Wie heeft er géén zin in een rondje in de tombola? Zeker als die tombola gevuld is met maar liefst 16,6 miljard euro. Iedereen die mee mag doen, wint gegarandeerd. Wel zal het nog jaren onduidelijk blijven hoeveel er precies zal worden uitgekeerd. Het kan minder worden dan de 16,6 miljard, maar ook meer.
Afgelopen week is de Belastingdienst begonnen met het versturen van de eerste lading van in totaal 1.678.000 brieven dit kwartaal aan mensen die deel mogen nemen aan deze ‘loterij zonder nieten’. Het kwartaal daarna volgt een nieuwe golf van 1.347.000 brieven – en dat is nog maar het begin.
De operatie, de grootste hersteloperatie uit de geschiedenis van de Belastingdienst, heeft alles te maken met fiscaal hoofdpijndossier nummer één: de vermogensbelasting, beter bekend als ‘Box 3’. Nederlanders met spaargeld en/of beleggingen die daarover belasting moeten betalen in box 3, zitten sinds het beruchte Kerstarrest van 24 december 2021 van de Hoge Raad vast in een soort niemandsland. De oude manier van belastingheffen, waarbij de fiscus een fictief rendement oplegde over een fictieve samenstelling van het vermogen, werd met terugwerkende kracht tot 2017 naar de prullenbak verwezen wegens een schending van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Simpel gezegd: een verzonnen belasting innen over niet gehaald rendement tast het eigendomsrecht aan. En mensen die daar het slachtoffer van zijn geworden, hebben recht op herstel, oordeelde de Hoge Raad.
Aannemelijk rendement
Sindsdien is het ministerie van Financiën bezig geweest met het uitvogelen van hoe de terugbetaling (het herstel) van die ten onrechte geheven belasting op vermogen eruit moet zien. Daar ging een lange en moeizame weg van plannen, nieuwe arresten en boze spaarders en beleggers aan vooraf. Uiteindelijk werd besloten om het werkelijke rendement leidend te maken in de nu gestarte tegenbewijsregeling. Dat werkelijk rendement wordt ook de basis voor de nieuwe wet voor vermogensbelasting, die per 2028 in moet gaan.
De Eerste Kamer stemde op 10 juli in met de definitieve herstelwet en dus staat vanaf vorige week op de site van de Belastingdienst dan eindelijk een formulier waarin mensen die menen te veel belasting te hebben betaald, „aannemelijk” kunnen maken dat hun werkelijke rendement toch echt lager was dan waar de fiscus mee had gerekend. Het is een kwestie van invullen van banktegoeden, beleggingsportefeuilles en andere vermogensbestanddelen (tweede woningen, andere beleggingen) en als het werkelijke rendement inderdaad lager is dan wat de fiscus had opgelegd, volgt restitutie.
De rekening voor dat herstel zal de komende jaren opgevangen moeten worden op de Rijksbegroting
Wie eigenlijk meer belasting zou moeten betalen op basis van het werkelijke rendement heeft mazzel: extra betalen hoeft nooit. Dan geldt het fictieve (maar dus wel te lage) rendement waar de Belastingdienst mee rekent. Vandaar de ‘loterij zonder nieten’: je kunt niet niet winnen.
Het aannemelijk maken van het eigen rendement gebeurt in principe op basis van vertrouwen, zoals altijd bij het invullen van de aangiftes. De Belastingdienst liet in een technische toelichting op het hele proces wel weten dat er bij opmerkelijke afwijkingen in de aangifte navraag kan worden gedaan bij individuele belastingplichtigen. Die moeten dan alsnog bijvoorbeeld documenten insturen op basis waarvan hun geclaimde rendement wordt hard gemaakt.
‘Wacht rustig de brief af’
De afgelopen jaren is de fiscus al gestopt met het opleggen van heffingen in box 3, de chaos zou er alleen maar door vergroot worden. Veel mensen hebben de afgelopen jaren dus nog geen belasting betaald over hun vermogen. Omdat de belastingwetgeving voorschrijft dat een definitieve aanslag uiterlijk drie jaar na het einde van het belastingjaar waarover aangifte wordt gedaan moet zijn vastgesteld, bestaat een deel van de brieven die nu verstuurd worden uit zogenoemde verjaringsbrieven, die moeten voorkomen dat het recht op herstel vervalt.
Daarna gaat de fiscus mensen per brief benaderen om hun herstelaanvraag te doen. Te beginnen met de groep die nog aangifte moet doen over 2017, en zo verder tot en met 2024. In de technische briefing op het ministerie van Financiën half juli benadrukten ambtenaren van de Belastingdienst dat iedereen die recht meent te hebben op herstel rustig op de brief van de dienst kan wachten. Eerder zelf naar de site van de fiscus gaan heeft geen zin.
Voor de aangifte van 2025, die in het voorjaar van 2026 gedaan moet worden, heeft de Belastingdienst de opgave werkelijk rendement geïntegreerd in de reguliere aangifte inkomstenbelasting. Dat gaat ook gelden voor de jaren 2026 en 2027.
Volgens de huidige planning, die al een paar keer is aangepast, moet in 2028 dan eindelijk de nieuwe vermogensbelasting ingaan. Die is volledig gebaseerd op het werkelijke rendement. Spannend wordt dat wel: om de wet door het parlement te krijgen en om te zetten in de systemen van de Belastingdienst, moet de Tweede Kamer de wet uiterlijk in maart 2026 hebben behandeld. Kleine complicatie: op 29 oktober zijn er nieuwe verkiezingen.
De rekening is voor iedereen
Schattingen van de Belastingdienst over het jaar 2025 laten zien dat er ongeveer 1,6 miljard euro zal worden terugbetaald aan vermogenden bij wie het fictieve rendement hoger was dan het werkelijke rendement. Ongeveer de helft daarvan komt terecht bij mensen die meer dan twee keer modaal verdienen. En 2025 is representatief voor alle jaren waarvoor het herstel geldt, aldus de fiscus. De totale belastingderving, het geld dat de overheid tussen 2017 en 2027 misloopt ten opzichte van wat ze dacht binnen te krijgen op basis van het fictieve rendement, bedraagt volgens de laatste berekening 16,6 miljard euro.
De rekening voor dat herstel zal de komende jaren opgevangen moeten worden op de Rijksbegroting. Voor een deel is dat al gedaan: zo’n 6 miljard is toegevoegd aan de staatsschuld, een ander deel wordt binnen box 3 opgevangen, weer een ander deel wordt opgebracht door de belasting voor ondernemers te verhogen en via hogere inkomstenbelasting.
Wie hoopt dat het gedaan is met de 16,6 miljard, komt bedrogen uit. Er loopt nog een aantal rechtzaken van mensen die geen bezwaar hebben gemaakt tegen hun oorspronkelijke aangifte destijds en toch mee willen liften met het herstel (de zogenoemde ‘massaal bezwaar plus’-zaken). Als die groep gelijk krijgt van de rechter, komt er nog eens minimaal 6 miljard aan extra herstel bij. Waar die rekening komt te liggen, daar heeft Financiën nog niet over willen nadenken.
