‘Hoe kan ik geld verdienen?” Het is de vraag die Gary Stevenson veruit het vaakst krijgt, als reactie op zijn video’s en berichten op sociale media. „Ik lach erom, maar het is eigenlijk om te huilen. Het zegt zo veel over de maatschappij waarin we leven”, zegt Stevenson.
Precies die vraag hoe je het beste geld verdient, die beantwoordt Stevenson (37) liever niet. Zijn boodschap over geld is een heel andere: dat het eerlijker verdeeld moet worden en dat de groeiende financiële ongelijkheid in de samenleving hét probleem van nu is. „Het is destructief om als samenleving zo op geld gefixeerd te zijn.”
Stevenson verdiende miljoenen ponden als beurshandelaar bij Citibank. In 2008 begon hij op de afdeling die in buitenlandse valuta handelt. En vanaf het voorjaar van 2014 had hij nog miljoenen meer kunnen verdienen – „minstens 10 miljoen”, zegt hij – maar in plaats daarvan stopte hij bij de bank. Stevenson schreef een boek over die tijd, dat vorige maand is uitgekomen: Spelen met geld, bekentenissen van een Londense bankier. Hij vertelt erover in een restaurant in Canary Wharf, een financiële wijk waar de glimmende torens van zakenbanken Citibank, HSBC en JPMorgan Chase worden afgewisseld met chique appartementencomplexen.
Stevenson beschrijft hoe hij, een gewone arbeidersjongen met een vet Londens Cockney-accent, een gokspel voor studenten economie wint en zo bij Citibank terechtkomt. Hij wil de beste op de beursvloer worden en dat lukt nog ook. Hij verdient enorme bedragen voor de bank dankzij de aanname van anderen dat het Verenigd Koninkrijk en de rest van de wereld snel zouden herstellen van de financiële crisis in 2008. Want Stevenson gokt er juist op dat zulk herstel uitblijft. Hij speculeert erop dat de centrale banken hun rentetarieven jarenlang laag houden, terwijl bijna iedereen in die tijd verwacht dat ze weer omhoog zouden gaan. Centrale banken verlagen hun rentes om sparen minder aantrekkelijk te maken en geld lenen juist goedkoper te maken, om zo de economische groei te stimuleren.
Langzaam dringt tot hem door dat de financiële ongelijkheid er de oorzaak van is dat de westerse economieën niet meer zo hard groeien. „Ik gokte op de teloorgang van de wereldeconomie, van de langzame, gestage verbrokkeling van de levensstandaard van gewone gezinnen.”
In zijn laatste jaren bij Citibank raakt Stevenson in een depressie. Hij werkt alleen nog maar, eet amper meer, het lukt hem niet om meubels voor zijn nieuwe appartement te kopen en dus slaapt hij op een matras op de vloer. De dagelijkse gang van zaken op de beursvloer, met uitbundig drank- en drugsgebruik, trok hem nooit, maar nu al helemaal niet meer. Hij beschrijft hoe de dure restaurants, vakanties en voetbalwedstrijden waar zijn zakelijke contacten hem op trakteren, hem zijn neus uitkomen. Hij spreekt alleen nog met hen af bij Nando’s, een ketenrestaurant met vooral kip op het menu. Al snel heeft hij daar ook geen zin meer in. „Toen ging ik met niemand meer uit.”
Als Stevenson probeert weg te gaan bij Citibank, maken ze hem dat niet makkelijk. Ze dreigen zijn bonussen niet uit te betalen als hij zou vertrekken. Hoe het hem uiteindelijk lukt, laat hij in het midden vanwege geheimhoudingsafspraken. In 2020 begint hij Garys Economics, een YouTube-kanaal waarop hij uitleg geeft over de wereldeconomie, inflatie en een eerlijkere welvaartsverdeling.
Nu voer je campagne tegen ongelijkheid, maar vroeger zag je vooral een kans om geld te verdienen, toch?
„Ja, mijn werk was om een economische analyse te maken, dus dat deed ik. Ik zag in dat de rentetarieven laag zouden blijven, terwijl de verwachting op de markten anders was, en daar ging ik op speculeren. Ik ben niet opgegroeid in een cultuur die me aanspoorde om ethische vragen te stellen. Ik kom uit een immigrantenwijk in Londen, iedereen had een mentaliteit die gericht is op geld verdienen. Ik was zélf zo’n jongen die op YouTube om tips zou vragen. Zo heeft onze westerse cultuur zich ook ontwikkeld, heel individualistisch: in het kapitalisme is het je taak om zoveel mogelijk geld te verdienen.”
