‘Het nieuws kent geen grenzen.” Het is eind 2023 en passagiers die de bus of metro in Mexico-Stad nemen, worden getrakteerd op felgroene reclames op splinternieuwe schermen. Op tientallen stations is RT en Español – ‘Russia Today in het Spaans’ – begonnen met het uitzenden van nieuws, 24 uur per dag, zeven dagen in de week. Ook op de luchthaven van Mexico-Stad is de zender nadrukkelijk aanwezig.
In de Europese Unie is RT verbannen, maar in Mexico is de Spaanstalige tak van het Russische staatsmedium al jaren actief – en het bereik groeit. In 2016 was het kanaal slechts in een aantal steden te ontvangen. Negen jaar later is de zender te ontvangen op 37 kanalen in tien Mexicaanse staten.
In de informatieoorlog in Mexico, en breder in het mondiale Zuiden, verliest het Westen van Rusland, zegt Ivan Fetsjko via een onlineverbinding vanuit Kyiv. Hij werkt als Latijns-Amerika-specialist voor denktank Het Oekraïense Prisma. „De Russische informatiedruk is enorm.” Terwijl er juist nu, vindt hij, voor de EU kansen liggen om de banden met Latijns-Amerika aan te halen.
Westerse Spaanstalige mediakanalen leggen het in Latijns-Amerika af tegen RT en Español op Facebook. Daar heeft CNN 15 miljoen volgers, BBC 7,1 miljoen en Deutsche Welle 3,6 miljoen. Volgens Litouws onderzoek had RT en Español 18 miljoen Facebook-volgers voordat de zender vorig jaar werd verboden op het platform. RT en Español heeft 35 medewerkers met correspondenten onder meer in Mexico, Colombia, Nicaragua en Cuba.
Mexico is een vruchtbare bodem voor Russische propaganda. Die speelt in op het anti-Amerikanisme in het land. Mexicanen associëren, ziet Fetsjko, het huidige Rusland met de Sovjet-Unie. „Er heerst een positief sentiment ten opzichte van de Sovjet-Unie, namelijk dat de Sovjet-Unie tegen de Verenigde Staten was.” Deze associatie maakt ook dat voor Mexicanen Rusland nog steeds staat voor socialisme, tegenover het kapitalisme van de VS en de EU.
De Mexicaanse journalist Dolia Estévez beaamt dat veel Mexicanen gevoelig zijn voor anti-VS-retoriek. „Sinds de oorlog in Oekraïne is begonnen hebben de Russen hun inspanningen in Mexico geïntensiveerd. Via nieuwssites, via kanalen, via Mexicaanse journalisten, en ook in de politiek”, zegt Estévez. „ Rusland probeert ideologisch terrein te winnen door anti-imperialistische sentimenten tegen de VS aan te wakkeren.”
Europese hypocrisie
Clingendael-onderzoeker Julia Soldatiuk reisde eind vorig jaar af naar Mexico voor onderzoek over de Russische invloed in het land. Ze zag hoe RT niet alleen bericht over internationale onderwerpen, maar ook over lokale, sociale thema’s. Het door de zender geschetste beeld wordt tegenover dat van de Amerikaanse samenleving geplaatst, die egoïstisch en individualistisch zou zijn. „De zorg voor mensen, dat spreekt heel erg aan in Mexico.”
Zo bracht RT vorig jaar een reportage over kinderen uit Oost-Oekraïne die in Moskou werden behandeld aan hun oorlogsverwondingen. Een Mexicaanse journalist was daarvoor naar de Russische hoofdstad afgereisd. Een ander item ging over de Russische stad Kazan, waar vorig jaar de BRICS-top werd gehouden. RT noemde de stad een kruispunt van culturen. In het item wordt de „nieuwe, multipolaire wereld” benadrukt. Ook is er op de site een gesprek te volgen over het „onbetrouwbare” Verenigd Koninkrijk.
De Russische media, merkt Soldatiuk, wijzen de Mexicanen op de in Russische ogen Europese hypocrisie: de EU past in haar internationale beleid niet overal dezelfde normen en waarden en regels toe.
De invloedssfeer van Rusland in Mexico gaat verder dan wat via aan het Kremlin gelieerde zenders binnenkomt. Op de meest prestigieuze universiteiten van het land vinden conferenties plaats, vaak gefinancierd door de Russische ambassade. Er worden uitwisselingen georganiseerd, studiebeurzen uitgegeven en lezingen gehouden.
Naast de culturele banden zijn ook de diplomatieke banden nauw. Toen Vladimir Poetin werd uitgenodigd voor de inauguratie van president Claudia Sheinbaum, ondanks het arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof, kondigde de Mexicaanse regering aan hem niet te zullen arresteren als hij zou komen. Onder president Andrés Manuel López Obrador mocht een contingent Russische militairen meelopen tijdens de viering van Onafhankelijkheidsdag, terwijl de oorlog in Oekraïne al begonnen was. Verder bekritiseerde de Mexicaanse regering Amerikaanse steun aan Oekraïne en weigerde men sancties tegen Rusland te steunen.
