Hersteloperatie Toeslagen niet eerder klaar dan eind 2026

Het kabinet heeft „een ambitieus plan” om de compensatie van ouders in het Toeslagenschandaal sneller te regelen. Dat schrijft staatssecretaris Aukje de Vries (Toeslagen, VVD) in een voortgangsrapportage aan de Tweede Kamer. Door deze ingreep zouden eind 2026 alle aanvragen voor schadevergoeding behandeld moeten zijn. Het is voor het eerst dat het kabinet een harde einddatum voor de operatie noemt.

De afgelopen weken klonk felle kritiek op de traagheid van de hersteloperatie. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten meldde dat de afhandeling wel tot 2030 kon duren. Betrokkenen bij de bezwarenafdeling van de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) beschreven in gesprek met NRC hoe ze door een chaotisch werkproces en een onveilige werkomgeving hun werk niet goed konden doen, en dat daar al tijden geen verbetering in komt.

De UHT werd in 2020 in het leven geroepen om getroffenen in het Toeslagenschandaal financieel te compenseren. Inmiddels hebben zich bijna zestigduizend ouders aangemeld, blijkt uit de voortgangsrapportage. Volgens de UHT is daarvan de helft inderdaad gedupeerd.

Groei bezwaarprocedures

Hoezeer de hersteloperatie op dit moment vastloopt, blijkt uit de snel oplopende hoeveelheid bezwaarprocedures. In totaal tekenden meer dan vierduizend ouders protest aan tegen besluiten van UHT, waarvan achthonderd bezwaarschriften in het laatste kwartaal van 2022 binnenkwamen. In diezelfde maanden wist UHT slechts 74 van deze bezwaren te verwerken. In het huidige tempo zou de afhandeling van alleen al de huidige stapel bezwaren nog zeker 12 jaar duren – nog los van de bezwaren die nog gaan binnenkomen.

De trage afhandeling leidt ook tot een storm aan ingebrekestellingen: in de tweede helft van 2022 stelden elke maand gemiddeld 1.250 ouders UHT in gebreke, omdat de overheidsinstantie niet binnen de wettelijke termijn besluiten nam. Dit kostte de overheid de afgelopen drie maanden ruim 6 miljoen euro aan dwangsommen. In totaal legde de rechter UHT tot nu toe bijna 17 miljoen euro aan dwangsommen op wegens te trage besluitvorming.

In totaal legde de rechter aan de UHT tot nu toe bijna 17 miljoen euro aan dwangsommen op wegens te trage besluitvorming

Maatregelen niet nieuw

Nu schrijft staatssecretaris De Vries dat zij door een aantal ingrepen een grote versnelling van de afhandeling wil afdwingen. Opvallend is dat veel van de aangekondigde maatregelen niet nieuw zijn, en tot nu toe nog geen vruchten hebben afgeworpen. Zo wil de staatssecretaris veel meer nieuwe medewerkers aannemen en de uitstroom van medewerkers terugdringen.

Beide zijn al sinds het begin van de hersteloperatie een groot probleem. Eind 2022 wilde het kabinet 1.500 mensen bij UHT aan de slag hebben, dat werden er uiteindelijk minder dan 1.400. Elke maand vertrekken er tientallen medewerkers, deels omdat UHT tijdelijke contracten niet verlengt.

De Vries wil ook de behandeltijd van bezwaren tegen compensatiebesluiten verkorten, bijvoorbeeld door mediation in te zetten. Maar een proefproject met twintig dossiers dat al meer dan driekwart jaar loopt, heeft geleid tot elf afgeronde bezwaren. Uit de cijfers blijkt dat de UHT verzoeken om compensatie twee keer zo snel zou moeten verwerken als nu gebeurt, om de kabinetsdoelstelling te halen.

Dan is er het lakken van dossiers. Ouders die hun dossier willen inzien, moeten soms maanden wachten totdat een medewerker van UHT alle persoonsgegevens van derden onleesbaar heeft gemaakt. Dit probleem zorgt al twee jaar lang voor grote vertraging. De Vries heeft al een half jaar geleden laten weten dat ze dit wilde laten automatiseren en uitbesteden. Maar uit haar laatste brief aan de Kamer blijkt dat voor geen van beide maatregelen de noodzakelijk openbare aanbesteding is afgerond.

‘Randvoorwaarden’

Het plan om de operatie te versnellen leunt bovendien op een aantal “belangrijke randvoorwaarden en aannames”, schrijft De Vries in de voortgangsrapportage. Zo moet het aantal ouders dat zich aanmeldt of bezwaar maakt niet ineens harder stijgen, is in 2023 en 2024 een “aanzienlijke personele opschaling” nodig en is er meer geld nodig om de afhandeling van bezwaren te versnellen. Het kabinet wil hiervoor in de Voorjaarsnota ruimte zoeken, staat in de voortgangsrapportage. Het is nog niet duidelijk hoeveel extra budget er nodig is.

In de voortgangsrapportage zitten signalen dat de UHT compensatieaanvragen nog altijd relatief streng toetst. Afgelopen jaar werden 3.473 verzoeken om compensatie na een zogenaamde eerste ‘lichte toets’ afgewezen. Die lichte toets was juist expliciet bedoeld om gedupeerde ouders snel en laagdrempelig een bedrag van 30.000 euro te kunnen toewijzen.

Uiteindelijk kregen bijna 1.500 ouders na een uitgebreide beoordeling van hun dossier alsnog compensatie – en bleek de eerste afwijzing dus onterecht. Andersom bleek bij slechts 128 ouders na uitgebreide beoordeling dat zij bij de lichte toets ten onrechte als gedupeerde waren bestempeld.