Stevenson is de rebelse zoon van een religieus mormoons stel – zijn moeder bleef thuis, zijn vader werkte in een postkantoor. Hij beschrijft in zijn boek hoe ze geen douche hadden thuis, maar dat hij een rubberen slang op de kraan aansluit om in een teil te douchen.
Wanneer begon je een probleem te zien in de groeiende ongelijkheid?
„Ik had een gesprek met één van de traders die ik hoog had zitten. Hij tipte me: kijk eens rond in de echte wereld. Bijna alle centrale banken hadden hun rentes al naar nul verlaagd, om de economische groei te stimuleren. Dit was in 2009 en 2010. Maar intussen konden mensen om me heen hun huur of hypotheek niet meer betalen. Zij merkten niets van de voordelen die ze volgens de studieboeken moesten voelen door die lage rentes. Kort daarna hadden we een sessie met een econoom die vertelde hoe veel westerse landen met een groeiende staatsschuld zaten om hun publieke diensten te financieren. Landen in Zuid-Europa, maar ook het VK, de VS en Japan. Toen dacht ik: het kan niet zo zijn dat iederéén verliest, dat iederéén schulden heeft. Er moet ook een winnaar zijn. Dat zijn de ultrarijken. Zij zuigen als een soort onzichtbare factor alles uit de economie.”
Hoe werkt dat dan precies?
„De belangrijkste vorm van rijkdom hier in het VK en andere westerse landen is vastgoedbezit. Als je over straat loopt, zijn alle restaurants, winkels en winkelcentra iemands bezit. Boerenland is bezit, fabrieken zijn bezit, al is een deel daarvan vaak betaald met een schuld. De middenklasse ‘bezit’ een eigen huis, maar de echt rijken hebben huizen, kantoren, winkels, land… De middenklasse geeft een groot deel van hun maandelijks inkomen aan de rijken, denk aan huur of een hypotheek, boodschappen en allerlei diensten. Als de economie groeit, investeren de rijken dat geld in nieuwe plannen en projecten. Maar als de economie zwak is, zijn ze behoudender en kopen ze liever bestaande assets, en dat komt vaak neer op vastgoed van de middenklasse. Die verkoopt dat vastgoed omdat ze het geld bijvoorbeeld nodig hebben voor hun pensioen. Zo hebben gewone gezinnen op termijn minder bezit en de rijken juist meer, stapje voor stapje.”
Je voorspelt dat de westerse samenleving door die groeiende ongelijkheid instort. Op welke termijn zie je dat gebeuren?
„Ik denk dat de verslechtering van de levensstandaard hier doorzet. Niet zo snel als tijdens de coronacrisis, maar de komende vijf tot zes jaar blijven de kosten van het dagelijks leven voor veel Britten stijgen. Dat levert een nog onzekerder en gespannener politieke situatie op. Al jaren horen mensen, eigenlijk al sinds 2008, dat de stagnatie tijdelijk is, dat hun omstandigheden echt weer beter worden. Dat is straks niet geloofwaardig meer.”
Het VK kwakkelt economisch gezien meer dan vergelijkbare landen, stellen ook andere economen vast. Britse huishoudens zijn duizenden ponden per jaar slechter af dan vergelijkbare gezinnen in Frankrijk of Duitsland.
In het VK komt volgens alle peilingen later dit jaar Labour aan de macht, nadat de Conservatieven veertien jaar hebben geregeerd. Wat kunnen zij doen?
„Ze zullen die neergang van de levensstandaard niet kunnen tegenhouden. Dus zullen kiezers, terecht en heel begrijpelijk, om échte verandering gaan vragen. Net zoals in Nederland en in andere Europese landen krijgen dan waarschijnlijk partijen die anti-immigratieretoriek bezigen en xenofobie aanmoedigen de macht. Maar die kijken óók niet serieus naar de groeiende ongelijkheid. De welvaart stroomt niet weg van de westerse middenklasse naar immigranten, die stroomt van de middenklasse naar de rijke elite. En als je niet vecht tegen degenen van wie je verliest, blijf je verliezen.”
Waarom zijn immigranten blijkbaar zo’n dankbaar mikpunt?
„De ultrarijken leiden de aandacht af van henzelf, ze doneren aan denktanks of kopen kranten op om zo de publieke opinie te bepalen. Ze hebben er het geld voor. Hier in het VK heb je denktanks zoals het Adam Smith Institute en het Institute of Economic Affairs, die betaald worden door miljardairs om hun belangen te behartigen. Zo iemand als Rupert Murdoch bezit ook kranten en spreekt met politici.