En dan is er de Russische ambassade. Sinds de oorlog in Oekraïne zijn daar tientallen Russische diplomaten bijgekomen. Niet alleen voor propaganda-inspanningen, ook voor spionageactiviteiten, zo zei de Amerikaanse generaal Glen VanHerck van het Amerikaanse Northern Command in maart 2022 tijdens een hoorzitting in de Senaat. „Mexico herbergt momenteel het grootste aantal Russische spionnen ter wereld”, aldus VanHerck. Met name de Russische militaire inlichtingendienst GRU zou massaal aanwezig zijn. Soldatiuk van Clingendael: „De Russische invloeden zijn er ook op gericht de Amerikanen nerveuzer te maken.”
Oekraïne
Ilona Dluzhynska werkt voor de communicatieafdeling van de Oekraïense ambassade in Mexico. Volgens haar zijn de nauwe banden het gevolg van decennialange investeringen door Rusland, dat Mexico vanwege de nabijheid bij de VS ziet als een strategische partner. „Rusland doet dit al jaren in Mexico. Ze zijn veel verder van wij. Wij zijn te laat begonnen met aandacht besteden aan Latijns-Amerika”, zegt Dluzhynska.
De aanwezigheid van RT heeft een grote invloed op hoe Mexicanen naar Rusland en hun oorlog in Oekraïne kijken , zegt Lesia Koltykova, voorzitter van cultuurorganisatie Het Oekraïne Huis in Mexico. „Door zenders als Russia Today en Sputnik Mundo en via sociale media leren Mexicanen wat Russen willen dat ze leren: dat de Krim altijd Russisch was, dat in Oekraïne nazi’s aan de macht zijn, dat Oekraïners en Russen broedervolkeren zijn”, zegt Koltykova tegen NRC. De eerste twee claims zijn onjuist en zeker sinds de grootschalige Russische invasie in 2022 zien Oekraïners de Russen niet als broeders.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133492832-d51922.jpg|https://images.nrc.nl/K14Xw8Jv_1WnpyJof2FdlUut5Ig=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133492832-d51922.jpg|https://images.nrc.nl/2PXFoSHJxdt6ATdMo__yr8qrOKA=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133492832-d51922.jpg)
Fetsjko ziet dat Russische invloeden succes hebben. Mexico mag dan de Russische invasie, net als andere landen, formeel veroordelen, maar in de praktijk is het „passief”. Met sancties wordt niet meegedaan, aan Oekraïne worden geen wapens geleverd en vredesinitiatieven vanuit Kyiv worden genegeerd. „Ze zijn passief.”
Ook de Mexicaanse bezoeken aan Rusland hebben effect, onderzocht hij. Ze nemen hun ervaring uit Rusland mee naar huis. „Jonge leiders kwamen terug naar Latijns-Amerika en zijn actief in verschillende politieke partijen, vooral in de jonge vleugel, of in de media.”
Volgens hem gaat het Moskou er niet om de Mexicanen pro-Russisch te maken. „Voor de Russische propagandamachine is het belangrijkste doel om Mexico neutraal te houden.”
En dat is, zegt Soldatiuk, belangrijk binnen VN-verband. „In Latijns-Amerika wordt naar Mexico gekeken als dé regionale speler.” Mexicanen nemen veel deel aan VN-commissies en behoren tot de G20, de twintig grootste economieën van de wereld.
Factcheckers
Het Trump-tijdperk biedt kansen voor de EU om meer tegenwicht te bieden aan de Russische propaganda, menen Fetsjko en Soldatiuk. Nu de Amerikaanse president zich afkeert van Europa moet de EU verder kijken, door bijvoorbeeld de politieke en economische banden met Latijns-Amerika aan te halen. Soldatiuk noemt in dit verband het toekomstige EU-Mercosur-akkoord, een economisch samenwerkingsverband tussen de EU en Argentinië, Brazilië, Paraguay en Uruguay.
De EU is wel al bezig om Russische invloeden in Mexico terug te dringen. Fetsjko ziet goede initiatieven, zoals de Duitse ambassade in Mexico die met factcheckers Russische desinformatie bestrijdt.
Lees ook
Lees ook: Russische desinformatie als vertrouwd patroon: ontkennen, verdraaien, verhullen
Dluzhynska legt uit dat bevriende ambassades, met name uit Europa, Oekraïne bijstaan in het bijsturen van het narratief rond de oorlog in Oekraïne, onder meer via sociale media. Het gaat dan al om kleine dingen, benadrukt ze. „De juiste spelling van de namen van onze steden, of van de achternaam van onze president. Zolang dat niet in het Russisch gebeurt, is het al een hele stap.”
„Maar het is niet genoeg”, meent Fetsjko. „De Europese Unie moet meer investeren in de regio en partnerschappen aangaan met journalisten en mediagroeperingen.”
Samenwerking tussen Oekraïne en de EU is volgens hem hierin essentieel, zoals bij het uitnodigen van Mexicaanse journalisten naar Oekraïne. De kennis om Russische desinformatie en propaganda te bestrijden is immers aanwezig in Oekraïne. „Op dit gebied hebben we veel ervaring opgedaan in de afgelopen tien jaar.”
