In 2017 ging de bitcoinkoers steil omhoog. De cryptomunt, toen acht jaar oud, werd erg populair, net als de blokchaintechnologie erachter. De mogelijkheid om buiten de banken om transacties door computers te laten vastleggen, controleerbaar voor buitenstaanders en zonder dat iemand ze nog kon wijzigen, sprak tot de verbeelding. Vooral bij mensen die banken en andere machtige instanties wantrouwen.
Er werden tal van toepassingen bedacht voor de blockchain, de transparante online database waarin alle bitcointransacties worden vastgelegd. Er zijn gemeenschappen die de technologie willen gebruiken om er alternatieve economische systemen mee op te zetten. Anderen willen blockchains inzetten om er stemprocedures betrouwbaarder mee te maken of de emissiehandel transparanter.
Inte Gloerich (37) werkte destijds aan de Hogeschool van Amsterdam bij het lectoraat Netwerkcultuur aan het project MoneyLab. Het viel haar op dat over ‘blockchain’ werd gesproken alsof het een wondermiddel was om een maatschappelijke revolutie teweeg te brengen. „Blockchain is een term die weinig mensen echt begrijpen, maar waar steeds grote claims aan werden en worden opgehangen”, vertelt ze.
Dat riep vragen bij haar op. Wat voor wereld willen die mensen met een blockchain teweegbrengen? Is die manier van denken en handelen echt zo nieuw en revolutionair? „Hoezo revolutie?” vat ze samen.
Gloerich bestudeerde voor haar promotieonderzoek het denken over de blockchain. Het ging haar daarbij niet alleen om de technologie, maar ook om de cultuur daar omheen. „Technologie wordt ingezet aan de hand van ideeën die erover bestaan en dat geldt zeker voor blockchain. Ik omschrijf het vaak als een ‘idee-gedreven technologie’. In mijn onderzoek kijk ik niet puur naar de code of de algoritmen, maar naar de mensen en ontwikkelingen eromheen. De manier waarop we over een technologie praten en die reguleren, welke apps we gebruiken.”
Technologie mythische eigenschappen toedichten is een terugkerende truc bij durfkapitalisten
De blockchain- en de daaraan gerelateerde cryptowereld hebben hun eigen grootheden, grappen, codetaal en aannames. Die zijn voor buitenstaanders vaak moeilijk te volgen. Maar dat die online wereld relevant is, staat inmiddels onomstotelijk vast. Het is een miljardenindustrie geworden. Wereldwijd beleggen tientallen miljoenen mensen in cryptovaluta, in Nederland volgens de meeste schattingen zo’n twee miljoen. Er zijn duizenden bedrijven met allerlei toepassingen van de blockchaintechonologie – van bosbeheer en bierbrouwen tot ticketverkoop.
Wat zijn dat dan voor ideeën?
„De achterliggende aanname is dat als van alles maar goed wordt vastgelegd, er vanzelf betere besluiten genomen worden – op rationele gronden, zonder menselijke emoties. Die manier van denken is gebaseerd op een groot vertrouwen in data. Wat in zo’n blockchain-database staat, zou automatisch ‘waar’ zijn; de informatie daarin zou zuiverder zijn dan wat bijvoorbeeld overheden en banken produceren.
„Er is een sterk geloof dat technologie de wereld beter maakt. Technologie is in dat denken logisch en rationeel. En daarmee zou het inherent ‘goed’ zijn en vooruitgang betekenen.
„Dat rationalisme gaat onder meer terug op [de Franse filosoof René] Descartes, die pure rationaliteit nastreefde, iets wat boven het menselijke en emotionele uitstijgt. Veel rationalisten geloofden dat deze manier van denken hen dichter bij God bracht. De logische processen van technologie werden daarbij gezien als een soort goddelijke, denkende machines van pure rationaliteit.”
Waar en bij wie komt u die manier van denken op dit moment tegen?