„Het is zoals met het Britse koloniale rijk vroeger. Hoe wil je controle houden over zo’n groot land als India, of een land in Afrika? Verdeel en heers. Zet bevolkingsgroepen tegen elkaar op, wijs naar de anderen en vertel de bevolking dat ze arm zijn vanwege hén.”
Stevenson is lid van de Patriotic Millionairs UK, een club miljonairs die voor hogere belastingen voor de rijken is en vraagtekens zet bij „de concentratie van welvaart en macht, in het VK en wereldwijd”. Maar zelfs het linkse Labour zegt dat zij voorlopig geen plannen hebben voor hogere belastingen voor de meest vermogenden, door topinkomens of winsten uit beleggingen zwaarder te belasten. Economische groei en een bloeiend bedrijfsleven zouden de overheid genoeg extra inkomsten aan belastingen moeten opleveren.
Waarom durven politici zulke verhogingen niet door te voeren, zelfs Labour niet?
„Ik denk niet dat de oorzaak van dit probleem alleen bij de politiek ligt. Politici luisteren naar economen en die vertellen hen niet dat ze de welvaartsongelijkheid moeten aanpakken. Economen zeggen wat ze altijd zeggen, namelijk dat de arbeidsproductiviteit omhoog moet en dat het bruto binnenlands product moet groeien. Vage dingen die nooit echt gewerkt hebben, maar die ingebakken zitten in de overtuiging van de economische intelligentsia.”
Dus economische groei op zich kan niet het antwoord zijn op ongelijkheid?
„Om eerlijk te zijn is voor mij die term ‘economische groei’ codetaal geworden voor ‘ik ben een idioot en ik heb geen heldere analyse van het probleem’. Het bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking ligt nu hoger dan vijftig jaar geleden en jongeren kunnen geen fucking huis en een gezin betalen. Als je 2 pond entree voor Hyde Park gaat vragen hier in Londen, heb je economische groei, maar slaat het ergens op? Nee.”
„Ik zie een samenleving met een zeer lage sociale mobiliteit. Belangrijke banen en publieke functies moeten worden vervuld door slimme jongeren met een gewone achtergrond, maar worden gedaan door onnozele types met rijke ouders, die weten hoe ze er goed uit moeten zien en hoe ze slim klinken, maar nog nooit van hun leven één originele gedachte hebben gehad. Ik vecht tegen die consensus over economische groei, maar ik ben ook maar één stem.”
De Franse econoom Thomas Piketty heeft eenzelfde soort verhaal over het verdelingsvraagstuk. Alleen heeft dat weinig beleid tot gevolg gehad. Wat is dan wel nodig?
„Realistisch gezien is er weinig dat arme mensen kunnen doen om zichzelf te beschermen. Ze moeten bereid zijn om zich te verenigen en om politiek actief te worden. Maar we leven in een enorm geïndividualiseerde samenleving, waarin ze juist worden aangemoedigd alleen voor zichzelf te zorgen, want dat is al moeilijk genoeg. Links is er trouwens ook slecht in om deze mensen te mobiliseren, omdat ze te veel moraliseren. Als je thuis weinig te besteden hebt en je moet naar iemand luisteren die erg vol is van zichzelf en een zedenprekerig verhaal afsteekt, haak je af. Toen ik het nog wilde maken dacht ik ook, als mensen moralistisch tegen me deden: ‘Get lost, ik heb niks aan mensen zoals jij. Ik heb praktische tips nodig’.”
Toch geef je in je video’s bijna geen financieel advies of tips over beleggingen, waar ze iets aan kunnen hebben. Waarom niet?
„Dat zou fenomenaal onverantwoordelijk zijn. Zelfs als ik handel zitten er risico’s aan, en om dat aan te moedigen bij mensen die niet zo kapitaalkrachtig zijn als ik en geen ervaring hebben… Ik heb tijdens de coronacrisis een paar vrienden geadviseerd om in goud te beleggen, dat deed ik zelf ook. De goudprijs steeg ook gigantisch, maar zij verloren tonnen. Ze stapten pas in toen de prijs al flink gestegen was, dat was één. De goudprijs steeg daarna nog door, dus ze verdienden wel, maar daarna begonnen ze verkeerde keuzes te maken omdat ze dachten dat ze goeie traders waren. Een klassieke overschattingsfout die gokkers vaak maken.”
Privé handel je dus nog wel?
„Ja, om mezelf scherp te houden. Veel mensen denken dat ik dit verhaal houd omdat ik me schuldig voel over het geld dat ik heb verdiend. Nee, ik wil proberen te voorkomen dat onze samenleving instort. En dankzij mijn succes als beurshandelaar luisteren mensen naar me.”
