N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data97136185-d16eb0.jpg)
Foto Lex van Lieshout / ANP
Al langere tijd wordt op steeds luidere toon de noodklok geluid over de toenemende tekorten binnen de rechterlijke macht. Bij meerdere rechtbanken worden strafzaken beëindigd zonder behandeling omdat ze zo lang stil hebben gelegen dat verdere vervolging niet meer opportuun werd gevonden. Er zijn verschillende interviews verschenen met rechters bij wie het water aan de lippen staat en er wordt zelfs gesproken over een landelijke staking.
Voor bij de rechtspleging betrokken personen maar ook voor de leek die de media hierover de afgelopen jaren een beetje heeft gevolgd kan dit nauwelijks een verrassing zijn. Er wordt al jaren gewaarschuwd dat de uitstroom in de rechterlijke macht groter is dan de instroom en dat zaken steeds complexer en omvangrijker worden. Tel daarbij burgers en een overheid op die vaker tegenover elkaar staan en hun meningsverschil in de rechtszaal uitvechten en dan is de verwachting dat het er de komende jaren niet beter op zal worden gerechtvaardigd. Vandaar ook de toenemende onrust binnen de rechterlijke macht, met nu al structurele overbelasting, hoge ziekteverzuimcijfers en uitval van rechters tot gevolg.
Behalve de hierboven genoemde maatschappelijke ontwikkelingen is er naar ons idee ook een duidelijke andere oorzaak voor dit probleem aan te wijzen, en dat is de beëindiging van de opleiding tot rechter (de zogenoemde raio-opleiding) zoals die tot 2012 functioneerde. Elk jaar stroomde er vers van de universiteit een fors aantal jonge rechters in, die in een traject van zes jaar werden opgeleid tot rechter. Of tot officier van justitie, want de eerste twee jaar was die opleiding gelijk. Onderdeel was ook een buitenstage in de advocatuur, bij de politie of op een andere relevante plek, waarmee werd voorzien in een vaste aanvoer van niet alleen inhoudelijk goed opgeleide maar ook maatschappelijk ervaren jonge rechters.
Nieuwe generatie
Zoals dat op zoveel terreinen is gebeurd is ook in dit goed functionerende systeem het bezuinigingsmes gezet en is de raio-opleiding eerst ingekort (onder andere een veel kortere buitenstage) en uiteindelijk volledig gestaakt. Om nu rechter te kunnen worden moet je minimaal twee jaar juridische werkervaring hebben en volgt een opleiding van vier jaar. Bij juristen met ten minste zes jaar werkervaring volgt een verkorte opleiding van twee jaar. Dat scheelt mooi in de kosten van die werkervaring die mensen voor eigen rekening of die van een andere werkgever opdoen, en vervolgens stromen ze alsnog bij ons in, zo was zo’n beetje de gedachte.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data97136592-8acf85.jpg)
Lees ook: Rechters dreigen met toga-opstand tegen minister
Niet heel verbazingwekkend werkt het zo niet. Jonge juristen die een baan hebben gevonden in de advocatuur, de verzekeringswereld, bij een bank of op een andere plek, met misschien wel een hypotheek en een gezin, staan niet in de rij om over te stappen. Niet alleen omdat vaak salaris ingeleverd zal moeten worden, maar vooral omdat er geen enkele baangarantie bestaat en je na een half jaar of een jaar te horen kan krijgen dat je toch niet zo geschikt bent. De instroom van jonge rechters is sinds de beëindiging van de raio-opleiding dan ook enorm teruggelopen. Dit terwijl er op de universiteiten nog altijd veel animo is voor het na de studie kunnen instappen in een brede opleiding tot rechter. Het rechterlijk ambt sluit goed aan bij de ambities van de jonge generatie, voor wie geld verdienen niet bovenaan hun wensenlijstje staat en die juist een maatschappelijke bijdrage wil leveren.
Kortetermijnoplossing
Vanuit verschillende kanten is bij de Raad voor de Rechtspraak (RvdR) het idee neergelegd of het niet verstandig zou zijn op zo kort mogelijke termijn een raio nieuwe stijl van start te laten gaan zodat een grote hoeveelheid jonge juristen zou kunnen instromen. Zeker wanneer zij specifiek geselecteerd en getraind worden voor een bepaald rechtsgebied en zij in eerste instantie zitting kunnen nemen in meervoudige kamers, zou het mogelijk moeten zijn op redelijk korte termijn de rechterlijke macht aanzienlijk te versterken. Als diezelfde opleiding, al dan niet in een aangepaste vorm, ook wordt opengesteld voor gerechtssecretarissen en andere medewerkers die al over voorkennis en ervaring beschikken maar nu niet mogen instromen in de verkorte opleiding, geldt dat eens te meer.
In een interview in NRC heeft RvdR-voorzitter Henk Naves laten weten liever zijn heil te zoeken in het uitbreiden van de huidige opleidingsplekken en in verdere investeringen op het gebied van ict. Hij erkent daarbij dat de tekorten de komende jaren zullen aanhouden. Hoe de zij-instromers die nu al niet in voldoende mate geworven kunnen worden, laat staan de ict waar juist binnen de rechtspraak de afgelopen 10 jaar enorme problemen mee waren, in de periode daarna genoeg verbetering moeten gaan brengen is ons niet duidelijk.
Wij roepen de RvdR als verantwoordelijke instantie voor het personeelsbeleid binnen de zittende magistratuur op de demografische veranderingen een grotere rol te geven in de te maken afwegingen. Alleen wanneer er op korte termijn substantiële hoeveelheden jonge rechters worden geworven kan de vergrijzing, uitval en uitstroom binnen de beroepsgroep worden gecompenseerd en kan worden voorkomen dat de problemen nog groter worden dan ze al zijn. Ook roepen wij de minister en politici op hier meer aandacht voor te hebben en indien nodig regie te nemen. Een goed functionerende rechterlijke macht is van cruciaal belang voor een functionerende rechtsstaat, vandaag misschien wel meer dan ooit.
