tegen de mensheid verjaren niet. „Het is een project voor de langere termijn. Ons uiteindelijke doel is rechtvaardigheid. We willen dat niemand boven de wet staat, dat niemand na een massale slachting gewoon op vakantie kan gaan en als een brave burger op een terrasje naast je kan gaan zitten.”