„Mensen die heilig geloven dat technologie de wereld beter gaat maken zitten overal. Blockchain is daar slechts een uitwerking van. Daarvóór gold het voor projecten met sociale media. Nu zie je hetzelfde in discussies over kunstmatige intelligentie. Het bouwt op elkaar voort. Soms heel doorzichtig. Dan schermen blockchainprojecten op hun websites opeens met AI.”
Gloerich schetst hoe, ondanks de schijn van ratio bij blockchain, veel ruimte is voor wat zij ‘technomystiek’ noemt. De bedenker van de bitcoin wordt bijvoorbeeld vaak als een soort messias afgebeeld. En over de bitcoin wordt gesproken alsof het een goddelijk ontwerp is dat altijd heeft bestaan, niet als een door mensen geproduceerde uitvinding.
„Blockchain kan ook mystiek lijken omdat het vaak niet helemaal begrepen wordt. Het systeem is in de kern niet zo moeilijk, maar zo wordt het wel neergezet. Als iets wat boven ons uitstijgt en de wereld op magische wijze verbetert.
„Op zo’n manier over technologie praten is een terugkerende truc in de wereld van durfkapitalisten. Er wordt dan door investeerders geld opgehaald voor een plan of concept waarin een nieuwe technologie met bovenmenselijke capaciteiten het onmogelijke mogelijk zou maken.”
Dan denk ik aan Elon Musk, die met zijn raketten Mars wil koloniseren.
„Musk is een goed voorbeeld van die durfkapitalistische techcultuur.”
In de VS heeft Elon Musk met een ploeg jonge werknemers van zijn techbedrijven zich toegang verschaft tot de overheidsfinanciën. Nu laten ze algoritmen los op de overheidsuitgaven, met als doel daar radicaal in te snoeien.
Gedraagt hij zich als een soort god?
„Hij eigent zich die rol wel toe. En zijn team laat dat geloof in algoritmes los op de overheidsdata, zonder oog voor het effect op de levens van mensen daarachter.”
Maar als het gaat om blockchain, Gloerichs thema, is Musk ook een heel ander soort speler. Waar een deel van de blockchaingemeenschap juist op zoek is naar harde, onveranderlijke informatie en waarheden, doet Musk het omgekeerde. Hij uit zich vaak over cryptovaluta, maar dan met name over munten van de meest grillige en instabiele soort, waarvan de koersen op en neer vliegen.
Elon Musks mensen laten het geloof in algoritmes los op de overheidsdata, zonder oog voor het effect op de mensen erachter
„Musk zit heel erg in de memecoins, cryptomunten die gekoppeld zijn aan internetgrappen”, legt ze uit. „De waarheid heeft in dat deel van de cryptowereld niets te betekenen. De memecultuur in crypto is een uitvergroting van wat we tijdens de eerste regeerperiode van Trump zagen, een voortzetting van de post truth-tijd, waarin de waarheid een speelbal is van de financiële wereld en van individuele belangen. Dat is heel verontrustend.
Lees ook
Net als Elon Musk cashen en grappen met een ‘memecoin
„De eigen memecoin van Trump is daar een voorbeeld van. Dat hij zo op crypto wil inzetten – denk aan zijn uitspraak over het toevoegen van bitcoins aan de staatsreserves – ondermijnt de capaciteit van de overheid om invloed uit te oefenen op geld en de economie.”
Hoe werkt dat?
„Crypto is heel moeilijk te reguleren, en de waarde van bitcoins kan door allerlei externe omstandigheden omhoog of omlaag schieten. Het is de vrije markt in optima forma. Een mondiaal netwerk. Het is technologie zonder hoofdkantoor, er is geen plek waar je er desnoods de stekker uit kunt trekken of waar je verandering kunt afdwingen.”
Nu is dit tech-denken doorgedrongen tot de macht.
„Politiek en technologie overlappen inderdaad enorm, maar dat hebben ze altijd gedaan. Tech-cultuur staat vol koloniale metaforen die van macht uitgaan. Het was altijd iets van het Wilde Westen, van frontiers, utopisme en pionieren. Nu tech de ‘oude macht’ verder naar zich toe trekt, is er helemaal weinig revolutionairs meer aan.”
